Crisis Awareness

Categorie: Uncategorized (Pagina 1 van 2)

Rizoomes Jaaroverzicht 2024

Leestijd: 19 minuten

Leestijd: 18 minuten

Rizoomes is gearchiveerd door de Koninklijke Bibliotheek KB

Dit is het Rizoomes Jaaroverzicht 2024. Alle blogs die ik in dat jaar heb geschreven op een rijtje. Rizoomes Jaaroverzicht 2023 vind je hier. Het Rizoomes Jaaroverzicht 2022 staat hier en die van 2021 hier. Heb je alle jaaroverzichten vlak bij elkaar.


Rizoomes blogt is de plek waar ik mijn stukjes schrijf. Vooral over crisis & risico, wandelingen, boeken en muziek. In 2024 gaat de website op de schop; langzaam wordt ie ingericht op Crisis Awareness. Dat is de emergente rode draad die de afgelopen jaren langzaam ontstaan is uit alle blogs die ik geschreven heb.

Crisis Awareness bestaat uit vier hoofddelen: fragiliteit, territory, triggerincidenten en prohairesis. Elk van de vier heeft een eigen hoofdstuk, die je terugvindt in de bovenbalk van de website. In 2024 wordt dit successievelijk verder ingevuld. Ondertussen plaats ik hier wekelijks de nieuwe blogs.


29 december 2024

Crisis managen met de Strategie van het Zijn

In alle recente discussies over weerbaarheid mag de Strategie van het Zijn niet ontbreken. Deze strategie is afgeleid van ‘fleet in being’, een oud concept van de marine; door er alleen maar te zijn beperk je het handelingsperspectief van de ander. Toch is het geen bluf, en ook geen dreigen. Het is de Strategie van het Zijn.


21 december 2024

De les van het Heartbreak Hotel

Hoe verschillend rampen ook kunnen zijn, zowel qua dynamiek als oorzaak, er is altijd één opgave hetzelfde: de opvang van overlevenden en nabestaanden. Als je dat vanaf het begin goed doet, vergroot je de veerkracht van de samenleving. Dat is de les van het Heartbreak Hotel.


14 december 2024

Mijnheer van de Berg blijft weg

Mijnheer van de Berg blijft weg is een kort verhaal over psychologische veiligheid en pesten op het werk. Met dank aan Titaantjes van Nescio; “wee hem die niet weet waarom.”


7 december 2024

De beste muziek van 2024

Jaarlijstjestijd! De beste muziek van 2024 bestaat uit een rijtje van 15 nummers. Weer veel Americana en jazz met regelmatig een rockerig randje. En, oh ja, twee Nederlandse bijdragen. Daar beginnen we gelijk mee. Na een korte analyse van Spotify Wrapped.


10 november 2024

Rampspoed op het doek

Rampspoed op het doek is het rampenmuseum van Rizoomes. Letterlijk een Museum of Accidents, een wandering in crises. Met vanaf 10 november een nieuwe tentoontenstelling, afkomstig uit My World van het Singer Laren. En het oude werk hangt er ook nog steeds.


3 november 2024

Waiting for Godot. Een anti-gebeurtenis

Waiting for Godot is een iconisch boek uit de wereldliteratuur van Samuel Beckett. In de vorm van een toneelstuk, gepubliceerd in 1952. Talloze studies zijn er over geschreven, dikke boeken met filosofische speculaties. Toch is dit het enige stukje dat ik ken dat zich afvraagt of Godot misschien een Black Swan is. Ja, je weet het niet.


26 oktober 2024

Hoe meet je een Hurricane? De Waffle House Index

In september en oktober van 2024 raasden twee grote orkanen, Helene en Milton, over het zuiden van Amerika. Helene kostte zo’n 230 mensen het leven. Milton eiste er 25. Helene veroorzaakte 45 miljard dollar schade, Milton 175. Welke hurricane was nou het zwaarst? Hoe bepaal je dat?

19 oktober 2024

De harde gevolgen van zachte fragiliteit

Zachte fragiliteit ontstaat door ongewenste effecten van menselijk gedrag in een organisatie. Dat kan van alles zijn. Machtsmisbruik, pesten, bukken als het belangrijk wordt of afhaken door de zoveelste reorganisatie. Wat het allemaal gemeen heeft: het is slecht meetbaar en de fragiliteit van de organisatie neemt toe.


6 oktober 2024

Need for Chaos

Need for chaos is een karaktertrek van sommige mensen die zich gemarginaliseerd voelen, terwijl ze tegelijkertijd wel de wens hebben om er maatschappelijk toe te doen. In de extreme variant ervan hebben ze nog maar één doel: het systeem vernietigen. Net als de Joker.


29 september 2024

De prijs van veiligheid

Warren Buffett zei ooit dat prijs is wat je voor iets betaalt en waarde wat je ervoor krijgt. Uiteindelijk gaat het dus om de waarde, impliceerde hij; die wil je hebben. Wat het kost is daar een afgeleide van. Geldt dat ook voor veiligheid?


21 september 2024

Over de domheid

Over de domheid is een stuk tekst uit de proloog van Verzet en Overgave, een brievenboek van de Duitse theoloog Dietrich Bonhoeffer. Bonhoeffer schrijft daarin een korte sociologische verhandeling over domheid, die hij vooral typeert als een moreel tekort. Een moreel tekort van een groep mensen in een samenleving. Dat maakt het relevant voor de Territory in Crisis Awareness.


15 september 2024

Hoe de Chaos Kings een Black Swan uitbroedden

In zijn boek Chaos Kings beschrijft de journalist Scott Patterson in welke omgeving het denken over de Black Swan tot stand kwam. Die invalshoek gaf mij het inzicht dat een Black Swan geen gebeurtenis is, maar een mindset. Een metafoor voor het ultieme doel van de crisismanager. Het is ook een paradox: als je de Black Swan niet hebt, heb je hem. Zodra je hem hebt, ben je hem weer kwijt. Dan is de vogel gevlogen.


8 september 2024

Een Stoïcijnse blik op de The Old man and the Sea

The Old man and the sea is het laatste werk van Ernest Hemingway en misschien ook wel zijn belangrijkste. In 1952 verschenen, voelt het nog steeds modern aan; een verhaal met een misschien wel universeel thema over de strijd die je moet voeren om als individu te overleven. Ook al is het in je normale dagelijkse werk, zoals dat van de visser Santiago.


24 augustus 2024

Elfstedenpad: Balk

Na Leeuwarden en Dokkum is Balk onze derde stempelpost op het Elfstedenpad. Toen we er eenmaal waren wisten we niet zo goed meer waarom juist Balk het derde station werd. Maar ach, je moet er sowieso langs. En dit was toevallig een heel goed moment, zo bleek achteraf. Een bezoek met veel B’s.


23 augustus 2024

Elfstedenpad: Dokkum

Dokkum is de tweede stad van het Elfstedenpad die we aandeden. Een gezellig plaatsje waar het goed toeven is. Met een lange historie, die je terugziet in de vele monumentale gebouwen.


16 augustus 2024

Schrijver zijn – Hilary Mantel

Schrijver zijn is een bundel essays van Hilary Mantel dat postuum verscheen in februari 2024. Het zijn overpeinzingen, ervaringen en inzichten, staat er op de kaft. Dat dekt de lading volledig. Het inspireerde mij tot enkele overwegingen rondom zachte fragiliteit. Want ook dit soort boeken lezen we met de bril van Crisis Awareness op.


9 augustus 2024

Framewerk Crisis Awareness

Het Framewerk Crisis Awareness is een hulpmiddel om in te schatten wanneer een situatie of systeem gevoelig is voor crisis. Maar het is ook de nieuwe ruggengraat van de website Rizoomes: een ordenend principe om de amalgaam aan verhalen en inzichten te verbinden in een betekenisvol verband. Een longread.


4 augustus 2024

Radetzkymars – Joseph Roth

Radetzkymars is één van de beste boeken van Joseph Roth. Het is een imposant verhaal over de familie Trotta, die net zo snel weer in de vergetelheid raakte als zij was opgeklommen. Dat het familiedrama vrijwel parallel verloopt aan de instorting van het Habsburgse Rijk is natuurlijk geen toeval.


27 juli 2024

Hoe ouder hoe vrolijker

Hoe ouder hoe vrolijker is het nieuwe boek van Hans van Pinxteren, een bekende vertaler van vooral Franse romans. Beschouwingen en verhalen over reizen en verdwalen, schrijven en vertalen, liefde en vriendschap, staat op de kaft. En da’s een goede samenvatting.


20 juli 2024

Als een ramp ons raakt. Boekbespreking

Als een ramp ons raakt’ is niet alleen de rampengeschiedenis van Berthold Gersons, maar ook die van Nederland in de afgelopen dertig jaar. Rampen vergroten uit hoe we met onze emoties en met elkaar omgaan, schrijft hij in de inleiding. Alle reden dus om dit boek te lezen.


13 juli 2024

De zwakke schakel

De zwakke schakel is een wandergids over teamsport als metafoor voor crisismanagement. En dan met name over voetbal, want daar zitten de leerzame verhalen. Van het blog Cruyff over crisis tot de stress bij het nemen van penalty’s en situational awareness op het voetbalveld.


5 juli 2024

Voorkom de crisis met Ton Boot

Voorkom de crisis is het laatste boek van basketbalicoon Ton Boot. Het gaat over de neerwaartse spiraal, een kritieke situatie in je leven, waar plots allerlei negatieve zaken en slechte gewoonten in je team ontstaan. Hoe herken je die crisis en wat kan je eraan doen?


29 juni 2024

Zero-accident

Het idee van de zero-accident filosofie is dat je alle ongevallen kunt voorkomen. Zo denken in ieder geval de hardliners; op zijn minst zou het een mindset moeten zijn, denken vele anderen. Ik deed een gedachtenexperiment in de keuken om dat te onderzoeken.


22 juni 2024

De meedogenloze weg van de Cleaner

De meedogenloze weg van de Cleaner is een vrije bespreking van het laatste boek van Tim Grover. Als tweede in een serie van drie boeken over sportpsychologie. Allemaal in het kader van de sportzomer 2024. En dan met name voor het EK. Welke Cleaners gaan onze strafschoppen nemen?


17 juni 2024

Hoogspanning; presteren onder druk

Geir Jordet schreef met Hoogspanning een lekker boek over het nemen van penalty’s en alles wat komt kijken bij presteren onder druk. Zoals initiatief, zelfbeheersing, voorbereiding en leiderschap. Leerzaam voor iedereen die beroepsmatig wel eens in de frontlinie moet verschijnen en leuk voor de rest die van voetbal houdt. Zelfs voor keepers.


13 juni 2024

Brandweermonument op schrift

Brandweermonument op schrift is een herdenking in woorden. Niet alleen via dit ene blog, ook samen met de zeven andere die ik in de loop der jaren schreef. Het is een veelheid, een multiplicity. Daarmee is mijn brandweermonument weliswaar af, maar niet klaar. Want de herinnering blijft. Ook op schrift.


9 juni 2024

De strategie van de eerste de beste

Voor de onervaren crisismanager is de verleiding groot om te gaan voor de eerste de beste oplossing die voorbij komt tijdens een crisis. Die keus wordt wel het local maximum genoemd. Het alternatief is zoeken naar het global maximum, de allerbeste oplossing. Maar hoe weet je of die er is? En kan je dan misschien toch niet beter die eerste optie pakken als ie goed genoeg is?


2 juni 2024

Fluke; de toeval van het pad

Fluke is het nieuwe boek van Brian Klaas, een politicoloog uit Minnesota die werkt als associate professor op de University College in Londen. Change, chaos and why everything we do matters is de ondertitel ervan. En dat is precies waar het over gaat.


26 mei 2024

Niet door corona alleen

‘Niet door corona alleen’ is de derde wandergids. Hij gaat in op corona als exemplaar: als dit de manier is waarop we onze crises managen, wat zegt dat dan over ons systeem van risico- en crisismanagement? Eigenlijk precies wat het Museum of Accidents ook doet. Maar dan voor een crisis on the edge of chaos.


18 mei 2024

De veerkracht van Nederland

Dit blog is een verhaal van twee dagen over de veerkracht van Nederland. De eerste dag betreft het congres dat georganiseerd was rondom het boek ‘De veerkracht van Nederland’, zojuist uitgebracht door het NIPV. De tweede dag, of avond moet ik eigenlijk zeggen, vond plaats bij de Veiligheidsregio Hollands Midden, maar was georganiseerd door de werkgroep Club & Calamiteit. Toevallig, of misschien ook niet, was ik bij allebei aanwezig en zag ik een connectie die te mooi is om voorbij te laten gaan.


11 mei 2024

De held met de duizend gezichten

De held met de duizend gezichten is een boek van bijna mythische proporties dat in 1949 verscheen. Joseph Campbell beschrijft daarin de monomythe. Dat is de rode draad uit alle sprookjes en mythes, verbeeld als de reis van de held. Deze reis is de blauwdruk geworden van storytelling. Vrijwel alle verhalen lopen conform dat schema, zowel in boeken als in films. Een invloedrijk boek dat desondanks bijna niemand helemaal gelezen heeft.


5 mei 2024

Het Elfstedenpad

Het Elfstedenpad is een streekpad van zo’n 300 kilometer dat in grote lijnen de Elfstedentocht volgt. De wandeltocht der wandeltochten, meldt het gidsje dan ook trots. Wij zoeken het voor je uit, of dat echt zo is. In een serie onregelmatig verschijnende blogs doen we verslag van onze Friese belevenissen. Te beginnen in Leeuwarden.


28 april 2024

De stemmen van Tsjernobyl

De stemmen van Tsjernobyl is een bespreking van het boek ‘Wij houden van Tsjernobyl’ van Svetlana Alexijevitsj’. De blogtitel doet veel meer recht aan wat dit document ook echt is: een grote verzameling stemmen, verhalen en monologen van hen die de grootste kernramp tot nu toe ondergingen. Van heel dichtbij krijg je een inkijkje in wat er gebeurde met de mensen die er woonden. Indringender dan dit kan het niet.


21 april 2024

De risico’s van het vak

De risico’s van het vak is de tweede wandergids op Rizoomes. Daarvoor ga ik terug naar de wortels van deze site: veiligheid bij repressie. Dat was ooit de reden om deze blogs te gaan schrijven. Ik struinde nog eens door het archief en kwam weer naar buiten met deze acht blogs, die een mooi hoog-over tracee vormen over de risico’s van het vak.


13 april 2024

Rampen. Een Boekrecensie

Na ‘Crisis en Catastrofe’ is ‘Rampen’ het tweede boek van Lotte Jensen dat op deze website wordt besproken. Waar het vorige boek vooral als een Nederlandse variant op disaster studies valt te zien, is ‘Rampen’ eigenlijk een canon. Een Museum of Accidents, zou Paul Virilio zeggen. Jensen noemt het zelf een nieuwe geschiedenis van Nederland. En dat is het ook.


7 april 2024

De evolutie van crisis

De evolutie van crisis is de eerste wandergids op rizoomes. Na zo’n 420 blogs die zich als een rizoom alle kanten op bewegen maar toch over hetzelfde gaan, is het tijd om eens wat aan bewegwijzering te doen. Met een serie wandergidsen, want het motto van Rizoomes is immers wanderings in crisis.


29 maart 2024

Handreiking Black Swan Analyse

De handreiking voor een Black Swan Analyse is een poging om de escalatie van een triggerincident te leren voorspellen. Het is geen vastgetimmerd protocol met een zekere uitkomst. Eerder is het een manier om een deel van het crizoom inzichtelijk te maken, teneinde de mogelijke ophef over een gebeurtenis te voorkomen dan wel te beperken.


19 maart 2024

De vet coole soul van The Greyhounds

Vet coole soul, dat is wat The Greyhounds maken. Hun nieuwe album ‘Live on 29th Street Volume IV’ benadert wat mij betreft de perfectie. Alles wat ze niet nodig hadden is er uitgesloopt en dan nog blijft er een hele hoop over. Met speciale dank aan drummer Jay Mumford.


16 maart 2024

Het vergeten risico

Het vergeten risico is het risico dat je zelf veroorzaakt en dat de fragiliteit van je organisatie vergroot. En fragiliteit is één van de vier onderdelen van crizoom. In een naschrift bij dit blog leg ik uit wat dat is, een crizoom. Eerst maar eens dieper in op het vergeten risico.


10 maart 2024

Twee Hollanders in Fukushima

Fukushima staat bekend als de grootste kernramp sinds 2011. Na een zeebeving op 11 maart van dat jaar voor de kust van Sendai, in het noordoosten van Japan, overspoelde een tsunami de kerncentrale die vlak aan zee staat. Daardoor vielen in een keten van meerdere storingen uiteindelijk de koelsystemen uit, met enkele explosies tot gevolg en een forse radioactieve emissie. Rizoomes haalde er drie leerpunten uit.


1 maart 2024

Ignatius van Loyola als crisismanager

Ignatius van Loyola als crisismanager beschrijft de manier waarop de orde van Jezuïeten omgaat met chaos, crisis en onzekerheid. Paul de Blot, hoogleraar business spiritualiteit, schreef er een intrigerend boek over. In dit blog haal ik er een paar zaken uit die volgens mij voor crisismanagers in het algemeen van belang zijn. Ook anno nu.


22 februari 2024

Brand in de Rijksdag

De brand in de Rijksdag op 27 februari 1933 was een belangrijke factor in de aanloop naar de Tweede Wereldoorlog. Er ontbreekt hard bewijs dat de Nazi’s deze brand doelbewust hebben aangestoken, maar ze hebben er in ieder geval wel gebruik van gemaakt in hun weg naar absolute macht. Hun frames over de “communistische aanslag” zorgde ervoor dat de NSDAP de grootste partij van Duitsland werd. Wat dat betreft is dit ook weer een mooi voorbeeld dat niet de brand in de Rijksdag zelf een Black Swan was, maar wel de massale reactie van de Duitse bevolking erop.


16 februari 2024

De kunst van richting te veranderen

De kunst van richting te veranderen is de subtitel van het boekje ‘De toekomst van Nederland’, geschreven door de voormalig Rijksbouwmeester Floris Alkemade. Het is een enthousiasmerend en inspirerend betoog dat één vraag centraal stelt: wie willen we eigenlijk zijn?


11 februari 2024

The Tibbs – Keep it to Yourself

Onversneden ouderwetsche soul uit Amsterdam. Zo kan je het nieuwe album van The Tibbs typeren. Garage soul, zo noemen ze het zelf. Hoe dan ook een fijn plaatje voor elk moment van de dag. Voor fans van Amy Winehouse tot Paul Weller en alles er tussen in.


9 februari 2024

Veiligheidsrisico’s bij stedelijke verdichting

De veiligheidsrisico’s bij stedelijke verdichting nemen toe, zo blijkt uit een klein gedachtenexperiment over de voorgenomen uitbreiding van Amsterdam met 20.000 woningen. Maar het grootste risico is misschien wel dat het systeem ‘stad’ fragiel wordt en daarmee gevoelig raakt voor een predictable surprise.


5 februari 2024

One kind favor – B.B. King

In de zomer van 2008 verscheen het laatste album van B.B. King, One kind favor. King was toen al 83 en misschien is dat wel de reden dat het zo relaxed klinkt. Cool blues is het. In de jazz zouden ze het misschien blue noemen, maar ja, blues is al blue.


1 februari 2024

De nieuwe politie. Een boekrecensie

De nieuwe politie is een boek van Steven de Smet. Het gaat over de effecten van sociale media op de openbare veiligheid in de samenleving en de rol van de politie daarbij. Maar na lezing vond ik dat het eigenlijk ging over ondermijning van de rechtsstaat. En ja, daar had ik wel zelf het één en ander bij gehaald. Het is in die zin een aangevulde recensie.


27 januari 2024

Crisis bij de Grieken. Een boekrecensie

Klassieke wijsheid over tijden van crisis, staat er op het boekje over Crisis bij de Grieken. Het is een bloemlezing met oude teksten over één gemeenschappelijk thema, zoals eerder al een bloemlezing over speechen verscheen. Toen ik het net uit had vroeg ik me af welke klassieke wijsheid ik nu had opgedaan. Maar soms moet je nu eenmaal wat dieper graven om te kijken wat je hebt geleerd.


Prosoché, de stoïcijnse kunst van aandacht hebben

Prosoché is de stoïcijnse kunst van leven in het nu. Daar kan je een heel lang verhaal over vertellen, maar het komt erop neer dat je je ego zo klein mogelijk probeert te maken. Dan pas kan je de dingen ervaren zoals ze echt zijn. Prosoché is ook heel handig tijdens crisis, laat Rizoomes aan het eind van dit blog zien. Maar let op, het is hard werken, geen mindfulness trucje.


13 januari 2024

Het Hawthorne effect en de kracht van aandacht

Het Hawthorne effect is een klassiek fenomeen uit de psychologie. Het staat voor een heel omslachtige manier om vast te stellen dat mensen zich beter gaan voelen als ze aandacht krijgen. En dat ze dan ook nog eens beter gaan presteren. Belangrijker dan dat is dat je met aandacht de ziel raakt. Van een ander mens.


6 januari 2024

Het nieuwe Westen van Hans Boutellier

Het nieuwe Westen is een boek uit 2021 van Hans Boutellier. Het gaat over de strijd om identiteit in de huidige samenleving, het zoeken naar een plek voor jezelf tussen al die andere identiteiten die ook positie claimen. Boutellier reikt daar een aantal concepten voor aan die prima passen in mijn zoektocht naar de Black Swan. Maar er is meer over het nieuwe Westen te vertellen.


31 december 2023

De Beste Blogs van 2023

Wat waren de beste blogs van 2023 op Rizoomes? Zo op de drempel van het nieuwe jaar is het altijd goed om even terug te kijken, zekerstellen dat je nog op koers ligt. Met een kleine vooruitblik op 2024.


26 december 2023

Illusionaire incidenten

Illusionaire incidenten zijn gebeurtenissen waar een hoge dreiging met mogelijk grote impact wordt waargenomen, die achteraf niet bevestigd kan worden. Men zag een Black Swan vliegen, nam verregaande maatregelen maar bij nadere beschouwing kon er niets worden aangetoond. Een eerste verkenning door Rizoomes.


16 december 2023

Onveiligheidskunde

Stel dat je veiligheidskunde voortaan onveiligheidskunde noemt, terwijl je verder alles hetzelfde laat, verandert er dan iets? En wat als je veiligheid en onveiligheid als twee variabelen zou definiëren, in plaats van als een dichotomie, wat gebeurt er dan? Een klein Rizoomes gedachtenexperiment.


10 december 2023

De cobra van Extremistan

Het cobra effect komt uit de economische psychologie en is de metafoor voor een oplossing die het originele probleem juist groter maakt. Als je er iets dieper induikt, zie je dat de cobra uit Extremistan komt en dat je eigenlijk opnieuw naar je grote risico’s zou moeten kijken. Omdat die niet zouden moeten gaan over kansen op een effect, maar over de grenzen van het effect.


3 december 2023

De beste muziek van 2023

De beste muziek van 2023 staat deze keer in een lijstje van 20 nummers, voornamelijk americana en jazz. Het is elk jaar weer even kijken wat logisch is op basis van de groslijst, soms kiest Rizoomes er iets meer en dan weer iets minder. Daarnaast moet Youtube meewerken natuurlijk. Want ook daar kan het zowel mee- als tegenzitten. En dat zat het dit jaar.


Leeslijst

Rizoomes is zo opgezet dat je in principe overal kunt beginnen met lezen. Toch zijn er een paar blogs die helpen om het geheel beter te volgen als je die eerst gelezen hebt. Dat lijstje staat hieronder.

Trending Posts

Rizoomes Jaaroverzicht 2023

Leestijd: 24 minuten

Dit is het Rizoomes Jaaroverzicht 2023. Alle blogs die ik in dat jaar heb geschreven op een rijtje. Het Rizoomes Jaaroverzicht 2022 staat hier en die van 2021 hier. Heb je alle jaaroverzichten vlak bij elkaar.


26 december 2023

Illusionaire incidenten

Illusionaire incidenten zijn gebeurtenissen waar een hoge dreiging met mogelijk grote impact wordt waargenomen, die achteraf niet bevestigd kan worden. Men zag een Black Swan vliegen, nam verregaande maatregelen maar bij nadere beschouwing kon er niets worden aangetoond. Een eerste verkenning.


16 december 2023

Onveiligheidskunde

Stel dat je veiligheidskunde voortaan onveiligheidskunde noemt, terwijl je verder alles hetzelfde laat, verandert er dan iets? En wat als je veiligheid en onveiligheid als twee variabelen zou definiëren, in plaats van als een dichotomie, wat gebeurt er dan? Een klein gedachtenexperiment.


10 december 2023

De cobra van Extremistan

Het cobra effect komt uit de economische psychologie en is de metafoor voor een oplossing die het originele probleem juist groter maakt. Als je er iets dieper induikt, zie je dat de cobra uit Extremistan komt en dat je eigenlijk opnieuw naar je grote risico’s zou moeten kijken. Omdat die niet zouden moeten gaan over kansen op een effect, maar over de grenzen van het effect.


3 december 2023

De beste muziek van 2023

De beste muziek van 2023 staat deze keer in een lijstje van 20 nummers, voornamelijk americana en jazz. Het is elk jaar weer even kijken wat logisch is op basis van de groslijst, soms kies ik er iets meer en dan weer iets minder. Daarnaast moet Youtube meewerken natuurlijk. Want ook daar kan het zowel mee- als tegenzitten. En dat zat het dit jaar.


25 november 2023

Het Zeigarnik effect in je crisisteam

Het Zeigarnik effect komt uit de psychologie en zegt dat je een onafgemaakte taak beter onthoudt dan een afgeronde klus. De implicaties daarvan kunnen best groot zijn, ook voor crisisteams. Om dat een beetje te managen geef ik je drie totaal logische tips, die je waarschijnlijk al lang toepast. Na het lezen van dit blog weet je ook waarom je dat vooral moet blijven doen.


19 november 2023

De collapse of complex societies

The collapse of complex societies is een boek uit 1988 van de Amerikaanse antropoloog Joseph Tainter. Daarin onderzoekt hij waarom complexe samenlevingen instorten aan de hand van bekende voorbeelden als de Maya’s en de oude Romeinen. Een interessante vraag is of huidige samenlevingen ook nog kunnen vergaan of dat zoiets toch echt van vroeger is.


11 november 2023

Brand in de Wereldtentoonstelling Brussel 1910

Het #MuseumOfAccidents brengt ons vandaag in Brussel, 1910. Daar brandde op 14 augustus van dat jaar de Wereldtentoonstelling voor een groot deel af. Met deze rampsichtkaarten als stille getuigen. Nieuwe aanvulling op ‘Groetjes van de ramp.’


4 november 2023

De Von Münchhausen manoeuvre

De Von Münchhausen manoeuvre, jezelf aan je haren uit het moeras kunnen trekken, is een essentiële vaardigheid voor crisismanagers. Je kunt er helaas lastig op trainen, het moet maar net voorbij komen tijdens een oefenscenario. Maar je kunt er wel over vertellen, daar leren we ook van. Bij deze.


28 oktober 2023

WYSIATI: What You See Is All There Is

De afkorting WYSIATI staat voor What You See Is All There Is. Daniel Kahneman introduceerde het begrip in zijn boek Thinking fast and slow. Het staat ook wel bekend als ‘jumping into conclusions’. Ook in het crisismanagement komt het regelmatig voor: dan slaat het team de oordeelsvorming over en gaat het direct van beeldvorming naar besluitvorming. En da’s niet goed. Maar er is wat aan te doen.


22 oktober 2023

Het veiligheidsdilemma van snelheid

Dat is het veiligheidsdilemma van snelheid: hoe harder we gaan, hoe groter het effect van een crash. Ligt daar nog ergens een grens, of accepteren we stilzwijgend de risico’s? De vraag is zelfs of het veiligheidsdilemma van snelheid niet de moeder van alle veiligheidsdilemma’s is. Moeten we wel steeds harder?


15 oktober 2023

De non-binaire crisis

De gedachte achter de non-binaire crisis is dat het altijd crisis is, alleen de ene keer wat meer dan anders. Er is dus geen aan- en uitknop voor crisis, het is niet binair. Dat is precies wat crisis onderscheidt van rampen of incidenten. Er is geen begin of eind, het is er gewoon, altijd.


7 oktober 2023

Overspronggedrag; tussen vechten en vluchten

Overspronggedrag is dat wat gebeurt als de vechten/vluchten respons wordt beteugeld door de sociale context. Zo gaan katten bijvoorbeeld opeens hun vacht wassen als geblaas met soortgenoten niet leidde tot een gevecht of een aftocht. En gaan sommige mensen tijdens incidentbestrijding op hun hoofd krabben of aan hun ring zitten friemelen. Een intrigerend fenomeen.


30 september 2023

Beter wordt het niet. Een boekrecensie

‘Beter wordt het niet’ is een geweldig boek van Caroline de Gruyter op het grensvlak van journalistiek, geschiedenis, politicologie en, jawel, crisismanagement. Mocht er een verplichte leeslijst zijn voor een brede algemene ontwikkeling dan zou dit boek er zeker op staan. Niet al te dik en het leest nog lekker weg ook.


29 september 2023

Update Catharsis na Corona

Op 29 september 2023 opent de expositie ‘Stilstaan bij corona’ in het Provinciehuis van Noord Brabant. Dat is alles wat de Rijksoverheid doet aan de nationale verwerking van de corona pandemie. Het is niet eens een begin van catharsis.


24 september 2023

Tien jaar Rizoomes. Over resilience en kintsugi

Tien jaar Rizoomes vraagt om een reflectie die verder gaat dan hoeveel lezers er zijn geweest, zo had ik bedacht. Laat het een associatief verhaal zijn, een rizomatisch essay over crisis en resilience. Gewoon ergens beginnen en kijken hoe het eindigt. En dat is het geworden.


17 september 2023

De zeven complexiteitsprincipes van Casti

De complexiteitsprincipes van Casti zijn een hulpmiddel om een inschatting te maken van de complexiteit van een systeem. Het is geen exacte maatstaf, maar het geeft een crisismanager wel inzicht in de fragiliteit van een situatie. En dat zegt dan weer iets over de voorzienbaarheid van een Black Swan of een X-event.


8 september 2023

Disastersongs of 9/11

Disastersongs of 9/11 is een lijst van 11 nummers die allemaal gaan over de aanslagen van 11 september 2001. Het is de tweede serie liedjes over ongevallen en rampen in het Museum of Accidents.


2 september 2023

De Perfecte Ramp

Tijdens het lezen van de Perfecte Ramp vielen opeens een heleboel lijntjes samen. Eigenlijk ontstaan Black Swans, Fundamental- en Predictable Surprises, crises en X-events (extreme gebeurtenissen) allemaal via hetzelfde patroon. Dat gevoel sluimerde al enige tijd in het boekenblog van Rizoomes, maar werd met dit boek van John Casti bevestigd. Leren is dus niet alleen iets nieuws lezen, soms is het ook bevestigd worden in wat je tussen de regels al wist.


26 augustus 2023

Groetjes van de ramp

Groetjes van de ramp is een voortschrijdend blog met zo af en toe nieuwe verhalen van oude ansichtkaarten. Wij zijn immers allemaal ramptoerist, staan het liefst met de neus bovenop de brand of het ongeval zelf. Maar als het niet anders kan is een mooi schilderij of foto ook goed. Want kijken zullen we.


19 augustus 2023

Friendly Fire

Friendly Fire is een klassiek boek uit de veiligheidswetenschap van Scott Snook. Daarin onderzoekt hij de omstandigheden waaronder twee Amerikaanse Black Hawk helikopters in 1994 door eigen F15’s uit de lucht werden geschoten. Het is een grondige analyse van een original accident die thuishoort in het Museum of Accidents.


12 augustus 2023

The original accident

The original accident is een concept van de Franse filosoof Paul Virilio, waarmee hij waarschuwt voor de onbedoelde gevolgen van technologische ontwikkeling. Uiteindelijk stuit elke technologie op een grens waardoor er een ongeval zal ontstaan, zo stelt hij. Daarmee leren we wat er verbeterd moet worden. Tegelijkertijd maakte hij zich steeds meer zorgen over de onbeheersbaarheid van technologische vooruitgang. Stevenen we af op een doomsday?


6 augustus 2023

Benedictijnse Stuurmanskunst

Benedictijnse stuurmanskunst is een boek van Wil Derkse uit 2021. Ik zag het bij een vriend op tafel liggen en dat deed me gelijk denken aan toen ik eens enkele dagen in een Benedictijns klooster verbleef. Waarop we besloten het boek gezamenlijk te lezen en van gedachten te wisselen over hoe je meer aandacht voor echte waarden in het management krijgt.


30 juli 2023

Preparatie volgens Prinsen.

Preparatie volgens Prinsen is een boekbespreking van ‘Een bevoorrecht mens’ met de bril van een crisismanager. Uit de honderd portretten die Joost schreef pikte ik er drie, die ieder een interessant aspect van ons vak belichten. Empathie, improvisatie en simulatie zijn daarbij de kernwoorden.


23 juli 2023

Rampen in Valkenburg

Rampen in Valkenburg zijn nauwer verbonden met de nationale rampgeschiedenis dan velen zullen denken, zo bleek tijdens een bezoek aan het Museum Valkenburg. En eerlijk is eerlijk, voor mij was het ook een verrassing. Die wel degelijk in het Museum of Accidents thuis hoort.


16 juli 2023

Internetveiligheid

In de serie ‘andere veiligheid’ ben ik na kennisveiligheid en psychologische veiligheid aangekomen bij internetveiligheid. Wat vinden we als veiligheidskundigen daar nu eens van?

Lichtelijk uit de heup schietend: een zooitje.


9 juli 2023

Wandelen op Schiermonnikoog

Wandelen op Schiermonnikoog is het derde blog van het project Waddenwandelen. En hoewel het natuurlijk veel lijkt op Texel en Vlieland, lijkt het er net zo goed helemaal niet op. Eigenlijk kent elk eiland zo zijn eigen microcultuur. Wat je ergens ook wel weet, maar in de praktijk dan toch weer heel anders uitpakt.


1 juli 2023

Not Knowing en het finisterre

Not Knowing is een intrigerend boek over hoe je om kan gaan met onzekerheid. Met name het begrip finisterre vind ik fascinerend. Dat je een nader bericht geeft aan jezelf dat hier je kennis ophoudt. Althans, dat heb ik ervan gemaakt. We lezen immers met de bril van de crisismanager.


26 juni 2023

Ogenblikken in Valois. Een boekrecensie

Ogenblikken in Valois is een klein en sympathiek boekje van Hella Haasse over de streek rondom haar toenmalige woning in Saint-Witz. Niet dat ik dat wist, trouwens, ik was sowieso vergeten dat ik het had. Het stond al jaren in mijn kast te wachten totdat het gelezen zou worden. Nu was het dan zover.


25 juni 2023

Afgeboekt: A Hunter-Gatherer’s guide to the 21st Century

Heather Heying en Bret Weinstein zijn evolutiebiologen en ook nog eens met elkaar getrouwd. Samen schreven ze dit boek over de evolutionaire uitdagingen van deze eeuw.

Eigenlijk had ik toen al gewaarschuwd moeten zijn. Maar nee, eigenwijs als ik ben, kocht ik het toch. En zat toen op vakantie met de gebakken peren en een k*tboek.


24 juni 2023

Schwung – Wilfried de Jong

Schwung is het nieuwe boek van Wilfried de Jong. Tien verhalen en een blues, staat er op de kaft, bij wijze van ondertitel. Ik nam het mee op een paar vrije dagen en las het in een Limburgse kasteeltuin. Met de omgeving was in ieder geval al niets mis. Hoe zit het met Schwung zelf?


23 juni 2023

De heropening van kazerne Dirk

De heropening van kazerne Dirk werd niet zozeer de heropening van een gebouw als wel die van een voorbije brandweercultuur. Een omvangrijk slapend rizoom van een oude uitrukdienst, dat voor de gelegenheid werd gewekt, opstond en daarna weer ging liggen. Mogelijk voor altijd, maar je weet het nooit.


16 juni 2023

Waar blijft de catharsis na corona?

‘Waar blijft de catharsis na corona’ is een blog waar ik een paar maanden op aan het broeden ben geweest. De basisgedachte was simpel: waar is het moment dat we de emoties over corona gezamenlijk hebben geduid, bezworen en afgerond?

“Precies op dat moment besefte ik dat we de covid periode nog helemaal niet goed afgesloten hadden. We zijn hem gewoon collectief ontvlucht. Toen op 25 februari 2022 alle deuren weer opengingen is iedereen weggerend naar zijn eigen leven, zo hard mogelijk en zonder achterom te kijken.”


11 juni 2023

Brieven uit Alvites

Brieven uit Alvites van Gerrit Komrij leest als een literaire variant van het populaire Tv-programma ‘Ik vertrek’. Het is de kroniek van een aangekondigd drama dat misschien niet alleen achteraf voorzienbaar was.


10 juni 2023

Overwegingen bij een ICT-storing

De ICT-storing bij Prorail in het eerste weekend van juni riep allerlei overwegingen bij mij op. Zoals de eerste crisiswet: crisis is koffie + kroketten. Maar belangrijker nog is dat deze storing een signaal is. Een signaal dat we moeten leren omgaan met onzekerheden.


3 juni 2023

Strijdvaardig Leven – Pablo Lamberti

Strijdvaardig Leven is een boek van Pablo Lamberti over de Weg van de Krijger. In het spoor van Socrates, Seneca en de Samoerai trek je langs allerlei principes over instelling, bewustzijn en handelen die in mijn ogen elke crisismanager zou moeten kennen en kunnen. Hier en daar aangevuld met ervaringen van mezelf. Uiteindelijk gaat het om Prohairesis, jezelf voorbereiden op jezelf. En daar kan je niet vroeg genoeg mee beginnen.


28 mei 2023

Gerben Bakker – Dansen met de Hydra

Gerben Bakker is docent wijsbegeerte aan de Haagse Hogeschool en onderzoeker op het gebied van ethiek en veiligheid. Als ik het goed heb begrepen is ‘Dansen met de Hydra’ de publieksuitgave van zijn proefschrift. Kennelijk is hij hier op gepromoveerd. Om maar gelijk met de deur in huis te vallen: van mij had hij dat niet hoeven te doen, die publieksuitgave.


27 mei 2023

Kham Meslien – Fantomes…Futurs

Er is muziek waarvan je niet wist dat je het miste tot je het voor de eerste keer hoort. Fantomes…Futurs van Kham Meslien is daar een goed voorbeeld van. Meslien maakte een solo-album met zijn contrabas. Het leverde een plaatje op met een prachtig diep geluid, meditatief haast. Alsof je op reis gaat in een nieuwe omgeving.


20 mei 2023

Externe crisis als strijd

De afsluitende speech van het congres over de menskant van de brandweer werd gegeven door luitenant kolonel Gijs Tuinman. Hij is promovendus aan de Nederlandse Defensie Academie en in het bezit van een Willemsorde. Overtuigender bewijs van een goede combinatie tussen theorie en praktijk bestaat er niet. Tuinman heeft skin in the game, zou Taleb zeggen. Dus lette ik extra goed op wat hij te vertellen had.


17 mei 2023

De menskant van de brandweer

Op 16 mei organiseerde het NIPV een congres over de menskant van de brandweer. Ik was er de dagvoorzitter en sprak de openingsspeech uit. Die tekst vind je hier terug.


14 mei 2023

De Wolf van Max Pam

De Wolf van Nederland is een boek van Max Pam, dat bestaat uit een verzameling columns en toespraken uit de afgelopen twintig jaar. Hij schreef veel over wat mij ook bezig hield en houdt. Dat maakt De Wolf een aangename trip down memory lane. Herinneringen ophalen met een boek.


7 mei 2023

Crisis als complex systeem

Door crisis als complex systeem te definiëren, kun je de dynamiek die vaak tijdens dat soort processen optreedt veel beter herkennen. De driedeling uit de oratie van Sanneke Kuipers gaf mij het laatste zetje om dat te zien. Tussen veel van mijn blogs bleek namelijk al een impliciet verband te bestaan, een rizoom, dat te herleiden viel tot crisis in, over of voor een organisatie.


26 april 2023

Red Right Hand – Nick Cave

Red Right Hand van Nick Cave is één van de meest fascinerende nummers uit de hedendaagse popmuziek. Ik dook er eens wat dieper in en kwam boven met de tekstuele en muzikale achtergronden van deze song uit 1994, die voor het eerst verscheen op het album Let Love In. Plus nog een muzikaal zijpaadje over de lange zwarte jas en een paar covers. Maar we gaan eerst terug naar de 17e eeuw.


26 april 2023

Siciliaanse brieven – Geerten Meijsing

Siciliaanse brieven van Geerten Meijsing is een fijn boekje dat het volgens mij ook op vakantie heel goed doet. Ik las het thuis, maar al na een paar bladzijden voelde het of ik daar op het eiland zat. Iets wat me met dat andere Siciliaanse boek, De Tijgerkat, ook al overkwam. Misschien moet ik er een keer echt heen.


23 april 2023

Supervoorspellers. Een boekrecensie

Voorspellen is moeilijk, vooral als het om de toekomst gaat. Deze uitspraak wordt algemeen toegeschreven aan Niels Bohr, de Deense natuurkundige. Toch meent Philip Tetlock dat het wel degelijk mogelijk is over bepaalde onderwerpen een adequate toekomstvoorspelling te doen. Sterker nog, sommige mensen kunnen dat zo goed dat hij ze supervoorspellers noemt. Omdat supervoorspellen mij een heel handige vaardigheid in het crisismanagement lijkt, las ik Tetlock’s boek. Eens checken of er iets af te kijken valt.


16 april 2023

Afgeboekt: Vrijheid Veiligheid van Mark Elchardus

Het was alweer zes maanden geleden dat een boek door mij ontraden werd. Doch deze week was het toch weer zover: Vrijheid Veiligheid van Mark Elchardus haalde Afgeboekt, mijn lijst met on-tips; wat niet te lezen. Niet zozeer omdat ik het met Elchardus oneens ben. Maar drommels, wat maakt die man het zwaar. Zo zwaar dat zelfs de mondhoeken gingen hangen en ik opgelucht was dat ik er van mezelf mee op mocht houden.


8 april 2023

Retrospectieve vertekening bij ongevalsonderzoek

Retrospectieve vertekening betekent dat je met de kennis van achteraf een oordeel velt over een incident of een situatie. Het wordt ook wel hindsight bias genoemd. Deze vertekening speelt een grote rol bij het onderzoek naar ongevallen en rampen. Achteraf voorspellen (want dat is retrospectieve vertekening) houdt namelijk de mythe van maakbaarheid in stand. En dat is een venijnig probleem.


1 april 2023

Regressie naar het gemiddelde in de oefenpraktijk

Regressie naar het gemiddelde zorgt ervoor dat de trainingsresultaten van een groep of een persoon zich uiteindelijk rondom een gemiddelde groeperen. Uitschieters naar boven of beneden zijn dan niet de voorbode van nieuwe extremiteiten, maar gewoon toeval. Het wordt vanzelf weer normaal. De vraag is wat dat betekent voor de oefenpraktijk. Als iedereen uiteindelijk toch gemiddeld scoort, wat is dan nog het nut van een trainer / instructeur?


26 maart 2023

Doe zelf normaal. Een boekrecensie

‘Doe zelf normaal’ is het nieuwste boek van Maxim Februari. Het is een essay, zegt ie er zelf over, een Versuch. Een kapstok om jassen aan op te hangen, hoe meer hoe beter. Want er moet kennis over de toekomst worden opgehaald bij deskundigen om een publiek gesprek te gaan voeren. Over de veranderingen die op ons afkomen en wat die betekenen voor de rechtsstaat.


19 maart 2023

Psychologische veiligheid

Psychologische veiligheid is de belangrijkste voorspeller voor het succes van een team. Als mensen het gevoel hebben dat ze fouten mogen maken en er niet onterecht op afgerekend worden, hebben ze het goed naar hun zin en leveren de beste prestaties. Dat maakt het een raadsel waarom zoveel managers zich nog steeds zo lomp gedragen. Tegelijkertijd moeten medewerkers zich ook niet alles laten aanleunen. Psychologische veiligheid begint volgens de Stoa bij jezelf.


12 maart 2023

Het Onwaarschijnlijkheidsprincipe. Een boekrecensie

Het Onwaarschijnlijkheidsprincipe is een interessant boek dat laat zien dat de kans op een buitengewoon zeldzame gebeurtenis helemaal zo klein niet is. Sterker nog, het is juist heel logisch dat er vaak iets onalledaags gebeurt, zo illustreren de vijf wetten van onwaarschijnlijkheid ons. Zat Taleb er dan naast, en is zijn Black Swan helemaal niet zo’n  “highly impropable event”?


10 maart 2023

Sorry voor mijn sorry

Het met-de-kennis-van-nu syndroom is een nieuwe episode ingegaan. Liet men voorheen weten dat er met de kennis van nu wellicht een beter besluit mogelijk was geweest, of juist niet, opeens is er een tweede orde met-de-kennis-van-nu syndroom: Met de kennis van nu zou ik anders geoordeeld hebben over mijn vorige kennis van nu.

Oftewel: sorry voor mijn sorry.

Ik oordeel hier natuurlijk niet over, ik constateer slechts. Anders zou je er nog spijt van kunnen krijgen en daar dan ook weer spijt over kunnen krijgen en dan is het einde zoek. En dat willen we niet, een zoek einde.


4 maart 2023

Crisis door talkshows

Crisis komt door talkshows, dat was mijn conclusie toen ik nog eens nadacht over het gesprek dat ik met Beatrice de Graaf had gehad. Praatprogramma’s zijn namelijk verworden tot een vorm van social media onder leiding van een moderator, wiens taak het is zo veel mogelijk lekkere uitspraken los te krijgen van gasten die er niet noodzakelijkerwijs ook verstand van hebben.


3 maart 2023

De Regel van Hermans bij het OM

Op 1 maart 2023 bracht de Onderzoeksraad voor Veiligheid (OvV) een rapport uit over de beveiligingssituatie rondom de moord op onder andere Peter R. de Vries. Dat was aanleiding tot een update van het blog over de Nieuwe Wet van Murphy. De werkwijze en de argumentatie van de baas van het OM voldeden namelijk precies aan de Regel van Hermans. Laat het een spiegel zijn voor iedereen die met grote onzekerheid in zijn werk te maken heeft.


20 februari 2023

Trial & Error – Ben Freidkin

Achtentwintig is hij pas, drummer Ben Freidkin, en nu al wordt hij gezien als één van de grootste jazztalenten ter wereld. Als je zijn debuutplaat Trial & Error afspeelt, dan hoor je ook gelijk waarom dat zo is. In vrijwel elk nummer speelt zijn polyritmisch drumwerk een grote rol, zonder dat het de overhand heeft. Verplicht luistervoer voor de liefhebber en tegelijkertijd een goed album om mee te beginnen als je nog niet zo thuis bent in de jazz.


19 februari 2023

Predictable Surprise. Een boekrecensie

Ergens in het landschap van de Zwarte Zwaan, de Grijze Neushoorn en de Zwarte Eend bevindt zich ook de Predictable Surprise. Na het lezen van Max Bazerman’s boek ben ik geneigd de voorspelbare verrassing een olifant in de kamer te noemen. Een glazen olifant om precies te zijn. Eentje waar je dwars door heen kunt kijken, maar die als je hem verkeerd raakt met donderend geraas versplintert.


12 februari 2023

Wanderings in crisis

Wanderings in crisis is een proces. Je doet het voor, tijdens en na een crisis. Het is een manier van kijken die je leert zien wat je eerst niet zag. Essentieel daarbij is dat je geen doel hebt. Want ‘if you don’t know where you’re going, any road will bring you there’.


5 februari 2023

Rizoomes date eens lekker up

Het grote geheim van schrijven is teksten verzamelen. Stukken uit de krant, zinnen uit artikelen, snippers van Twitter, je kan het zo gek niet verzinnen of ik heb er ergens wel een mapje voor. En helemaal digitaal, anders vind je nooit meer iets terug.

Zo spaar ik in de loop van de tijd van alles op en gebruik het voor nieuwe verhalen, of voor het aanvullen van blogs die al op de site staan. Deze week besloot ik dat achterstallige stapeltje maar eens te verwerken en de boel eens lekker up te daten. Aan vier blogs heb ik iets voor je toegevoegd.

Ernstige ziekten bij brandweer na Grenfell Tower

Begin januari kwam het nieuws naar buiten dat zeker 12 brandweermannen een vorm van kanker hebben opgelopen die toe te schrijven is aan de inzet bij de Grenfell Tower. Dat is veel, heel veel en mogelijk nog maar het tipje van de ijsberg. Het roept een aantal vragen op en niet de minste is deze: hoe zou in Nederland deze brand aangepakt zijn?

Lees het hier.

Bij de Zwarte Eend zit veel mening de kennis in de weg

Uit een nieuw onderzoek blijkt dat mensen die een sterke mening hebben over bijvoorbeeld vaccinaties of het klimaat hun wetenschappelijke onderbouwing daarvan schromeloos overschatten. Een nieuwe variant van het Dunning Kruger syndroom, schrijf ik in de update van De Zwarte Eend.

“Zo langzamerhand kruipen de Zwarte Eend en andere blogs over zelfoverschatting, domheid en ongewenste gebeurtenissen steeds dichter naar elkaar. Ervan uitgaande dat alles altijd erger wordt is dit iets waar wij als crisismanagers een geduchte uitdaging aan zullen hebben.”

Lees het hier.

Hypocognitie is als je niet weet wat hypocognitie is

Hypocognitie is geïntroduceerd door de antropoloog Robert Levy. Het betekent dat je geen linguistische of taalkundige representatie hebt voor een object, een situatie of een idee. Dat kan er toe leiden dat je een unknown unknown ervaart (situation awareness level nul) ofwel dat je iets ziet maar het niet kunt benoemen omdat je er geen woorden voor hebt. Dit sluit aan op de Sapir Whorf Hypothese.

En hypocognitie is natuurlijk ook opgenomen in het Glossarium. Daar staan nu 92 lemma’s in, een spoedcursus crisismanagement.

Lees het hier.

Dure ruis door scheidsrechterbesluiten

In de Champions League kan een fout besluit van de scheidsrechter in de groepsfase zomaar 2.8 miljoen euro kosten. Het is dus zaak dat de arbiters fluiten conform de regelgeving, anders kon het wel eens dure ruis worden. Althans, voor de club die aan het kortste eind trekt.

Lees het hier.


29 januari 2023

Doctrine Brandbestrijding

De lectoren brandbestrijding publiceerden begin januari 2023 een nieuwe versie van de Doctrine Brandbestrijding. Dat is een mooi document geworden, constateerde ik na lezing, dat elk brandweermens zou moeten lezen. Tegelijkertijd is het nog niet perfect, vooral de strategische doctrine heeft ruimte voor verbetering. Maar goed, leren is dan ook verbeteren, niet klaar zijn.


22 januari 2023

Kahneman’s Ruis. Een boekrecensie

Kahneman’s ruis is de opvolger van zijn bestseller ‘Ons feilbare denken’ over systeem1 en systeem 2. Dit boek gaat opnieuw over besluitvorming, deze keer is de spreiding van oordelen door experts het onderwerp. Hoe betrouwbaar zijn experts eigenlijk? Wat heb je nodig om een respect-expert te worden? En wat is beslissingshygiëne? Vragen zat, nu nog de antwoorden. Met zo min mogelijk ruis.


15 januari 2023

Crisis als meme

In de braakliggende weken van het nieuwe jaar meldden zich alsnog enkele nagekomen berichten uit de crisiskrant van 2022. Over crisis als meme en crisis omdat het te goed gaat. En Ajax. Het gaf stof tot nadenken, precies waar januari volgens mij ook voor bedoeld is.


9 januari 2023

Het schurkenevangelie van Duke Garwood

Zo’n beetje het eerste wat ik deed bij het beluisteren van het nieuwe album van Duke Garwood was Rogues Gospel door de vertaler halen. Schurkenevangelie, kwam er uit. Dat liet ik even op me inwerken, schurkenevangelie. Kon ik ondertussen mooi naar de rest van de plaat luisteren.


8 januari 2023

De Eerste Texelwandeling

Onze eerste Texelwandeling was in het tweede weekend van december 2022. Nog net voor kerst en een mooie manier om je verjaardag buiten de deur te vieren. Koud was het wel en daarom hielden we het deze keer bij één wandeling. Wel een lange, dat dan weer wel. Bericht van de tweede expeditie in een langzaam uitdijende serie Waddenwandelen.


1 januari 2023

Toekomstverkenning Crisisbeheersing

In de herfst van 2022 bracht het lectoraat Crisisbeheersing van het NIPV een mooie studie uit onder de titel ‘Toekomstverkenning Crisisbeheersing. Typisch zo’n document dat elke crisismanager zou moeten lezen, vind ik. Mede daarom schreef ik dit blog, opdat meer mensen er kennis van nemen. Maar vooral ook om de discussie nog wat verder te brengen. Verwacht dus geen brave bespreking, maar wel een paar strakke stellingen.


26 december 2022

Momentopnamen van de geest. Een Boekrecensie

Momentopnamen van de geest is de letterlijke vertaling van Snapshots of the Mind, het nieuwste boek van Gary Klein. Waarschijnlijk is het ook zijn laatste, Gary vindt het wel mooi zo. Gelukkig voor ons is dit boek een verzameling van zijn beste columns voor Psychology Today. Daarmee heb je eigenlijk alle kernpunten uit zijn werk over Recognition Primed Decisionmaking (RPD) in één uitgave te pakken, plus nog van alles erbij. Een buitenkans voor de lezer van kleine stukkies.


18 december 2022

Kennisveiligheid

Kennisveiligheid is een betrekkelijk nieuwe loot aan de stam van integrale veiligheid. Ik had er tot voor kort niet in deze termen over nagedacht. Toch is het een zeer relevant onderwerp en onderdeel van het kwetsbaarheidsspectrum van een organisatie waar zomaar eens een crisis uit kan rollen. Daarom beginnen we met Abdul Qadir Khan.


12 december 2022

De mens staat centraal bij situationele commandovoering (Update)

Dit blog over situationele commandovoering stamt uit 2015. Bij het opschonen van oude teksten op de website kwam ik het weer tegen en besloot het redactioneel wat op te knappen en te herplaatsen. Met aan het eind nog een naschrift over welke elementen in alle systemen van commandovoering en crisisbesluitvorming zouden moeten zitten..


10 december 2022

Hoe je een ramp voorkomt. Een Boekrecensie

Hoe voorkom je een ramp? Dat is het onderwerp van een handzaam boekje van Cass R. Sunstein onder de titel Averting Catastrophe. Voor zover ik kon nagaan bestaat er geen Nederlandse vertaling van, maar dat vond ik geen probleem. De tekst is makkelijk te volgen. De vraag die vooral bleef hangen was wat je nou eigenlijk met dit boekje moet. Het antwoord erop verraste mijzelf ook.


3 december 2022

De beste muziek van 2022

De beste muziek van 2022. Voor het vijfde keer achtereen zet ik de mooiste nummers van het jaar op een rijtje. Maar deze keer wel weer wat anders dan anders. Het zijn er namelijk maar elf. Elf nummers van de beste albums met de beste video. Dus impliciet zijn het er eigenlijk meer dan honderd. Da’s dan weer heel veel voor weinig. Ook wel eens lekker.

Rizoomes jaaroverzicht 2022

Leestijd: 32 minuten

Dit is het Rizoomes jaaroverzicht 2022. Het is een overzicht van alle blogs die ik schreef in 2022. Een kleine inleiding met een link naar het volledige blog. Er is ook een jaaroverzicht 2021, dat vind je hier.


Rizoomes blogt is de plek waar ik mijn stukjes schrijf. Vooral over crisis & risico, wandelingen, boeken en muziek. Korte tekstjes plaats ik alleen hier op de startpagina, de lange hebben een linkje naar het hele blog op de site. Zo heb je van boven naar beneden een Rizoomes jaaroverzicht.


18 december 2022

Kennisveiligheid

Kennisveiligheid is een betrekkelijk nieuwe loot aan de stam van integrale veiligheid. Ik had er tot voor kort niet in deze termen over nagedacht. Toch is het een zeer relevant onderwerp en onderdeel van het kwetsbaarheidsspectrum van een organisatie waar zomaar eens een crisis uit kan rollen. Daarom beginnen we met Abdul Qadir Khan.


12 december 2022

De mens staat centraal bij situationele commandovoering (Update)

Dit blog over situationele commandovoering stamt uit 2015. Bij het opschonen van oude teksten op de website kwam ik het weer tegen en besloot het redactioneel wat op te knappen en te herplaatsen. Met aan het eind nog een naschrift over welke elementen in alle systemen van commandovoering en crisisbesluitvorming zouden moeten zitten..


10 december 2022

Hoe je een ramp voorkomt. Een Boekrecensie

Hoe voorkom je een ramp? Dat is het onderwerp van een handzaam boekje van Cass R. Sunstein onder de titel Averting Catastrophe. Voor zover ik kon nagaan bestaat er geen Nederlandse vertaling van, maar dat vond ik geen probleem. De tekst is makkelijk te volgen. De vraag die vooral bleef hangen was wat je nou eigenlijk met dit boekje moet. Het antwoord erop verraste mijzelf ook.


3 december 2022

De beste muziek van 2022

De beste muziek van 2022. Voor het vijfde keer achtereen zet ik de mooiste nummers van het jaar op een rijtje. Maar deze keer wel weer wat anders dan anders. Het zijn er namelijk maar elf. Elf nummers van de beste albums met de beste video. Dus impliciet zijn het er eigenlijk meer dan honderd. Da’s dan weer heel veel voor weinig. Ook wel eens lekker.


28 november 2022

De onnodige crisis

De onnodige crisis roept een bedrijf volledig over zichzelf af. Door fraude, het overtreden van regels of verkeerde overnames. Niet zelden is er tegelijkertijd sprake van te grote ego’s en wanbeleid. Maar ook onnodige crises moeten gemanaged worden en dat gaat soms anders dan regulier crisismanagement. Alhoewel het net zoals bij reguliere crises altijd begint met situation awareness en het organiseren van voldoende opties. Dus misschien is het toch niet zo heel erg anders; just don’t be the turkey.


20 november 2022

Shutdown. Een Boekrecensie

Shutdown is het derde en laatste blog over het boek van Adam Tooze. De essentie van dit stuk is een aanscherping van het begrip polycrisis. Daarin mengen zich zowel crises als risico’s tot één geheel, zo besefte ik opeens. Dus niet alleen wat er al mis gaat zit in een polycrisis, ook dat wat nog mis zou kunnen gaan klit zich eraan vast. We moeten derhalve streven naar antifragiliteit. Dat inzicht maakte Shutdown voor mij een leerzaam en waardevol boek.


12 november 2022

Crisis door georganiseerde onverantwoordelijkheid

Georganiseerde onverantwoordelijkheid is een fenomeen waarbij het directe causaal verband tussen de veroorzakers van risico’s en de gedupeerden is verbroken door een fijnmazig netwerk van instanties en regels. Niemand blijkt verantwoordelijk, de vervuiler betaalt niets. Het is de opmaat naar crisis omdat georganiseerde onverantwoordelijkheid het vertrouwen in het gezag ondermijnt.


10 november 2022

Mag ik eens vragen, wat is jouw belangrijkste brand geweest?

Dit blog gaat over de persoonlijke canon: je eigen incident CV. Oorspronkelijk waren het twee stukken, die ik nu gecombineerd heb in één verhaal. Ikzelf houd mijn incident CV nog steeds bij zoals ik hier beschrijf. En nog steeds geeft het richting aan mijn leerproces en is het onderdeel van mijn Prohairesis: hoe bereid je je voor op jezelf?


6 november 2022

Een verkenning van Polycrisis

Polycrisis is een betrekkelijk nieuw concept dat steeds meer in de belangstelling staat. Het wordt vaak in verband gebracht met klimaatproblematiek, maar is veel breder dan dat. Ook economische, sociale en fysieke crises kunnen er deel van uitmaken. Wat ze allemaal gemeen hebben: het gevaar van het geheel is groter dan de som van de samenstellende delen. Een eerste verkenning.


29 oktober 2022

Scannen met Haaland en Xavi

Scannen is op dit moment een hot topic in het voetbal. De beste voetballers kunnen namelijk zeer snel scannen; daardoor hebben ze de beste situational awareness van allemaal, ook als ze niet aan de bal zijn. Ze zijn goed in zien, begrijpen, voorspellen en genereren. In crisisteams en bij incidentbestrijders is het eigenlijk niet anders. Voetbal is crisis.


24 oktober 2022

De luidruchtige soundscapes van Dans Dans

Dans Dans is een Belgisch muziektrio dat al sinds 2012 met uniek werk aan de weg timmert. Eén van de grootste raadsels is hoe je hun muziek zou moeten classificeren. Zelf zeggen ze daarover dat ze geen jazz maken, geen rock en zeker geen jazzrock. Maar wat is het dan wel?


23 oktober 2022

Zugzwang en de strategie van de verloren positie

Zugzwang is van origine een term uit het schaken. Het beschrijft een situatie waarin elke stap die je zet of niet zet leidt tot een verslechtering van je positie. Maar het fenomeen achter de term is herkenbaar in vele andere domeinen; eigenlijk wel bij alles waar strategische dreiging mogelijk is. Het hoort daarom thuis in de gereedschapskoffer van elke crisismanager.


16 oktober 2022

De onwaarschijnlijke waarheid van Heinrich von Kleist

Is het niet waar, is het toch een mooi verhaal. Met die uitsmijter eindigt menig sterk verhaal in de brandweerkazerne. Verhalen die in de loop van de tijd steeds sterker worden, maar niet zo sterk als die van Heinrich von Kleist. Wat de vraag oproept op welke manieren je de waarheid allemaal kunt bewerken.


14 oktober 2022

Afgeboekt: En ze filosofeerden nog lang en gelukkig

In de serie ‘Afgeboekt’ heb ik het boek ‘En ze filosofeerden nog lang en gelukkig’ van Elke Wiss toegevoegd. Leuk voor op vakantie, dacht ik eerst, maar dan moet je wel kinderen bij je hebben, zo ontdekte ik later.

Of om met Albert Einstein te spreken: “Alles moet zo simpel mogelijk worden gemaakt, maar niet simpeler dan dat.” Dus.


8 oktober 2022

Stoempen over Crisis! met Beatrice de Graaf

Voor de Maand van de Geschiedenis schreef Beatrice de Graaf een essay. Crisis! heet het, met uitroepteken. Het is maar een klein boekje, 55 pagina’s. En bij een eerste oppervlakkige lezing is het nog best een aardig boekje ook. Na twee keer lezen had ik echter vooral vraagtekens in de kantlijn staan. Uiteindelijk leidde het betoog van De Graaf mij tot een scherper inzicht in wat crisis volgens mij wel is. Moest ik eerst ff flink stoempen.


7 oktober 2022

Hartaanvallen bij de brandweer

Hartfalen, al dan niet in de vorm van hartaanvallen, is de tweede doodsoorzaak bij de brandweer in Nederland, zo schreef ik in het blog ‘Waar de brandweerman valt.’ Onderzoek naar hartfalen onder de Amerikaanse brandweer geeft eenzelfde beeld als in Nederland. Misschien nog wel erger.

Dit blog is al eens eerder geplaatst. In het kader van tien jaar Rizoomes kreeg het een update.


5 oktober 2022

Vergetende organisatie

Er wordt al jaren veel gesproken en geschreven over de lerende organisatie, maar over de vergetende organisatie hoor je eigenlijk niet zo veel. Terwijl dat probleem toch ook al heel lang bestaat, zo maakte professor Piet Vroon ooit eens op geheel eigen wijze duidelijk. Een goed voorbeeld dat goed doet volgen. Dit blog is een update van een column uit de Brand & Brandweer.


2 oktober 2022

De Roadmusic van Jack Broadbent

Jack Broadbent bracht dit jaar zijn zesde album uit, Ride. Het is roadmusic met een hoofdletter R. Roadmusic. Dat ik dat nog mee mocht maken, bedacht ik tijdens vele luisterbeurten, wat een genot. Misschien wel het beste plaatje van 2022.


2 oktober 2022

De Nieuwe Wet van Murphy

Van de Wet van Murphy had ik ooit geleerd dat alles wat mis kan gaan, ook mis zal gaan. Er sprak desondanks een bepaalde geruststelling uit; als het niet mis kan gaan, gaat het goed. Tot ik las over de Regel van W.F. Hermans: Alles wat niet mis kan gaan, zal ook mis gaan. Dat verandert de zaak nogal.


25 september 2022

Spoken. Boekrecensie over nepnieuws in oorlogstijd

Het nieuwe boek van Pien van der Hoeven heet Spoken en gaat over nepnieuws rondom drie Amerikaanse oorlogen. Ik interpreteerde Spoken als ‘uitgesproken’ maar ze bedoelt er letterlijk spoken mee, als in spookverhalen. En dat is waar dit boek over gaat, over de waarheid en de spookverhalen die er in rond waren.


22 september 2022

Vuurtorenberichten. Een Boekrecensie

Tijdens een korte vakantie op Vlieland, in de nabijheid van de Rode Kabouter, de kortste vuurtoren van de Wadden, las ik Vuurtorenberichten. Een geweldig fijn boekje van Yazmina Berrera. Het telt zo’n 180 bladzijden en zes hoofdstukken, waarbij in elk hoofdstuk één vuurtoren centraal staat. Maar toen ik het nog eens goed gelezen had, zag ik dat het eigenlijk niet eens over vuurtorens gaat. Het gaat over heel wat anders. Over het belang van ervaringen.


18 september 2022

Wandelen op Vlieland

Vlieland is het eerste eiland dat we aandoen op ons nieuwe project WaddenWandelen. Het plan was om twee dagen te wandelen en twee dagen te nemen om te reizen en de boel te verkennen. En zo liep het ook ongeveer. Maar toch net een beetje anders. Een fotoboek met verhalen.


18 september 2022

WaddenWandelen

WaddenWandelen is zowel een streekpad van Wandelnet als een wandelnetwerk over de eilanden. Je kunt ervoor kiezen om in een paar dagen alle eilanden af te hoppen, maar dan loop je in totaal 276 km achter elkaar. Aangezien we het liefst niet boven de 25 kilometer per dag lopen, besloten we daarom eiland voor eiland te bezoeken. Met als nevenvoordeel: zes keer pret in petto.

Dit blog is een inleiding op de zes wandelingen over de Wadden. De inleiding wordt afgesloten met een link naar het eerste blog, Wandelen op Vlieland.


11 september 2022

Negen jaar Rizoomes

Negen jaar Rizoomes. Daar had ik in september 2013 eigenlijk geen rekening mee gehouden, dat ik er zo lang mee bezig zou blijven. Ook niet dat ik zo veel lezers zou vinden, trouwens. Ik herinner me nog een gesprek met Bert Brugghemans, de huidige commandant van brandweer Antwerpen, waarin we vertelden wat we van plan waren en gokten op zo’n 1500 bezoeken per jaar.


7 september 2022

Geen crisis, maar tot crisis gemaakt

Als je een beetje wilt begrijpen wat er op dit moment allemaal gebeurt moet je onderscheid maken tussen crisis en tot crisis gemaakt. Bij een crisis zijn het anderen die het jou lastig maken, terwijl tot crisis gemaakt in hoge mate aan jezelf te wijten is. Het is soms een gradueel verschil, tussen crisis en tot crisis gemaakt en daarom heb ik een lijstje gemaakt met hoe je dat doet, crisis maken.


3 september 2022

Grenfell Towers: Catastrophe and Systematic Change

Catastrophe and systematic change is een boek op het grensvlak van veel disciplines die allemaal met veiligheid te maken hebben. Aan de hand van de gebeurtenissen in de Grenfell Towers onderzoekt Gill Kernick waarom we niet leren van dat soort ongevallen en wat er nodig is om de boel na een catastrophe in beweging te krijgen. Dat is nogal wat, zo blijkt.


28 augustus 2022

Rampspoed op het Doek

Rampspoed op het doek is het rampenmuseum van Rizoomes. Letterlijk een Museum of Accidents, een wandering in crises. Bedoeld ter inspiratie, om ook eens op een andere manier naar het vak van crisismanager en incidentbestrijder te kijken dan uit een boek of een oefening. En ook om een beetje gevoel voor betekenisgeving te krijgen. Wat betekent rampspoed voor een samenleving? Hoe kan je dat op andere manieren uitdrukken dan in een evaluatierapport?


26 augustus 2022

Afgeboekt: De onvermijdelijkheid van een nieuwe wereldoorlog.

“It’s tough to make predictions, especially about the future,” zei Yogi Berra ooit. Precies daarom fronste ik een paar jaar geleden mijn wenkbrauwen op een uitspraak van Ingo Piepers dat we rond 2020 een nieuwe wereldoorlog konden verwachten. Toen begin dit jaar de oorlog in Oekraïne daadwerkelijk uitbraak plopte de voorspelling van Piepers weer op in het geheugen. Daarom las ik toch zijn boek met de titel ‘De onvermijdelijkheid van een nieuwe wereldoorlog.’ Had ik er naast gezeten met mijn scepsis?


19 augustus 2022

Songs about Shootings

Shootings zijn tot nu toe een typisch Amerikaans fenomeen. De impact op de samenleving daar is enorm. Alleen al in 2021 waren er 691 geregistreerde ‘acts of gunviolence’. Dat laat ook vele artiesten niet onberoerd en die maken regelmatig liedjes over shootings. Met zo nu en dan interessante invalshoeken.


14 augustus 2022

Het schemeren van de wereld. Een Boekrecensie

Het schemeren van de wereld gaat over Hiroo Onoda, de Japanse soldaat die bijna dertig jaar lang een guerrilla voerde op Lubang omdat hij weigerde te geloven dat de Tweede Wereldoorlog was afgelopen. Werner Herzog schreef er geheel in stijl met zijn cinematografische achtergrond een filmisch verhaal over, dat eigenlijk gaat over het begrip waarheid. Dat maakt het een intrigerend boek.


7 augustus 2022

Is crisis een fout of een strijd?

Is crisis een fout of is het een strijd? Dat was de vraag die bij mij bleef hangen na het lezen van een blog over Foutdenkers versus Conflictdenkers. Op zoek naar een antifragiele derde weg van het crisismanagement.


2 augustus 2022

Het OK Plateau in de praktijk

Wie het OK plateau bereikt zal zichzelf niet meer verbeteren. De ontwikkeling is gestopt. Dat is het moment dat de organisatie ook langzaam tot stilstand komt. Aan de bak dus, als je tenminste wilt voorkomen dat de boel helemaal afglijdt.


30 juli 2022

Stoïcijns Stoeien met je Ego

Stoïcijns stoeien met je ego, dat is iets wat elke crisismanager geregeld moet herhalen. Zodat ie weet wat het is, wanneer het zich roert en wat ie eraan moet doen. Want ego kan lelijk in de weg zitten tijdens crisis. Het allermooiste is echter als je je ego verliest, zo laat het verhaal en de muziek van de Köln Concert zien. Want dan ontstaat er ruimte voor kunst.


24 juli 2022

Disaster by Choice. Een Boekrecensie met pleidooi

Disaster by choice is het laatste boek van Ilan Kelman, een professor uit London die onder andere onderzoek doet naar disasters en gezondheid. Hij is een belangrijke vertegenwoordiger uit een  stroming van ramponderzoekers die onder het motto ‘No Natural Disasters’ steeds meer voet aan de grond krijgt. Als je zijn boek gelezen hebt besef je dat zulks ook echt noodzakelijk is, zeker met de klimaatproblemen die nog voor ons liggen. Er zijn namelijk veel keuzes te maken.


16 juli 2022

Crisis en Catastrofe. Een Boekrecensie

Crisis en Catastrofe is een aantrekkelijk boek onder redactie van Lotte Jensen. Het is de neerslag van een congres dat op 20 december 2019 werd gehouden over de Nederlandse omgang met rampen in de 19e eeuw. Ik las het en dacht: dit moet elke Nederlandse crisismanager eigenlijk lezen. Want hierin staat wat rampen betekenen voor een samenleving en dat is waar we het allemaal voor doen, nietwaar? Voor de samenleving.


9 juli 2022

Antifragiel. Een soort van Boekrecensie

Antifragiel is het derde deel in de Incertoreeks van Nicholas Taleb. En het dikste. Het is weer zo’n typisch Taleb boek, met veel voorbeelden uit zijn eigen praktijk, scheldpartijen, dweperijtjes en onverwachte invalshoeken. Van Taleb weet ik inmiddels dit: haal eruit wat je kan gebruiken en laat de rest voor wat het is. Dus schreef ik een antifragiel blog, dat tegelijkertijd dient als boekrecensie.


3 juli 2022

Tijdelijk Verblijf. Een Boekrecensie

Tijdelijk Verblijf van Vrouwkje Tuinman is een meeslepend verhaal over een moeder met haar drie zonen in het Eindhoven van 1956. Aan het eind blijf je achter met heel veel vraagtekens. Wat is daar in hemelsnaam gebeurd?


1 juli 2022

De Lezende Mens. Een Boekrecensie

De Lezende Mens is een geweldig boek voor, inderdaad, de lezende mens. Maar dan wel voor Ons Soort Lezers. Want al die anderen laten het waarschijnlijk links liggen. Alleen al omdat het zo’n dikkert is en als ondertitel voert: De betekenis van het boek voor ons bestaan. Dat geeft natuurlijk helemaal niets, het is ook wel eens lekker om gezellig onder elkaar te lezen, met gelijkgestemden.


25 juni 2022

Mostly Blues van het Bloemterras

Mostly Blues van het Bloemterras is een blog over de gezamenlijke playlist die ik sinds een paar maanden met een vriend uitwissel. Dat is nog leuker dan ik vooraf had bedacht, kan ik je zeggen, en ik maak je daarom graag deelgenoot van een paar ontdekkingen. Tien, om precies te zijn. Die zijn nogal, nou ja, mostly blues.


Post uit Singapore. Tweede update Antibibliotheek

Dit weekend was er post uit Singapore. Een essaybundeltje dat hoort bij de tentoonstelling van The Library of Unread Books en tweetalig is gedrukt. Engels en ik denk Maleis. Maar zeker weten doe ik dat niet.

Het leverde een nieuw dillema op: is een bibliotheek met boeken uit een onleesbare taal ook een antibibliotheek?

En ook: hoe kom je aan zo’n boekje?


23 juni 2022

Grensverkenningen. Een Boekrecensie

Grensverkenningen van Kester Freriks en Martijn Storms is een lekker boekje voor op vakantie. Neem dan ook wel wat anders te lezen mee, iets met een plot of zo, want na elke twee hoofdstukken is de spanning er wel weer even van af. Ik vond het dan ook vooral een naslagwerkje, dat mooi past bij alle andere kaartenboeken in de kast.


19 juni 2022

Geelwassen

Geelwassen is de concrete handeling om rode risico’s te verzachten, geel te wassen dus. Daardoor drijft een systeem langzaam richting onveiligheid en wordt het fragiel, zonder dat het wordt opgemerkt. En creëer je je eigen fundamental surprise.


11 juni 2022

Driedubbele Weekendupdate

Ik had de afgelopen weken weer allerlei dingetjes verzameld voor reeds geschreven artikelen en besloot daarom tot een weekendje updaten. Dus geen nieuwe blogs op Rizoomes, maar wel nieuws in blogs. In totaal drie updates.

Bij ‘Weten waar te slaan, over het verlies van ervaring in organisaties‘ schreef ik een stuk over tweedegraads onhandigheid. Dat is familie van Dunning Kruger, Zwarte Eend en Fundamental Surprise. Pittig met een bittere afdronk, schrijf ik daar, maar ook met een oplossingsrichting.

De Antibibliotheek kreeg zelfs een dubbele update. Ik had namelijk ontdekt dat er een Library of Unread Books bestaat. En ik vroeg me af of uiteindelijk niet elke bibliotheek een antibibliotheek wordt, omdat je toch alles vergeet.

Tot slot schreef ik een stuk over de andere scenariovraag, bij het blog over ‘Gidswoorden voor crisisscenario’s.’ Mensen voor wie incidentbestrijding een bijvak is, slaan vaak dicht als ze een real-, best- en worstcase scenario moeten maken. Met twee simpele vragen omzeil je die valkuil. Waarop ik me wel afvroeg of regulier scenariodenken niet automatisch tot tunnelvisie leidt.

9 juni 2022

Het licht aan het einde van de loop. Een boekrecensie

Het lezen van ‘het licht aan het einde van de loop’ duurt ongeveer net zo lang als het nieuwe album van Wilco, Cruel Country. Die muziek past uitstekend bij dit boek van Martin Michael Driessen. Het gaat over een kogel die vertelt wat ie meemaakt, een tamelijk uniek gezichtspunt in de literatuur. Waarom niet veel meer mensen dat geprobeerd hebben is na lezing wel duidelijk. Hardleers als we zijn vroegen we het boek zelf ook naar zijn ervaringen.


5 juni 2022

Blue Ocean Crisiscommunicatie

Blue Ocean crisiscommunicatie gaat uit van crisis als proces, dus niet als eenmalig incident. Het betekent dat je proactief het antiverhaal vertelt: dat wat de mensen nog niet over je organisatie wisten. Zoek dus de blauwe oceaan op, waar de ruimte is en kom slechts in de rode oceaan als er over incidenten gecommuniceerd moet worden.


29 mei 2022

De nutteloosheid van de Black Swan, behalve voor de crisismanager

Wat moet je als crisismanager met De Black Swan? Met die vraag ging ik het beroemde boek van Nicholas Taleb voor de tweede keer te lijf. Een eerdere poging had ik namelijk jaren geleden al eens gestaakt wegens algehele taleberitus, een alsmaar groeiende moeheid bij elk nieuw hoofdstuk dat ik van hem opsloeg. Met een crisisbril op was het echter goed leesbaar en het leverde ook nog eens een mooi rijtje aandachtspunten op voor de crisismanager. Maar verder is het concept van de Black Swan vrijwel nutteloos en het boek een worstelpartij.


21 mei 2022

Het antiboek van Yevgeni Krasnova

Misschien bestaat het antiboek niet eens, dacht ik toen ik dit stukje had geschreven. Maar eigenlijk gaat dit blog ook over wat anders. Over denken. Want dat is het belangrijkste gereedschap van de crisismanager, denken. En daar dan de scheppende variant van, met creativiteit en doelgerichtheid.


19 mei 2022

De elfde vraag

De elfde vraag is een kleine update van het blog ‘alle crises ben je zelf.‘ Daarin formuleerde ik tien check vragen die ik nu heb uitgebreid met het advies van Denzel Washington aan Will Smith nadat hij Chris Rock had geslagen.


13 mei 2022

Taleb’s Toeval. Een boekrecensie

Taleb’s toeval is een bespreking van het eerste deel uit zijn Incerto reeks, ‘Misleid door toeval’. Ik las het 15 jaar geleden ook al eens en was benieuwd wat er was blijven hangen. Het antwoord daarop is paradoxaal: zowel heel veel als heel weinig. Veel, omdat het meeste wat ik las inmiddels wel gemeengoed is in het vakgebied. Weinig, omdat ik bij sommige stukken dacht het echt voor de eerste keer te lezen, zo onbekend kwam het mij voor. Zoals de waarschuwing van Solon. Een uitstekende metafoor voor Taleb’s toeval.


11 mei 2022

Dode schrijvers

Op de dag dat Jeroen Brouwers overleed kwam er bij mij een boekje van hem binnen. Hij zal het ooit aan Gerrit Krol hebben gestuurd. Nu staat het in mijn kast, alwaar het aantal dode schrijvers inmiddels gestaag toeneemt. Maar dat komt misschien ook omdat ik vooral achteruit lees.


6 mei 2022

Brieven aan Camondo. Een boekrecensie

Brieven aan Camondo is een prachtig boek van Edmund de Waal over de Joodse bankiersfamilie Camondo, die zich rond 1870 in Parijs vestigde. Moïse Camondo liet er zijn stadspaleis bouwen, dat na zijn overlijden in 1935 in vrijwel originele staat behouden is gebleven. Het is nu een museum. Edmund dwaalde wekenlang door dat huis en componeerde brieven aan Camondo, over wat hij er zag en dacht. Bij wijze van boekrecensie schreef ik een brief aan Edmund.


23 april 2022

Doorstart van de Crisiskrant

Na zes artikelen heb ik besloten om te stoppen met de Crisiskrant als doorlopend blog. Het is namelijk lastig om op Rizoomes te verwijzen naar stukken uit die krant. De afzonderlijke artikelen heb ik daarom los op de website gezet. Op de startpagina over crisis kun je die allemaal terugvinden. Ik ga natuurlijk wel door met blogs die gebaseerd zijn op nieuws en achtergronden over crises. De Crisiskrant start dus gewoon door.


21 april 2022

Freubels

De laatste zeven quotes van april zijn ook de laatste zeven quotes van dat project. Na vier maanden is mijn conclusie dat het weliswaar een leuk project was, maar dat de inspanning niet opweegt tegen de opbrengst. In die zin is het bij een probeersel gebleven. Maar kom af en toe eens kijken bij Freubels op Rizoomes: daar post ik zo nu en dan interessante quotes, een ultrakort verhaal of een beginzin. En misschien nog wel andere dingen ook die ik nu nog niet weet. Voor de liefhebber van de snelle slimme mindsnack.


18 april 2022

Over verraad en vergiftiging

De Crisiskrant las diverse artikelen over het verraad van Anne Frank en een salmonella vergiftiging door kinderchocolade. Hoewel de cases enorm van elkaar verschillen was er ook een duidelijke overeenkomst: het vulnerable system syndrome van James Reason.


10 april 2022

Voetnoten bij de toekomstbestendige brandweer

Eind maart 2022 publiceerde de Raad van Commandanten en Directeuren Veiligheidsregio’s (RCDV)  een discussiestuk over toekomstbestendige brandweerzorg. Dat initiatief valt zeer te prijzen; aan de voorkant van een proces wordt een richting aangegeven die kennelijk niet vast ligt en nog voor verandering vatbaar is. Maar dan moet er wel reactie komen, natuurlijk. Om te voorkomen dat er een discussie is gestart waar niemand aan mee doet schreef ik dit stuk, voetnoten bij toekomstbestendige brandweerzorg.


2 april 2022

Het failliet van zelfredzaamheid in Nederland

Nieuw artikel in de Crisiskrant over het begrip zelfredzaamheid. Dat is in Nederland verworden tot een u-zoekt-het-zelf-maar-uit-als-het-misgaat-beleid. Participatie is een zelfde lot beschoren. Dat haalt de veerkracht uit de Nederlandse samenleving. Tijdens Covid werd zulks al pijnlijk zichtbaar en nu weer opnieuw met de oorlog in Oekraïne. Dat het ook anders kan laten ze in Scandinavië zien.

28 maart 2022

Dagboek van een detonatie

Dagboek van een detonatie is een boekrecensie van ‘Beirut 2020’ en onderdeel van het Museum of Accidents. Collapse of a civilization is de ondertitel en dat is precies waar het over gaat: de langzame detonatie van een samenleving. Van binnen volledig uitgehold door corruptie en incompetentie, gesmoord door de corona epidemie, en aansluitend van buiten afgemaakt door de op twee na grootste niet-nucleaire explosie aller tijden. Als je wilt weten wat crisis is, moet je dit boek van Charif Majdalani lezen.


19 maart 2022

Veiligheid in de Spiegel

De spiegel is een geliefd instrument om de verantwoordelijkheid voor veiligheid mee te illustreren. Maar hang hem dan wel op de goede plek: bij de mensen die echt verantwoordelijk zijn.


17 maart 2022

Kan de overheid crises aan? Een boekrecensie

‘Kan de overheid crises aan’ is een herziene en uitgebreide versie van het boek ‘Groter denken, kleiner doen’ dat Herman Tjeenk Willink in 2018 publiceerde. De coronacrisis legt een vergrootglas op de scheefgegroeide maatschappelijke verhoudingen, zo stelt hij, en dat maakt de al langer bestaande knelpunten nog pregnanter. Reden genoeg om je af te vragen of de overheid inderdaad in staat is crises te managen


12 maart 2022

De fundamental surprise van het Westen

De reactie van het Westen op de inval van Rusland in Oekraïne vertoont alle tekenen van een fundamental surprise; het wereldbeeld komt niet meer overeen met de werkelijkheid. Je denkt het onder controle te hebben, dat het wel mee zal vallen, maar dat blijkt niet meer dan een aanname. Onder de oppervlakte zit iets structureel mis, er zit een relevance gap. Daardoor herhalen ongewenste gebeurtenissen zich: zolang je niet fundamenteel leert van wat er gebeurt, zullen dingen fout blijven gaan. Als het Westen wil dat alles blijft zoals het is, moet er dus veel veranderen.


6 maart 2022

De antibibliotheek

Een antibibliotheek is een verzameling van ongelezen boeken, hoe groter hoe beter. De betekenis ervan moet je niet onderschatten, volgens Nicholas Taleb, want het wijst je op dat wat je niet weet. En dat is belangrijker dan de kennis die je wel hebt, als je tenminste het fenomeen van de black swan wil begrijpen.


3 maart 2022

Omarm de chaos. Een boekrecensie

Omarm de chaos is het laatste boek van Jan Rotmans. Het gaat over de transitie die nodig is om allerlei problemen op te lossen op het gebied van milieu, klimaat, landbouw en energie. Volgens Rotmans staan we op een kantelpunt en kunnen we met zijn methodiek de wereld de goede kant op duwen. Of we met dezelfde methodiek de boel ook de verkeerde kant op kunnen kantelen wordt niet of nauwelijks besproken. En daar zit nu net mijn reserve. Een boekrecensie


25 februari 2022

Situation Awareness

Situation Awareness is weten wat er in je omgeving gebeurt. Het is een belangrijke graadmeter voor het succes van je crisismanagement. Hoe hoger je situatie bewustzijn, hoe groter de kans dat je het incident goed gaat afsluiten. Het is echter geen makkelijk concept. Je moet er veel tijd en moeite in stoppen om het van de grond te krijgen in je organisatie. Maar dan heb je ook wat. Nieuw blog in het Glossarium op Rizoomes.


20 februari 2022

Het Glossarium is geopend

In het Glossarium vind je blogs over begrippen, theorieën en concepten die ik in mijn dagelijkse praktijk nuttig vind. En die ik op mijn manier uitleg, zoals ik er mee omga; als ik een team aan het trainen ben, bij een incident sta of zelf in het OT zit. Dat zal lang niet altijd wetenschappelijk verantwoord zijn. Maar het werkt wel. In ieder geval bij mij. Je moet zelf bekijken of het voor jou ook werkt.

De eerste twee glossen staan nu op Rizoomes: de ene over The Red Queen Effect en de andere over Accidentology.


11 februari 2022

De crises van de toekomst

Emoties en media sturen de samenleving, dat was het beeld dat bij mij bleef hangen bij de Crisiskrant van januari. Wat betekent dat voor bedrijven? Hoe ga je om met een aangifte door een actiegroep? Wat communiceer je daar over? En hoe ga je om met een boycot die over je af wordt geroepen? Zijn dit de crises van de toekomst?


6 februari 2022

Waarom gevoel voor kunst je een betere crisismanager maakt

Kunst kan je een betere crisismanager maken, zo leerde ik tijdens de ontdekkingstocht die dit blog heeft opgeleverd. Hoe je via een plaatje op Twitter bij een podcast komt en daarna bij een boek over de rechter hersenhelft. En tenslotte eindigt bij het sluiten van musea tijdens lockdowns en wat dat zegt over de kwaliteit van des kabinets crisismanagement.


29 januari 2022

Scheurtjes in het Spotify Schild

In januari steekt er opeens een stormpje op rondom Spotify. Waait het over of is er meer aan de hand? Is er sprake van een fundamental surprise? Dreigt er een institutionele crisis? Tweede artikeltje in het doorlopend blog Crisis uit de Krant.


22 januari 2022

Prins Tijgerkat en de Rode Koningin

De Tijgerkat is de enige roman van Giuseppi Tomasi di Lampedusa, maar wel eentje die een (crisis)manager zich ter harte moet nemen. Vooral voor die crises die langzaamaan een omwenteling veroorzaken en systemen opschudden. Maar toch ook voor de snelle varianten. Dan heet de stelling van de Tijgerkat opeens het Rode Koningin effect.


14 januari 2022

Afdrijvende veiligheid bij de brandweer?

Op 14 januari 2022 verscheen er een behartenswaardig stuk van Martin Evers op LinkedIn onder de titel ‘Code zwart in de brandweerzorg.’ Hij signaleert dat in toenemende mate achterdeurtjes worden geopend om onder de wettelijke normen van brandweerzorg uit te komen. Dat ondermijnt de paraatheid, zo schrijft hij.


4 januari 2022

Crisis uit de krant

Crisis uit de krant is het tweede project van 2022 op Rizoomes. Een doorlopend blog met stukjes over wat ik in een dagblad las. De eerste gaat over Afghanistan, de crisis die slecht uitkwam.


1 januari 2022

Als je doet wat je altijd deed

Eind van het jaar ruim ik altijd de website op. De oude voorpagina verhuist naar het archief, op de laatste paar verhaaltjes uit december na. Sommige kleine blogs krijgen een update en een eigen linkje in het archief. Dan is er weer ruimte voor nieuwe blogs. En ik denk na over de plannen voor het komend jaar, 2022. Wel of geen twitterproject op Rizoomes? Tenminste, dat is wat ik altijd deed.

Als je doet wat je altijd deed, krijg je wat je altijd kreeg. Ik geloof dat het Albert Einstein was die dit zei. In ieder geval is dat wel het gevoel dat is blijven hangen bij 2021. Alleen misschien niet op de manier die iedereen voor ogen stond.

Stoempende overheid

Bij de aanpak van corona kun je er haast niet onderuit, aan Einsteins quote. Als je zoals de regering steeds achter de feiten aan blijft lopen ontkom je niet aan een steeds terugkerende lockdown, zo blijkt. Da’s wel zo ongeveer de kern van wat er in 2021 op dat terrein gebeurd is, nadat er in 2020 al een heel jaar was geoefend op het vinden van de juiste aanpak. Dat wordt goed blijven zoeken dus, daar op VWS, maar dan hopelijk wel naar en met andere manieren. Anders krijgen wat we opnieuw wat we al kregen: lockdowns.

En nu we het toch over een stoempende overheid hebben: ook met de elektriciteitsmarkt doet de regering wat ze altijd deed. En dat is achter de vraag aan investeren. Met als resultaat dat de boel vastloopt en vol zit, net als met aardgas. Ik schreef er een uitgebreid blog over, de beheersbaarheid van disrupties. In de kern zitten er dezelfde fouten in als bij de coronabestrijding: te laat acteren en daardoor overal achteraan lopen. En vervolgens roepen dat je het met de kennis van nu anders zou doen.

Het enige verschil is de tijdshorizon: corona heeft een scope van maanden tot jaren, maar nutsvoorzieningen al gauw tientallen jaren tot een halve eeuw. Dan is het toch knap dat de overheid zich steeds weer opnieuw laat verrassen. Dat kan je een keer gebeuren, misschien nog een keer. Er bestaat immers zoiets als pech. Maar structureel verrast worden door de omstandigheden en daar niet van leren, dat duidt toch echt wel op iets anders: op een fundamental surprise.

De agenda van 2021 is dicht, helemaal vol met briefjes en papiertjes, als een dagboek van het afgelopen jaar.

Ik ben daarom benieuwd wat 2022 gaat brengen. Zal het nieuwe kabinet zich bewust zijn van die zogenaamde relevance gap of krijgen we weer wat we altijd kregen en dan zoals gewoonlijk net te laat? We gaan het zien.

Rizoomes blogt

Rizoomes deed in 2021 ook wat ie altijd deed. Stukkies schrijven. Dit jaar waren het er 59, waarvan de meeste na de zomervakantie zijn gepubliceerd. Da’s ook wel logisch gezien het feit dat ik sinds juni 4 x 9 uur werk in plaats van de 5 x 8 de twintig jaar ervoor. Dat geeft toch een hoop geconcentreerde tijd extra.

Naar verwachting verschijnen er in 2022 dus ook weer allerlei verhalen over crisis, muziek, wandelingen en de menselijke eigenaardigheden. De volgers krijgen dus wat ze altijd kregen. Kom dus vooral regelmatig kijken op deze startpagina of er weer wat nieuws is.

In 2021 deden jullie dat trouwens ruim, op de website kijken. Er zijn zo’n 45.000 bezoeken geweest, variërend van bloglezers tot plaatjeskijkers. Dat brengt het totaal sinds de oprichting in 2013 op ruim 320.000 bezoeken. Van zulke aantallen had ik vooraf nooit durven dromen, dus dank allen. Ik ben daar blij mee.

Naast de startpagina en de pagina over rizomen (da’s een vaste aantrekkingskracht) waren er dit jaar drie blogs die de meeste aandacht van lezers trokken. En toevallig of niet, alle drie over boeken.

De eerste die ik wil noemen was een gastblog van Gerard Bouwmeester, met een recensie over het boek van Leen Schaap. Bijna 700 lezers trok het. Nummers twee en drie, ‘Alles is onder controle’ en ‘Eerste hulp bij schokkende gebeurtenissen’ werden ook allebei zo’n 700 keer gelezen. Daar gaan we in 2022 dus mee door, blogs over boeken.

Rizoomes quote

Het twitterproject van 2021 ging over de ultrakorte verhalen (UKV). Elke dag een verhaaltje van 280 tekens met een foto. Dagboek van oude en nieuwe herinneringen, schreef ik enthousiast aan het begin. Dat enthousiasme is gebleven, maar het werd wel steeds lastiger om elke dag weer iets moois te verzinnen. In die zin was het een grotere challenge dan De Beginzin, het project uit 2020.

Dit is een zelfportret van Miyamoto Musashi, de beroemdste Ronin die er er heeft bestaan. De Ronin zijn samurai zonder baas. Ze hebben geen vaste plek en wanderen door het leven. De eerste quote uit het nieuwe jaarproject komt uit de film Ronin.

Ik ga er daarom ook niet mee door. Na 365 UKV is het wel even mooi geweest en tijd voor iets anders. Als er zich een ultrakort verhaaltje aandient zal ik het zeker opschrijven, maar niet meer dagelijks. Daarvoor in de plaats komt nu Rizoomes quote. Elke dag een citaat of aforisme van iemand anders waar ik het gloeiend mee eens ben, of die tot een kleine overpeinzing leidt. Allemaal weer terug te vinden op een eigen pagina onder Projecten & Probeersels.

Meer grote plannen heb ik eigenlijk niet met de website. Misschien wordt het wat meer beschouwender, de komende tijd. Zo’n serie over disruptiemanagement als in 2021 zal er denk ik niet komen. Dat soort inzichten heb ik gemiddeld eens in de zeven jaar, het kan niet altijd feest zijn.

Nou ja, één groot plan heb ik nog wel: minimaal de tien jaar halen met Rizoomes. Da’s in september 2023. Tot die tijd wandert Rizoomes gewoon door, doet wat ie altijd deed en krijg je wat je altijd kreeg. De beste wensen voor het nieuwe jaar!


Rizoomes Wisselt Jaar

31 december 2021

Rizoomes quote

“In quoting others, we cite ourself.’

Deze quote van Julio Cortazar leek mij toepasselijk om een serie uitspraken, aforismen en citaten van wijze en onwijze mensen mee te beginnen op Rizoomes. Elke quote van een ander zegt namelijk ook iets over jezelf. Of je het er nu mee eens bent of niet, altijd gebruik je het om je eigen mening te benadrukken. En leen je bovendien het gezag van de ander om jouw standpunt kracht bij te zetten. Dat zal ze leren. Zegt Julio.


28 december 2021

Tunnelvisie door je scenariokaart

Een scenariokaart is een hulpmiddel bij de BOB: beeldvorming, oordeelsvorming, besluitvorming. Het wordt steeds vaker toegepast in organisaties als richtlijn bij ongewenste gebeurtenissen. Een vangnet om op terug te vallen als je het niet weet en om van af te wijken als je het wel weet. Waar dan niet iedereen bij stil staat: de manier waarop je de scenariokaart schrijft kan nogal bepalend zijn voor het succes bij gebruik.

Rizoomes scenariokaart

27 december 2021

Ceci n’est pas un feu

Ceci n’est pas un feu gaat over het verhaal achter de brand. Over het symbool van een ramp. Over de verstopte betekenis van een incident. Dus over het verraad van de beelden, Magritte zei het al.


26 december 2021

Prohairesis, stoïcijnse preparatie

Prohairesis is een vorm van preparatie. Stoïcijnse preparatie is het. Op hoe je reageert in moeilijke situaties, lastige omstandigheden en irritante mensen. Bereid je voor op jezelf, zodat je niet je eigen verrassing wordt.


18 december 2021

De Barmhartige Onderzoeker

De barmhartige onderzoeker velt nooit een oordeel. Hij helpt mensen en organisaties na een intense ongewenste gebeurtenis met hun leerproces, teneinde er sterker uit te komen. Eigenlijk pookt ie het antifragility vuurtje op. Niet dat daar een standaard methode voor is. Wat je nodig hebt is een intern kompas. Eentje die richting geeft dankzij ervaring en overtuiging.


12 december 2021

Gidswoorden voor crisis scenario’s

Gidswoorden voor crisisscenario’s zijn een hulpmiddel om tunnelvisie te verminderen. Het gaat daarbij niet om het managen van de vechten / vluchten respons, maar om het herkennen van situaties waarin je aandacht wordt getrokken door een afwijkend patroon en je daar zo op focust dat je het zicht op het totaal verliest. Zonder dat je het doorhebt, overigens. Wij mensen houden onszelf namelijk nogal makkelijk voor de gek.


5 december 2021

Het snelle vertrouwen in tijdelijke teams

Het snelle vertrouwen in tijdelijke teams maakt het mogelijk dat de deelnemers goed samenwerken zonder dat ze elkaar kennen. Maar dat is geen uitgemaakte zaak. Als voorzitter of leider van zo’n team kun je de kwaliteit van die samenwerking verbeteren als je met een paar dingen rekening houdt. Onder andere met de onzichtbare B van begroeting uit de BOB.


1 - 21 december 2021

Rizoomes Top 21 van 2021

December, tijd van verlanglijstjes en jaarlijstjes. De eerste gaan over wat hopelijk nog komt, de laatste over wat zeker is gekomen. En daar dan weer de beste van: de Top 21 van 2021. Tussen 1 en 21 december verschijnen één voor één de muziektoppers van dit jaar. Hier op de website.


Negen jaar Rizoomes

Leestijd: 4 minuten

Negen jaar Rizoomes. Daar had ik in september 2013 eigenlijk geen rekening mee gehouden, dat ik er zo lang mee bezig zou blijven. Ook niet dat ik zo veel lezers zou vinden, trouwens. Ik herinner me nog een gesprek met Bert Brugghemans, de huidige commandant van brandweer Antwerpen, waarin we vertelden wat we van plan waren en gokten op zo’n 1500 bezoeken per jaar.

En ja, toen was het nog ‘we’ aan de website. In het begin schreef Wendy Kiel, mijn vrouw, nog mee, totdat ze haar eigen weg vond in het tekenen en de kunst. Toen is het schrijven gestopt, maar af en toe tekent ze nog wel iets bij een verhaal (als ze het stukje goed genoeg vindt 😊). Zoals bij één van mijn laatste blogs over ‘Tot crisis gemaakt.’ Ook wat dat betreft zijn we een fijne combi.

Enfin, 1500 bezoekers per jaar vond Bert een grove onderschatting van onze mogelijkheden. “Ik zou voor 1500 per maand gaan”, zei hij, “dat moet zeker lukken.” En hij kreeg gelijk. Vanaf het begin tot nu is de website om en nabij 152.000 keer bezocht. Alles bij elkaar opgeteld lazen jullie ruim 238.000 stukken. Vrijwel wekelijks zet ik er een nieuw verhaaltje op en dat zijn er nu zo’n 400.

400 wanderings in crisis. Wie had dat gedacht?

Wordcloud Rizoomes september 2022

En nu ik al zo ver ben gaan we natuurlijk voor de tien. Wat kan je na negen jaar Rizoomes komende tijd verwachten?

Crisis

Negen jaar Rizoomes is ook negen jaar crisis uit de praktijk. Zoals ik onlangs schreef in het blog ‘Tot crisis gemaakt’ dacht ik rond 2018 dat het vakgebied wel zo’n beetje af was. Daar zat ik dus naast. Met andere definities was het weer gloedjenieuw. Het leidde tot een serie blogs over crisis en disruptie, met de ‘Kleine taxonomie van de ongewenste gebeurtenis’ als aftrap. Die serie is voor nu wel even af.

Wat mij op dit moment interesseert rondom crisis zijn de cancel en boycot discussies, zoals ik onder andere beschreef in het blog over ‘Foutdenkers en Conflictdenkers’ en ‘De crises van de toekomst’. Ik zie dat als processen die vergelijkbaar zijn met wat Turner ooit incubatieperiode noemde en die ik zelf als onderstroom heb betiteld. Ook het paradigmabegrip van Kuhn komt er in de buurt.

Komend jaar wil ik dat fenomeen verder onderzoeken. Je gaat dat onder andere terugzien in de boekrecensies die nog gaan komen. Die zullen ook van schrijvers zijn die niet allemaal uit de usual suspectspool van het crisisdenken komen. Maar daar zijn het dan ook wanderings in crisis voor, om zo nu en dan van het gebaande pad af te wijken.

Dat deed ik ook met ‘Rampspoed op het doek’ en ‘Songs about Shootings’, van het gebaande pad af. Rampen en crises vanaf een andere manier bekijken dan louter uit kennis. Daar zal je komend jaar ook nog wel wat nieuwe blogs over zien verschijnen.

Glossarium

Na negen jaar Rizoomes is er nu ook een Glossarium ingericht. Een verklarende woordenlijst met begrippen uit het crisismanagement die ik zelf bruikbaar en/of interessant vind. Bij de meeste zit een link naar een blog waar er meer over uitgelegd wordt dan het glos zelf. Het zijn er inmiddels al 57 en dat aantal gaat komend jaar ook nog toenemen. Ik zie het maar als een soort van crisis-wiki’s.

Wordcloud september 2013

Ook het hoofdstuk Prohairesis is nog betrekkelijk nieuw. Daar zal ik dit jaar ook nog wel wat in gaan schrijven. Zo staan er bijvoorbeeld blogs over overspronggedrag en cognitieve dissonantie reductie op het lijstje. Wat betekenen dergelijke psychologische fenomenen voor het crisismanagement?

Met de meeste andere ingrediënten ga ik komend jaar gewoon door. Op onregelmatige basis zul je dus nieuwe Freubels tegenkomen; ultrakorte verhaaltjes, beginzinnen en Zen TV, filmpjes over niets. Gewoon omdat het kan.

Ook de boekrecensies gaan door en zo af en toe een muziekblog. Het was een goed jaar op muzikaal gebied dus verwacht begin december weer een jaarlijstje. Deze keer zelfs met een paar albums. Met onder andere, tipje van de sluier, The Sea Drift van The Delines. Geweldig album, maar is ie goed genoeg voor de eerste plek?

Het laatste plan voor komend jaar is opruimen. Negen jaar Rizoomes heeft natuurlijk ook enkele achterhaalde stukken opgeleverd. Die gaan er af. En sommige oude blogs zijn qua inhoud nog wel aardig, maar zien er qua opmaak niet meer uit. Die ga ik dus opknappen, updaten en herplaatsen.

Zodat de hele site er weer netjes bijligt.

Op naar de tien.

Rizoomes jaaroverzicht 2021

Leestijd: 32 minuten

Dit is het eerste Rizoomes jaaroverzicht, van 2021. Alle blogs die in dat jaar geschreven zijn staan hier onder elkaar. Op een enkeling na zijn het verwijzingen naar het volledige blog.


Rizoomes blogt is de plek waar ik mijn stukjes schrijf. Vooral over crisis & risico, wandelingen, boeken en muziek. Korte tekstjes plaats ik alleen hier op de startpagina, de lange hebben een linkje naar het hele blog op de site. Zo heb je van boven naar beneden een Rizoomes jaaroverzicht.

En de dagelijkse ultrakorte verhalen staan in deze rij:


28 december 2021

Tunnelvisie door je scenariokaart

Een scenariokaart is een hulpmiddel bij de BOB: beeldvorming, oordeelsvorming, besluitvorming. Het wordt steeds vaker toegepast in organisaties als richtlijn bij ongewenste gebeurtenissen. Een vangnet om op terug te vallen als je het niet weet en om van af te wijken als je het wel weet. Waar dan niet iedereen bij stil staat: de manier waarop je de scenariokaart schrijft kan nogal bepalend zijn voor het succes bij gebruik.


27 december 2021

Ceci n’est pas un feu

Ceci n’est pas un feu gaat over het verhaal achter de brand. Over het symbool van een ramp. Over de verstopte betekenis van een incident. Dus over het verraad van de beelden, Magritte zei het al.


26 december 2021

Prohairesis, stoïcijnse preparatie

Prohairesis is een vorm van preparatie. Stoïcijnse preparatie is het. Op hoe je reageert in moeilijke situaties, lastige omstandigheden en irritante mensen. Bereid je voor op jezelf, zodat je niet je eigen verrassing wordt.


18 december 2021

De Barmhartige Onderzoeker

De barmhartige onderzoeker velt nooit een oordeel. Hij helpt mensen en organisaties na een intense ongewenste gebeurtenis met hun leerproces, teneinde er sterker uit te komen. Eigenlijk pookt ie het antifragility vuurtje op. Niet dat daar een standaard methode voor is. Wat je nodig hebt is een intern kompas. Eentje die richting geeft dankzij ervaring en overtuiging.


12 december 2021

Gidswoorden voor crisis scenario’s

Gidswoorden voor crisisscenario’s zijn een hulpmiddel om tunnelvisie te verminderen. Het gaat daarbij niet om het managen van de vechten / vluchten respons, maar om het herkennen van situaties waarin je aandacht wordt getrokken door een afwijkend patroon en je daar zo op focust dat je het zicht op het totaal verliest. Zonder dat je het doorhebt, overigens. Wij mensen houden onszelf namelijk nogal makkelijk voor de gek.


5 december 2021

Het snelle vertrouwen in tijdelijke teams

Het snelle vertrouwen in tijdelijke teams maakt het mogelijk dat de deelnemers goed samenwerken zonder dat ze elkaar kennen. Maar dat is geen uitgemaakte zaak. Als voorzitter of leider van zo’n team kun je de kwaliteit van die samenwerking verbeteren als je met een paar dingen rekening houdt. Onder andere met de onzichtbare B van begroeting uit de BOB.


1 - 21 december 2021

De Top 21 van 2021

December, tijd van verlanglijstjes en jaarlijstjes. De eerste gaan over wat hopelijk nog komt, de laatste over wat zeker is gekomen. En daar dan weer de beste van: de Top 21 van 2021. Tussen 1 en 21 december verschijnen één voor één de muziektoppers van dit jaar. Hier op de website, maar eerst op Twitter als UKV.


21 november 2021

Insider Risk: door slordigheid crisis

Insider risk gaat over het verliezen van informatie die vervolgens op een nogal ongelegen moment en manier publiekelijk bekend wordt, waardoor je negatief in het nieuws komt: door slordigheid crisis. Totaal onnodig, maar het kan wel de geschiedenis veranderen, zo bewijzen een aantal voorbeelden. Een beetje security awareness kan dus geen kwaad. Maar die komt niet vanzelf.


12 november 2021

The name is Hip, Tragically Hip

The Tragically Hip is Canada’s nationale rocktrots. Hun status daar is vergelijkbaar met die van The Golden Earring hier in Nederland. Grappig genoeg zijn ze ooit ook begonnen als Earring coverband. Daarmee houdt de overeenkomst overigens niet op. Het zijn allebei bands met een unieke zanger en een energiek geluid die vroegtijdig moesten stoppen door ziekte in de gelederen. Het grote verschil is dat The Hip nogal aan mij voorbij was gegaan. Tot nu dan.

Met een unieke The Hip Spotify Shortlist.


4 november 2021

De overeenkomsten tussen een oude oorlog en nieuwe pandemie

De overeenkomsten tussen een oude oorlog en een nieuwe pandemie waren groter dan ik eerlijk gezegd had verwacht, zo leerde ik onlangs. En dat was niet na het lezen van wetenschappelijke studies of onderzoeken, maar door de memoires van een schrijver. Waarop ik mij afvroeg of crisismanagers hun schaarse tijd niet beter zouden besteden aan kunst en literatuur dan aan wetenschap. Of op zijn minst óók aan literatuur en kunst.


25 oktober 2021

Politisering van het gas

De ‘politisering van het gas’ is een update op het blog over de beheersbaarheid van disrupties. Dat werd al schrijvend een kort blog op zichzelf, waarop ik besloot het ook hier op de voorpagina te zetten. Het totale blog vind je hier.

Vlak na de publicatie van dit blog stuurde Ruud Plomp een paar tweetjes over het gasbeleid van Nederland uit zijn archief, waar ik hier dankbaar gebruik van maak om de structurele onbeheersing mee te illustreren. Het lijkt een gek woord, onbeheersing, maar ik kan er toch echt niet veel anders van maken.

De eerste stamt uit 2009, zo’n twaalf jaar geleden dus. Maar zo’n berichtje had net zo goed nu in de krant kunnen staan. Kijk maar:

Deze afbeelding heeft een leeg alt-attribuut; de bestandsnaam is Gascrisis-2009.jpg

Het tweede bericht is van drie jaar later. Wanneer mensen soms roepen dat de geschiedenis zich herhaalt, dan klopt dat als het gaat om het gasbeleid van Nederland. Er moet weer rekening worden gehouden met een gascrisis.

Deze afbeelding heeft een leeg alt-attribuut; de bestandsnaam is Gascrisis-2012-595x1024.jpg

Ook na de aanslag op de MH17 speelde de discussie weer op. Te afhankelijk van het Russisch gas. Niet dat er iets veranderde.

Deze afbeelding heeft een leeg alt-attribuut; de bestandsnaam is Over-Gazprom-2015-1024x919.jpg

Inmiddels staan we er in 2021 niet heel veel anders voor. Opnieuw zijn de voorraden voor de winter beperkt en gebruikt Poetin de gasprijs om het Westen te destabiliseren. Daarmee is de beschikbaarheid van gas nog verder gepolitiseerd en komt Nederland steeds verder in de verdrukking. De bewegingsruimte om zelfstandig besluiten te nemen wordt zo steeds kleiner.

De politisering van het gas laat goed zien dat je niet alles kunt overlaten aan de markt van vraag en aanbod. Gewoon omdat niet iedereen geld verdienen ziet als het hoogste goed en bereid is minder te produceren om machtsposities te beïnvloeden in hun voordeel. Dat geld komt dan later wel; gas is geopolitiek.

Het laat ook zien dat visie en lange termijn beleid er wel degelijk toe doen. Nederland loopt al ruim twaalf jaar achter de gasfeiten aan, misschien zelfs wel langer. Datzelfde geldt voor de electriciteitsvoorziening en de woningbouw, defensie, criminaliteitsbestrijding, ik zou haast durven zeggen, waar eigenlijk niet? Allemaal achter de feiten aan geloop waardoor vitale infrastructuur structureel onbeheersbaar dreigt te worden.

Zo maakt Nederland zijn eigen crisis. Je hebt er niemand anders voor nodig.

Er komt nog iets anders bij. In de Nederlandse politiek is zoals hierboven geschetst lang gedacht dat de meeste vraagstukken zichzelf wel zouden regelen op de markt. Dat je gedrag kunt sturen met subsidies en belasting (feitelijk een lompe vorm van nudging). En dat niet-bemoeien het hoogste goed is. Het werd gebracht als een politieke overtuiging.

Maar dat was het niet alleen; het was vooral ook het ontlopen van verantwoordelijkheid, het bukken voor de lastige vraagstukken. Geen vuile handen durven maken als het echt nodig is. Vooruitschuiven naar het volgend kabinet. Het kunnen zeggen dat je met-de-kennis-van-nu een ander besluit had genomen. Incompetentie en zwarte eend gedrag.

Om disrupties structureel beheersbaar te krijgen moet er meer visie komen en minder naïviteit, meer lange termijn beleid en minder markt, meer verantwoordelijkheid en minder incompetentie. Dat zal nog wel even duren. Tot die tijd zit er niets anders op dan disrupties incidenteel zo goed mogelijk te managen.

Ik zei het al: we zullen in interessante tijden leven.


Beheersbaarheid van disrupties

17 oktober 2021

De beheersbaarheid van disrupties wordt op twee momenten bepaald.

De eerste is bij het ontwerp en onderhoud van het systeem als geheel. Dat is de structurele beheersbaarheid van disrupties. Er is ook een incidentele component. Die zit in het dagelijks gebruik en monitoring van de performance van het systeem. Voor beide momenten geldt: zorg dat je de boel proactief (bij)stuurt. Anders loop je achter de feiten aan. En dat gebeurt sneller dan je lief is.


26 september 2021

Failing Forward Framework

Het failing forward framework beschrijft kort door de bocht hoe je een kleine crisis veroorzaakt om een grote te bezweren en toekomstige crises te voorkomen. Da’s best spannend om zelf te doen, maar de stoïcijns crisismanager gaat het niet uit de weg, als het hogere doel het waard is. Een strategie voor in de gereedschapskist.


19 september 2021

Sport as imagined

Sport wordt vaak gezien als een metafoor voor het gewone leven, waar je veel van kan leren. Op menig congres figureren zodoende allerlei coaches en sporters om anderen over hun succes te vertellen. Maar ook in de sport gaat het wel eens mis, zag ik op TV deze zomer. En daar had men dan weer van de veiligheidskunde kunnen leren, bijvoorbeeld van het verschil tussen work as imagined en work as it is done.


15 september 2021

Alles is onder controle. Een boekrecensie

Alles is onder controle en 9 andere mythes over organiseren in tijden van crisis’ is de titel van het nieuwe boek van Bert Brugghemans, Stijn Pieters en Hugo Marynissen. Daarin schrijven ze dat The book of crisis niet bestaat. Dat kan misschien zo zijn, toch komt hun nieuwe werk ‘Alles is onder controle’ dicht in de buurt. Een boekrecensie


11 september 2021

Organized Blindness

Organized blindness is een fenomeen waarbij crises niet worden gezien door de verantwoordelijk bestuurders vanwege de manier waarop organisaties en beleid zijn vormgegeven. Dat past goed bij het zwaartepunt ‘surprise’ op deze website. Een eerste verkenning.


3 september 2021

Lessen van twintig jaar crisisorganisatie

Wat zijn je belangrijkste lessen van twintig jaar ervaring in een crisisorganisatie? Die vraag stelde ik mezelf toen 1 september naderde, mijn twintig jarig werkjubileum op Schiphol. Wat blijft er nou echt hangen van zo’n periode? Vier lessen en een paar oneliners.


31 augustus 2021

Bluets – Maggie Nelson

Bluets is een mooi vormgegeven klein boekje met een harde kaft. Alleen daarom zou je het al willen hebben. Maggie Nelson schreef het in 2009, maar de Nederlandse vertaling kwam pas in 2021, van Nicolette Hoekmeijer. Het was ook pas toen dat ik er lucht van kreeg. Bespiegelingen in blauw is de ondertitel en het verhaal, voor zover je het zo kan noemen, is opgezet in de vorm van proposities. In 240 stellingen, gevoelens dan wel overwegingen, neemt Maggie je mee in haar wereld. Een review in 16 stellingen.


29 augustus 2021

Zuiderzeepad Fotoboek

Het Zuiderzeepad is met 490 kilometer één van de langste wandelpaden van Nederland. Wij deden er ruim twee jaar over om het pad volledig af te lopen. We begonnen in Harderwijk, december 2018, en in augustus 2021 finishten we in Ossenzijl. In dit Zuiderzeepad Fotoboek geef ik een indruk van wat je onderweg allemaal tegenkomt. Dat is veel, heel veel.


19 augustus 2021

Brand in de Nieuwe Kerk van Dordrecht

Op 22 januari 1568 woedde er een grote brand in de Nieuwe Kerk van Dordrecht. Jan Doudijn legde de gebeurtenis vast op een fascinerend doek, dat in het Dordrechts museum hangt. Een kleine analyse.


13 augustus 2021

Met je scenariokaart de tunnel in

Onlangs kreeg ik een scenariokaart van een organisatie onder ogen die bedoeld was om hun crisisteam te ondersteunen in de beschreven specifieke situatie. Het was op zichzelf een prima kaart. Toen ik hem gelezen had, dacht ik: klaar. Zo doe je dat!

Maar gelijk daarna schrok ik van mijn eigen reactie. Hoe wist ik zo zeker dat er nog niet veel meer aan de hand was? Konden er verderop in de keten nog effecten zichtbaar worden, bijzondere en of toevallige omstandigheden die interfereren met de ongewenste gebeurtenis en er een onverwachte wending aan kunnen geven? Inmiddels zijn dit type vragen een soort tweede natuur geworden bij mij, maar ik kan me voorstellen dat een minder ervaren lezer zo met zijn scenariokaart de tunnel in loopt.

Dat was vast niet de bedoeling van de opsteller. Toch had de manier waarop de tekst geschreven was wel dat effect. De schrijver neemt je aan de hand mee langs een aantal logische stappen richting een besluit. Zoals een beleidsdocument dat doet, een fuik die de lezer in een bepaalde richting stuurt. Convergeren noemen we dat: het afstrepen van opties tot je er eentje overhoudt.

Deze afbeelding heeft een leeg alt-attribuut; de bestandsnaam is Convergeren-Divergeren-822x1024.jpg
Bij een ongestructureerd probleem moet je eerst divergeren en opties exploreren voor je gaat convergeren en conclusie kan trekken om een besluit te nemen.

Je kan er ook voor kiezen om een scenariokaart te maken die ondersteunt bij het divergeren, het exploreren van mogelijkheden.

Dan zit je veel meer in het stellen van vragen dan het geven van antwoorden, meer in het zoeken naar problemen (zoals escalatie- en complicatiefactoren) dan het vinden van oplossingen. Je ondersteunt de beeldvormingsfase.

Als je dat goed wilt doen moet je bewust zijn van het effect van je ontwerp en tekst op het menselijk brein.

Roept het vragen op, wordt je gestimuleerd na te denken, te exploreren, creatief te zijn, dan ondersteun je het divergeren en de beeldvorming.

Krijg je na het lezen van de scenariokaart het gevoel dat je klaar bent, er een besluit genomen kan worden en dat je aan de wettelijke vereisten voldoet dan versterk je het convergeren en de besluitvorming.

Er is geen algemene regel voor wat het beste is, anders dan dat je kaart in tekst en ontwerp ook onbewust moet kloppen met de karakteristieken voor de BOB-fase waar die voor bedoeld is. Als je dat niet doet loopt je team zo met je scenariokaart de tunnel in zonder dat ze er erg in hebben. En da’s nooit goed.


9 augustus 2021

Bier na de tweede lockdown

Bier na de tweede lockdown brengt u op de hoogte van onze laatste wandeltochten die we afsloten op een terras. Inmiddels het vierde blog in een serie over bierwandelen. Met in dit rijtje van acht veel dubbels. Vast toeval.


5 augustus 2021

Siouxie – Tinderbox

In 1986 verscheen Tinderbox, het beste album van Siouxie and the Banshees. Ook na 35 jaar staat het nog als een huis. In deze recensie lees je waarom dat zo is en pik je en passant ook nog iets op over Inez Weski, de thermische wet van de misdaad en Adolphe Quetelet.


1 augustus 2021

De VUCA vinklijst voor disruptie en crisis

De VUCA vinklijst voor disruptie en crisis is een rijtje met aandachtspunten die je kan gebruiken in de beeldvormingsfase van de Dikke BOB. Als aanvulling op of in combinatie met de snelle scenarioanalyse en het vragenvuur. Deel 8 van de serie over disruptiemanagement.


25 juli 2021

Situational surprise aan de finish

Het is een bijzonder beeld, Annemiek van Vleuten die juichend over de finish komt in de verwachting dat ze heeft gewonnen. Ik zag het en bedacht hoe bevreemdend het is dat zij denkt dat ze eerste is en iedereen die het ziet weet dat ze tweede werd.

Een grotere afstand in situation awareness is nauwelijks voor te stellen. Van Vleuten op situation awareness niveau nul, ze had Kiesenhofer gewoon niet gezien. En de kijker op SA niveau drie, die wel kon voorspellen hoe groot de teleurstelling in luttele seconden zou gaan worden.

Eigenlijk is de afloop van deze race een fascinerend ongeval. Ik zette even mijn pet op van de ongevalsonderzoeker en deed een snelle quick scan om van te leren voor de volgende etappe.

  • Deze finish was een treffend voorbeeld van de situational surprise. Geen gedoe met te grote ego’s, verkeerde wereldbeelden en sluimerende crises. Gewoon overvallen door toevallige omstandigheden.
  • Misschien was er wel sprake van onderschatting. Van der Breggen reageert bij de NOS: “Ik denk dat niemand haar (Kiesenhofer) had opgeschreven. Ik ook niet, want ik ken haar helemaal niet. In hoeverre kan je het fout doen, als je iemand niet kent?”
  • Die verrassing begint met een verkeerde situation awareness. Er was geen adequaat mentaal model van de koers, want Kiesenhofer was aan de aandacht ontsnapt en reed gewoon aan kop. Ver weg van de rest.
  • De communicatie tussen de ploeg en de coach was kennelijk ontoereikend. Ofwel de coach had zelf ook geen goede situation awareness, ofwel ze heeft slecht gecommuniceerd. Opvallend was dat ook andere teams niet door hadden dat Kiesenhofer voorop reed.
  • Over communicatie gesproken: de afwezigheid van het standaard communicatiesysteem is een escalatiefactor die je wel adequaat moet compenseren. Afwijkingen zorgen altijd voor problemen.

Tussenstand: er is sprake van een onvolledige situation awareness, onderschatting van concurrenten en slechte communicatie. Ik zou zeggen, conform Taleb: een fragiel systeem.

  • En dan komen de escalatiefactoren. Er was sprake van een torenhoge ambitie bij de Nederlandse wielrensters. Er werd openlijk gespeculeerd over een volledig oranje podium. Daar trek je een fragiel systeem nog krommer mee.
  • Tot slot de tunnelvisie, hij kwam de afgelopen maanden al in diverse blogs voorbij. In bepaalde omstandigheden zijn mensen extra gevoelig voor tunnelvisie: als ze iets heel graag willen, als ze iets aan het afmaken zijn, als er een groot doel is gesteld en als je iets verwacht. Alle vier waren hier van toepassing.
  • Er zat ook een fout in het mentaal model van de rensters. Citaat van de NOS site: Van der Breggen zag bij de voorlaatste passage een bord met 1.35 erop. Ze dacht dat dat de achterstand was, die in werkelijkheid nog ruim vier minuten bedroeg.

Volgens onze berekeningen was het toen goed, we zouden dat gaan halen. Maar dat bleek een ander verschil; van de koploopster op de twee die er nog tussen reden.anne van der breggen

Deze fout is niet gecorrigeerd door de coach tijdens de race.

Conclusie van mijn quick scan zou zijn: situational surprise door tunnelvisie en slechte communicatie. De enige manier om zoiets te voorkomen is een extra monitor toe te passen (een hogere regelkring) die geen ander doel heeft dan de situation awareness en tunnelvisie te bewaken en repareren. Een stoeptegel OVD.

Overigens is zilver een prachtige prestatie. Dat je dat als verlies zou interpreteren is onderdeel van dit fascinerende ongeval.


24 juli 2021

‘Brand in Amsterdam’ van Schaap op de weegschaal

Leen Schaap was drie jaar commandant van brandweer Amsterdam. Over die tijd schreef hij een niet onomstreden boek, dat in dit gastblog van Gerard Bouwmeester wordt gewogen.


23 juli 2021

Updates voor het Met-de-kennis-van-nu-syndroom en De zwarte eend

Twee blogs kregen een kleine update. Het blog over het-met-de-kennis-van-nu-syndroom is aangevuld met een voorbeeld over toeterende buschauffeurs op de busbaan van Eindhoven waar de burgemeester een einde aan wilde maken. En waar hij achteraf spijt van kreeg.

Aan het blog over de zwarte eend is een stukje toegevoegd over omhoog falen en het Peter Principle.

Beide blogs zie ik maar even als een dossier in wording. Dus als je nog mooie voorbeelden kent, ik hoor ze graag via info@rizoomes.nl


13 juli 2021

Kwetsbaar coronabeleid

Nog geen vier dagen geleden postte ik een blog over kwetsbaarheidsanalyse met de Rumsfeld Matrix en nu al kwam het kabinet met een prachtige illustratie ervan over de kwetsbaarheid van het coronabeleid. Want het aantal besmettingen liep in een week nogal uit de hand na de versoepelingen van eind juni; het verzesvoudigde naar zo’n 52.000. Niet dat dit niet voorzienbaar was overigens.

Sterker nog, eind juni was de afloop van de pandemie op te vatten als een known unknown. Je hebt de data, de modellen en de kennis over risicomanagement om een realistisch scenario op te stellen. Het RIVM kan dat prima uitrekenen.

Known Unknown

Vervolgens gooi je er de mogelijke complicatie- en escalatiefactoren overheen. Daarmee probeer je in te schatten wat het objectieve beeld uit de modelberekeningen kan verstoren. En dat is nogal wat. Een paar voorbeelden:

  • Alle Field Lab experimenten zijn in een gecontroleerde omgeving uitgevoerd. De versoepelingen vinden plaats in een ongecontroleerde omgeving. Dat heeft dus een negatieve invloed op de betrouwbaarheid van het model.
  • De jongeren zijn ruim anderhalf jaar niet op pad geweest. Die gaan er natuurlijk en masse op uit. Klein dingetje: ze zijn niet gevaccineerd. Wat gaat er gebeuren als je een complete generatie uit de stal in de wei laat die niet gevaccineerd is?
  • Degenen die wel gevaccineerd zijn met Janssen mogen ver voor het bereiken van hun weerstandsgraad al gaan dansen. En zijn dus functioneel niet gevaccineerd.
  • Veel van de feesten en gelegenheden die open gaan hebben de potentie van een superspread event: veel mensen dicht op elkaar in besloten ruimtes.
  • De delta variant is veel besmettelijker dan de eerdere virusstammen.

Kortom, alle variabelen dragen negatief bij aan het besmettingsrisico. Veel reden dus om de teugels voorzichtig te lossen. Eerst maar eens kijken wat er gaat gebeuren en dan pas de volgende stap.

Ook dit is een bekende strategie uit het crisismanagement in complexe omgevingen: probing first. Kijken hoe het systeem reageert, aanpassen en vervolgens continu verbeteren. Net zo lang tot er voldoende kennis is om het vraagstuk als complicated te bestempelen. Ook niet makkelijk, maar wel beter voorspelbaar.

Deze afbeelding heeft een leeg alt-attribuut; de bestandsnaam is complexe-vraagstuk-1.png

Unknown known

Alles bij elkaar is een gecontroleerde versoepelingsstrategie dus de meest rationele oplossing. Niet de hele bups in één keer lossen, maar stapje voor stapje. Toch is dat niet wat er gebeurd is. Het lijkt er daarom sterk op dat het kabinet in het unknown known kwadrant terecht is gekomen. Door tunnelvisie.

Ook die tunnelvisie is voorspelbaar, zoals ik in dit blog beschreef. Er zijn namelijk vier situaties waarin je bijzonder gevoelig bent voor stress, het verlies van metacognitie en verminderen van je belastbaarheid. Zeg maar slecht zicht en starheid. Daar knap je meestal niet van op. Het gaat om deze vier situaties en ja, die zijn typerend voor crises:

  • Als je iets verwacht
  • Als je iets graag wilt of een heel sterk doel hebt gezet
  • Als je ergens volledig door in beslag wordt genomen
  • Als je iets aan het afmaken bent

Het kabinet is en groupe in die tunnel terecht gekomen, mede onder zware druk van de Tweede Kamer en belangengroeperingen. En dat hebben ze niet door gehad. Ze zijn zichzelf kwijt geraakt. Met als meest overtuigend bewijs dit optreden van minister Grapperhaus.

Ook de persconferentie van Rutte en De Jonge van vrijdag 9 juli vloog gierend uit het spoor. Ze waren kort door de bocht, geïrriteerd en niet bereid tot reflectie.

Maar, zoals ik over de unknown knowns schreef, het is het kwadrant van de biecht. Je moet naar jezelf kijken, naar je ego, je zwakheden en je vooringenomen aannames. De invloed van verzwarende omstandigheden. En dan misschien excuses aanbieden, terugkomen op eerdere standpunten. Dat deed Rutte op maandag 12 juli als volgt.

Ik vond het zelf niet heel overtuigend, deze biecht. Geen maatregelen om het probleem te voorkomen, gewoon door op de ingeslagen weg. Met de kennis van nu zou hij het zo niet gedaan hebben. Maar die kennis om het wel anders te doen was er al die tijd al. Een known unknown. Alleen niet bij het kabinet, kennelijk. Daar was en is het een unknown known. Kwetsbaar.


9 juli 2021

Kwetsbaarheidsanalyse met de Rumsfeld Matrix

De Rumsfeld Matrix is een interessant instrument om een kwetsbaarheidsanalyse mee uit te voeren. Maar hij is nog niet helemaal af.

Het is al wel een blog. Geen kort blog, zoals oorspronkelijk bedoeld, maar een lange. Waar ik een weekje over na heb gedacht. Over klassieken, biechten, onzekerheden, terra incognita.

En kwetsbaarheden, dat ook.


28 juni 2021

Ceci n’est pas un feu

Deze afbeelding heeft een leeg alt-attribuut; de bestandsnaam is Ceci-nest-pas-un-cafe-768x1024.jpg

Een paar jaar geleden waren we een weekje in Luxemburg. Tijdens één van onze wandelingen kwamen we langs dit huis. Met een pastiche op een wel heel bekend schilderij van Magritte.

Ceci n’est pas un pipe.

Zei Magritte, op z’n doek.

Maar het schilderij zelf heeft een andere naam: Le trahison des images.

Het verraad van de beelden.

Beelden, images, voorstellingen, het zijn interpretaties van de werkelijkheid. Het is niet de werkelijkheid zelf. Die is oneindig veel complexer, door alle betekenisvolle lagen die we erin verstoppen en waarvoor je soms een halve professor moet zijn om te begrijpen waar het over gaat.

“Everything we see hides another thing, we always want to see what is hidden by what we see, but it is impossible. Humans hide their secrets too well. There is an interest in that which is hidden and which the visible does not show us. This interest can take the form of a quite intense feeling, a sort of conflict, one might say, between the visible that is hidden and the visible that is present.”Rene magritte

Als incidentbestrijders en crisismanagers leren wij dat beeldvorming de eerste stap is om grip te krijgen op een ongewenste gebeurtenis. We gaan verkennen, we gaan kijken, we gaan informatie verzamelen, we maken een voorlopig plan.

Daarna hebben we een beeld. Dat delen we met ons team. We vragen: is iedereen het met dit beeld eens? Iedereen knikt. Dit is het beeld.

Enters Magritte.

Ceci n’est pas un feu.

Deze afbeelding heeft een leeg alt-attribuut; de bestandsnaam is Notre_Dame_on_fire_15042019-1-768x1024.jpg
De brand in de Notre Dame is meer dan een door vuur verwoeste kathedraal. Het is ook een verhaal over identiteit en politiek, over de symboliek van markante gebouwen en over vooruitgang. In dit blog lees je er meer over.

Wat ik zeggen wil: elke incidentbestrijder en crisismanager moet ook de beelden zien die je niet ziet. Ga naar het museum, en bekijk de kunst die je voor de gek houdt. Learn the rules like a pro, zei Picasso, so you can break them like an artist.

Leer over de beelden die de mensen raakt, de beelden die we verstopt hebben in het uitzicht van alledag en die je pas ziet als je daar achter kijkt. Denk bij je eerstvolgende grote klus aan Magritte: ceci n’est pas un feu.


26 juni 2021

Als de zwarte eend een gele jas draagt

Op de eerste dag van de Tour de France rijdt de karavaan 198 km van Brest naar Landerneau. In Nederland zijn de verwachtingen hoog gespannen, Van der Poel wordt gezien als favoriet voor de overwinning van de eerste etappe.

Deze afbeelding heeft een leeg alt-attribuut; de bestandsnaam is Still-Tour-NOS-20210626.jpg
Het onmogelijke ongeval. Still uit een filmpje van de NOS

Dan gaat het op 43 km voor de finish echter volledig mis: een toeschouwer staat met een kartonnen bord midden op de weg. Tony Martin kan haar niet meer ontwijken. Een massale valpartij is het gevolg.

Eigenlijk geloof je niet dat iemand zoiets kan doen, zo stom is het. Maar dat is precies wat een zwarte eend is, zoals ik eerder in dit blog schreef.

Zwarte eenden zijn ongelooflijke incidenten met een grote impact, die achteraf verklaarbaar kunnen worden gemaakt door dom gedrag van mensen. Waar de zwarte zwaan zich manifesteert door complexiteit en onvoorspelbaarheid, daar is de zwarte eend een uiting van stupiditeit, onwetendheid en / of hooghartigheid.

Het lijkt ook wel op wat W.A. Wagenaar, de inmiddels overleden nestor van de Nederlandse organizational safety, het onmogelijke ongeluk noemde. “Juist onmogelijke ongelukken gebeuren”, zei hij in een interview met Trouw, “omdat niemand ze verwacht.”

Een zwarte eend in een gele jas, die had ik inderdaad niet verwacht. Tenminste, niet vandaag. Een Hollander in de bergtrui had ik trouwens ook niet verwacht.

Maar Wagenaar zei nog meer. Bij de meeste ongevallen is er sprake van structurele oorzaken, die door een toevalligheid op de dag zelf tot een ongewenste gebeurtenis leiden. Vaak is er geen oog voor die structurele oorzaken bij organisaties. Ook niet in het wielrennen, lijkt het op het eerste gezicht.

Maar als je even googelt op ‘valpartijen wielrennen’ vliegt het aantal hits je om de oren. Het structurele probleem van valpartijen staat sinds 2020 wel degelijk hoog op de agenda van de UCI. Lappartient, de voorzitter, laat daarom voor dit jaar alle ongevallen onderzoeken. “Er moeten dingen structureel verbeterd worden, maar daarvoor is samenwerking noodzakelijk. Er zullen meer regels moeten komen, betere hekken ook bijvoorbeeld. Maar ook het gedrag van renners in bepaalde situaties zal moeten veranderen.”

Veel meer dan deze belofte kon de UCI kennelijk niet doen. Het is dus afwachten wat er aan de structurele oorzaken van valpartijen gedaan gaat worden. Incidentele en toevallige ellende voorkomen is echter onmogelijk. Deze keer droeg de zwarte eend een gele jas. Wat ie de volgende keer draagt is volledig onvoorspelbaar.


24 juni 2021

De onderstroom van crisis

Niet elke crisis komt in een flits voorbij en kan worden bestreden met FABCM of BOB. Slow burning crises bouwen zich langzaam op. Bijvoorbeeld door diverse disrupties achter elkaar in het maatschappelijk domein, of als gevolg van schurende onderstromen. Crisismanagers zouden zich ook bewust moeten zijn van dat soort ongewenste gebeurtenissen. Deel 7 in een serie over disruptiemanagement,


18 juni 2021

Zeer Kort Blog voor A.L. Snijders

Deze afbeelding heeft een leeg alt-attribuut; de bestandsnaam is Snijders-768x1024.jpg
Het plankje van Snijders in mijn boekenkast.

A.L. Snijders is al jaren één van mijn favoriete Nederlandse schrijvers. Hij staat in een klein rijtje, met onder andere Cees Nooteboom, Maarten Biesheuvel, K. Schippers en Tommy Wieringa.

Het is een fragiel rijtje. Biesheuvel overleed in juli 2020. Schippers is ziek, Nooteboom al heel oud. En Snijders overleed afgelopen 7 juni. Het dreigt in afzienbare tijd een rijtje van één te worden.

Naar verluidt stierf Snijders in het harnas, boven zijn toetsenbord werkend aan een nieuwe ZKV (Zeer Kort Verhaal). Ik weet dat niet zeker, ik was er niet bij. Maar ik hoop dat het waar is.

Wat ik ook hoorde was dat onderstaand tekstfragment er in voorkomt. Zoals wij bij de brandweer vroeger zeiden: is het niet waar, is het toch een mooi verhaal. Of de brandweer dat nog steeds zegt, weet ik eigenlijk niet. Ik kom er niet meer zo vaak.

Wat ik wel weet is dat men zich hoede voor oude mannen die verklaren dat je niet bestaat. Vraag vooral niet wie je dan bent. Wees jezelf, dat is altijd goed, en ga.

“In de boekenweek ben ik op bezoek geweest in Zutphen t/m Nijmegen. Ik las voor in een boekhandel. Na afloop kwam er een oude man op me af die verklaarde dat ik niet bestond. Ik vroeg hem wie ik dan was. Dat kon hij me niet vertellen, dat was zijn zaak niet. Ik vroeg hem wat zijn zaak dan was, maar daar had hij geen antwoord op.”A.L. Snijders

Ik moet op zoek naar een paar nieuwe favoriete schrijvers.


16 juni 2021

Het dilemma van de verklede aanslag

Soms is het leerzaam met de pet op van iemand anders naar een event te kijken. Stel je bijvoorbeeld eens voor dat je de integraal veiligheidsmanager bent van het EK. Of die van een stadion, zoals de Allianz Arena in Munchen.

Dan maak je een risico-analyse. Je onderzoekt van alles: safety, crowd, publieke gezondheid inclusief corona maatregelen. Sabotage. Security. Een mogelijke terroristische aanslag. Daarvoor bestaan verschillende standaard scenario’s: bom in een auto, een tas. Active shooter. En sinds de drones, aanval vanuit de lucht.

De vraag is: kun je achteraf uitleggen dat er tijdens een EK wedstrijd met miljoenen TV-kijkers een aanslag met een drone of paraglider plaatsvindt en dat er geen maatregelen waren getroffen? Geen detectie, geen snipers, niets. Dat je voor een onderzoekscommissie moet getuigen dat je het met de kennis van nu anders gedaan zou hebben?

Het antwoord werd gegeven door de Beierse minister Joachim Hermann, nadat Greenpeace als resultaat van een mislukte ludieke actie een paraglider bijna had zien neerstorten in de Allianz Arena tijdens Duitsland – Frankrijk. Twee toeschouwers raakten daarbij gewond en moesten naar het ziekenhuis worden afgevoerd.

Volgens Hermann stonden scherpschutters klaar om de Greenpeace glider uit de lucht te schieten. “Als de politie een andere inschatting had gemaakt, dat het mogelijk een terroristische aanslag kon zijn, dan had de piloot zijn actie misschien met zijn leven moeten bekopen.”

Ik zou die snipers als integraal veiligheidsmanager ook achter de hand willen hebben gehad. Maar zoals ik vaker betoog, elk incident is het vervolg op een vorige en de inleiding op een volgende. Niets staat op zichzelf.

Deze afbeelding heeft een leeg alt-attribuut; de bestandsnaam is Shell-station_in_Amsterdam_geheel_uitgebrand_na_aanslag-RaRa-juni-1986-Anefo-1024x681.jpg
De grens tussen actievoeren en een aanslag plegen is soms dun en door de tijd aan verandering onderhevig. Door een actie van Rara brandde dit benzine station van Shell volledig af op 16 juni 1986. Of was het een aanslag? Foto Anefo / ANP

Wat er van dit incident geleerd is, is dat het dragen van de Greenpeace vlag een gericht schot op de glider heeft voorkomen. En, zegt Greenpeace, we hebben vooraf de politie telefonisch op de hoogte gebracht. Dus die wisten ervan, zeggen ze.

Als terrorist zou ik nu denken: er is een aanslag mogelijk met een paraglider in een stadion, waarbij je niet uit de lucht wordt geschoten als je een Greenpeace vlag draagt en vooraf de politie waarschuwt. Het is zelfs mogelijk iets te droppen vanuit zo’n glider, misschien wel een bom. Want dat was precies het plan van Greenpeace, iets uit de glider te gooien boven het stadion.

De nieuwe vraag lijkt daarom: kun je achteraf uitleggen dat er tijdens een EK wedstrijd met miljoenen TV-kijkers een aanslag met een drone of paraglider plaatsvindt en dat er niet geschoten is omdat de terroristen zich verkleed hadden als Greenpeace?

Ware het niet dat het geen nieuwe vraag is. Het is een bestaand dilemma: hoe weet ik dat een niet, of laat, aangekondigde actie van een protestpartij op een kwetsbaar object een vreedzaam protest is of een verklede aanslag?


15 juni 2021

Prohairesis

Epictetus schrijft: Je moet iedere keer dat je van plan bent iets aan te pakken, je eerst realiseren wat je nu precies gaat doen.

“Als je bijvoorbeeld naar de thermen gaat, bedenk dan van tevoren wat er allemaal kan gebeuren: je kunt nat gespat worden en zelfs een oplawaai krijgen. Scheldwoorden zijn heel wel mogelijk. Ja, zelfs een beroving.”

Op al die mogelijke gebeurtenissen moet je volgens Epictetus al een antwoord hebben voor het gebeurt. Hoe stel je jezelf op? Mijd je het conflict? Ga je d’r hard in? Reageer je offensief of defensief? En als het van de omstandigheden afhangt, welke omstandigheden?

Deze afbeelding heeft een leeg alt-attribuut; de bestandsnaam is Epictetus_from_L._Annaei_Senecae_philosophi_Opera_1605.png

Dit proces, bedenken wat er kan gebeuren en wat je dan gaat doen, noemt Epictetus Prohairesis. Het laat zich vertalen als wilskracht, wilsbesluit. Naar mijn mening is het voor crisismanagers en incidentbestrijders een essentiële vaardigheid, die velen zullen herkennen, maar desondanks zelden wordt genoemd.

Oefen in je hoofd met situaties die je mogelijk tegemoet gaat als crisismanager. Zie het als mentale simulatie, psychocybernetica. Wat ga je doen als iemand dwars ligt in het COPI of OT? En wat als het de burgemeester is, of je baas? Hoe reageer je als je team weigert? Je links en rechts wordt ingehaald? Verzin het maar.

Oefen met moeilijke situaties voor je het nodig hebt en versterk daarmee je eigen moreel, je eigen basisinstelling. Wat heb je nodig, wat wil je riskeren, hoe verhoudt deze situatie zich met volgende en vorige?

Ik zie prohairesis naast hard skills en soft skills gepositioneerd als self skills. Het hoort daarom bij personal resource management en dat is waar stoicijns crisismanagement en PRM elkaar kruisen. Er komt vast nog een langer blog over. Mocht je in de tussentijd voorbeelden of opmerkingen hebben mail dan naar info@rizoomes.nl. Ik ben benieuwd of jullie het herkennen.


13 juni 2021
Deze afbeelding heeft een leeg alt-attribuut; de bestandsnaam is 13-Dode-vis-768x1024.jpg
Het ultrakorte verhaal van vandaag gaat over dode vis. Kijk hier maar: UKV juni 2021

12 juni 2021

Hockeyers doen een Captain Kirkje

Zaterdag 12 juni werd de finale van het EK hockey gespeeld. Vier minuten voor tijd stond Nederland achter met 2-1. Op dat moment besloot trainer Max Caldas om de keeper te wisselen en een extra veldspeler in te brengen. Het was een risico dat goed uitpakte. In de laatste 9 seconden scoorde het Nederlands team en won uiteindelijk de shoot outs. Een geweldig resultaat.

Het inbrengen van die extra veldspeler was wat ik een Captain Kirkje noem. Je weet wel, uit Star Trek. In dit blog over de kunst van het verliezen gaat het over de Kobayashi Maru. Een onoverwinnelijk scenario, volgens Spock. Hij vindt dat iedereen met verlies moet leren omgaan en heeft daarom het scenario met de Kobayashi Maru bedacht. Kirk denkt daar heel anders over en doet iets totaal onverwachts, waardoor hij uiteindelijk toch succes heeft.

Precies dat is wat de hockeyers vandaag deden: in een verloren positie een onverwachte oplossing aandragen en gewoon in de laatste paar seconden winnen. Dit dilemma tussen de keuze van Kirk en die van Spock is er één die je vaak tegen komt. Geen van beide is de beste oplossing in alle gevallen; allebei hebben ze hun specifieke voors en tegens. Weet voor jezelf wanneer je welke wilt gebruiken voordat je het echt nodig hebt. Want een keer komt ie, jouw Kobayashi Maru.


Alle crises ben je zelf

Alle crises ben je zelf. Jij bent de constante factor in de crises die je helpt te managen. Hoewel jij net als alle mensen bent, zijn alle mensen niet zoals jij. Dus is het goed om een paar dingen over jezelf te weten: de acht factoren van aandacht. En om een lijstje te hebben om je kwetsbaarheden te verminderen. De Personal Resource Management Checklist.


21 mei 2021

De zwarte eend

De zwarte eend is familie van de zwarte zwaan. Waar de zwarte zwaan van Taleb vooral verklaard wordt uit de long tail, onmogelijke incidenten die achteraf toch mogelijk bleken, daar is de zwarte eend met name een Dunning Krugertje. Een stommiteit die achteraf een enorme impact heeft.


13 mei 2021

Vuurwerkramp als stadsexplosie

De vuurwerkramp in Enschede van 13 mei 2000 was eigenlijk gewoon een stadsexplosie. Misschien wel één van de drie grootste die we in Nederland hebben gehad.


2 mei 2021

Mag ik van de crisiscompetenties de kwinkslag?

Hoort humor in crisismanagement? Is de kwinkslag een vergeten crisiscompetentie? Waarom we van DAMCLAS naar DAMCLASH moeten.


22 april 2021

Eerste hulp bij schokkende gebeurtenissen

Op 22 april 2021 ontving ik het eerste exemplaar van het boekje ‘Eerste hulp bij schokkende gebeurtenissen, geschreven door René Aldewereld. Ik kende René nog van mijn tijd bij brandweer Schiphol, maar dat hij met dit boek bezig was kwam voor mij als een verrassing. Toen hij vroeg of ik het voorwoord wilde schrijven was ik eerst wat afhoudend. Eerst maar eens zien wat de kwaliteit van zijn tekst was. Twee dagen later had ik het gelezen en mailde ik hem dat het mij een eer was het voorwoord te schrijven.



15 april 2021

Ramp en strafrecht.

Voor mij is een essentieel criterium voor het toepassen van strafrecht bij rampen wat door Taleb ‘skin in the game’ is genoemd. Geloof slechts die mensen die zelf iets te verliezen hebben bij het werk dat ze doen, bij de adviezen die ze geven. In dit blog beschrijf ik waarom hulpverleners en redders ter plekke in principe niet strafrechtelijk vervolgd zouden moeten worden.


6 april 2021

Bloem aan de wandel

Bloem aan de wandel is ooit begonnen met één bloemenkiekje, maar is inmiddels een verzameling van meer dan 200 foto’s. Allemaal gemaakt tijdens wandelingen, met name op het Pieterpad. En een paar uit de tuin. Je vindt ze in dit blog op alfabetische volgorde onder elkaar. Bloem aan de wandel is vooral bedoeld als een plaatjesblog. Het is dus geen gids


1 april 2021

Bill Callahan – Dream River

Op Dream River lijkt het wel of Bill Callahan ons een dorp voorspiegelt, ergens in een rivierdelta vlak bij zee, waar in elk nummer een andere hoofdpersoon zijn verhaal vertelt. Stuk voor stuk intrigerend gezongen, met die kenmerkende bariton en scherpe teksten van hem. Een kleine cursus Callahan.


27 maart 2021

Vliegramp Tenerife

De psychologie achter een vliegtuig crash op z’n Weicks. Blog uit de serie over personal resource management.


7 maart 2021

Crisis Controlelampjes

Tijdens crises functioneert alles anders en liggen menselijke fouten op de loer. Hoe mooi is het als er controlelampjes zouden zijn voor de crisismanager, die aangaan op het moment dat zo’n fout dreigt. Eerste blog over personal resource management.


26 februari 2021

Veiligheid is perceptie

Is veiligheid perceptie? Wie de kranten volgt, ziet dat veiligheid steeds meer een kwestie is van perceptie. Dat wat ooit veilig werd gevonden, is het nu niet meer. Dat vraagt om een nieuwe benadering: veiligheid is naast gedrag, techniek en organisatie ook steeds meer omgeving.


20 februari 2021

Crashcourse BCM

Business continuity management is nog een betrekkelijk nieuwe discipline die snel aan belang wint. Ontstaan in de jaren zeventig, als onderdeel van de opkomende informatietechnlogie, wordt het nu meer en meer ook toegepast in andere bedrijfsprocessen.


8 februari 2021

Verrassende risico’s

Als je de ingebakken aannames van je risicomanagement niet goed begrijpt, loop je de kans op een fundamental surprise. Die kan enorme gevolgen hebben, zoals de kredietcrisis van 2008 liet zien. “De enige verrassing van de crisis van 2008 was dat deze voor zovelen als een verrassing kwam.”


17 januari 2021

Beeldvorming voor Dikke BOB

Bedrijven die zich willen voorbereiden op het managen van ongewenste gebeurtenissen kunnen niet volstaan met het klakkeloos overnemen van instrumentarium dat voor hulpverleningsdiensten en het leger is ontwikkeld.


1 januari 2021

Ultrakorte Verhalen

De ultrakortste verhalen zijn de six word stories. ‘For sale: baby shoes. Never worn’. Ook kort: twitteratuur. Elke dag een verhaaltje van maximaal 280 tekens, het dagboek van oude en nieuwe herinneringen.


Twintig keer de beste beginzin

Hoe ziet de beste beginzin er uit? Met die gedachte begon ik in 2020 dagelijks een beginzin uit mijn boekenkast te posten. En toen ik ze allemaal op een rijtje had staan moest ik de besten er uit halen. Dat viel echter nog helemaal niet mee.


De bijsluiter van het Handboek Strategisch Crisismanagement

Leestijd: 7 minuten

Arjen Boin en Werner Overdijk brachten onlangs het Handboek Strategisch Crisismanagement uit. Het is een prima handboek, met een goede opbouw en handige checklists. Gewoon lezen en gaan gebruiken. Toch schreef ik er deze bijsluiter voor: check jaarlijks je crisisdefinities en per kwartaal de status van het breukvlak. Voor de gevorderde gebruiker.

Blaise Pascal

Het eerste wat opvalt als je het handboek pakt is dat het letterlijk een hand-boek is; het past in je hand. Heel wat anders dan die dikke pillen waar zo nodig alle kennis die beschikbaar is in opgenomen moet worden en die verder niemand meer inkijkt.

Het was Blaise Pascal die zich verontschuldigde voor het schrijven van een lange brief omdat hij geen tijd had voor een korte. Gelukkig hadden Arjen Boin en Werner Overdijk wel genoeg tijd voor het schrijven van hun Handboek Strategisch Crisismanagement.

“Wij zijn beiden ruim 25 jaar betrokken bij het trainen en observeren van crisismanagers op operationeel en strategisch niveau. Wij willen onze inzichten nu teruggeven.”

arjen boin & werner overdijk

Die kwart eeuw ervaring levert een uiterst handzaam boekje op; in één minder dan tachtig pagina’s krijgt de lezer zo’n beetje alle handvatten die nodig zijn om de eigen crisisorganisatie strategisch te maken.

Dat is een prestatie van formaat, weet ik uit ervaring. Een beetje incidentmanagen kan bijna iedereen wel tegenwoordig, maar om het ook nog op strategisch crisisniveau te krijgen heb je echt wat meer nodig. Zoals heel veel tijd en geduld. En dit boekje, zo weet ik nu.

Had ik hier gestopt met de boekbespreking van Boin en Overdijk, dan had ik een kort blog in weinig tijd geschreven en daarmee de stelling van Pascal ontkracht. Dat kan natuurlijk nooit de bedoeling zijn. Sta mij daarom toe er nog enige woorden en tijd aan te besteden, dan zal ik op een paar interessante kwesties wat dieper in gaan. Twee, om precies te zijn. Bij wijze van bijsluiter voor het Handboek Strategisch Crisismanagement.

Crisisdefinitie

De eerste kwestie betreft de definitie van crisis. Daar is eigenlijk niets eenduidigs over vastgelegd in de theorie. Boin en Overdijk definiëren crisis als volgt:

“We spreken van een crisis wanneer topbestuurders een combinatie van dreiging, onzekerheid en tijdsdruk ervaren.”

Dit is denk ik op zichzelf een goed werkbare definitie voor de meeste organisaties. Wellicht is hij wat subjectief geformuleerd; als de topbestuurder geen tijdsdruk ervaart, is het dan geen crisis? Het is sowieso een interessante vraag: als je geen crisis ervaart, is ie er dan ook niet? En andersom ook, als je wel een crisis ervaart, is ie er dan ook echt? Kan er uberhaupt crisis bestaan buiten de menselijke perceptie om?

Complex risicoprofiel

Voor organisaties met een complex risicoprofiel kan de definitie van Boin en Overdijk tekortschieten, omdat het verschil tussen major disruptions en crisis er niet goed uit naar voren komt. Een major disruption is een ernstige verstoring van je bedrijfsvoering. Dat kan gaan om private bedrijven, zoals vliegtuigafhandeling. Maar het kan ook gaan om gemeentelijke dienstverlening, zoals het afgeven van paspoorten en vergunningen.

Voor beide soorten ongewenste gebeurtenissen, crisis en disruptie, heb je verschillende soorten mensen nodig om ze te managen. Grofweg moet de crisismanager vooral de buitenwereld managen en de continuïteitsmanager de binnenwereld. In de definitie van het handboek kunnen ze er echter allebei onder vallen, waardoor het lijkt of er geen onderscheid is. Ik hanteer daarom zelf vaak deze beschrijvingen, afkomstig uit ISO-normeringen:

  • Crisismanagement is het vermogen van een organisatie om een abnormale en instabiele situatie te managen die de (strategische) doelstellingen, de reputatie of levensvatbaarheid van de organisatie bedreigt.
  • Continuïteitsmanagement is het vermogen van een organisatie om producten en diensten te blijven leveren tijdens verstorende incidenten (ICT-uitval, productstoring, brand, etc.) volgens vooraf gedefinieerde, acceptabele niveaus.

Emergency respons

Naast deze definities gebaseerd op ISO-normering, gebruik ik deze daarvan af te leiden beschrijving voor spoedeisende hulpverlening.

  • Emergency response is het vermogen van een organisatie om onverwachte en spoedeisende gebeurtenissen met mogelijk gevaar voor levens en/of grote schade zo snel mogelijk te beheersen. Denk aan de brandweer en de technische calamiteitenorganisaties, maar ook aan cyberincidenten.
Tekening van Wendy Kiel

Met deze opbouw van drie typen ongewenste gebeurtenissen kun je goed uit de voeten om zowel je organisatie als de opschaling verder vorm te geven. Wel ben je veel tijd kwijt om de goegemeente het verschil goed duidelijk te maken, zeker als je voor een overheidsorganisatie werkt. Er bestaat daar de neiging om tegenwoordig alles maar crisis te noemen en dat vervuilt de discussie enorm.

Sowieso zie ik verschillen in crisismanagement tussen private en publieke partijen die in het handboek niet echt aan de orde komen. Ik denk niet dat het voor de boodschap van het boek veel uitmaakt, maar je moet zelf nog wel even de goede vertaling maken naar je eigen organisatie. Maar dat moest je toch al, kwakkeloos overnemen is altijd uit den boze. Tot zover de eerste kwestie.

Collectief geheugen

De tweede kwestie gaat over de volatiliteit van ongewenste gebeurtenissen. Niets is wat het lijkt of wat het blijft, het is allemaal VUCA: Volatile, Uncertain, Complex en Ambiguous. Zowel emergencies als disruptions kunnen elkaar triggeren, maar ze kunnen ook los van elkaar een crisis doen ontstaan. Is het niet al in het begin, dan is het wel verderop in het incident, als zich de onvoorspelbare elementen doen laten gelden. De ene stroomstoring of brand is de andere niet, zal ik maar zeggen, en dat wordt grotendeels bepaald door wat de omgeving ervan vindt. In die zin wordt een crisis altijd bepaald door menselijk gedrag.

Wat de omgeving ergens van vindt is dan ook nogal eens aan verandering onderhevig en dat kan soms heel snel kantelen. Zie daarvoor bijvoorbeeld ook het blog over fundamental surprise, ik ga er hier niet verder op in. Een daaraan gelieerd fenomeen is wat ik het collectief geheugen noem. Daarin worden alle ongelijksoortige ongewenste gebeurtenissen bij elkaar opgeteld als ware zij afkomstig uit één bron, namelijk de incompetentie van de betreffende organisatie.

Crisismakelaars

Op elk willekeurig moment kan iedereen deze vermeende incompetentie aangrijpen om er zijn voordeel mee te doen. In een andere publicatie over institutionele crisis noemt Boin dergelijke personen crisismakelaars.

“Wij herkennen tenminste drie typen crisismakelaars: de professionele, de toevallige en de activistische crisismakelaar. Voor alle crisismakelaars geldt dat het helpt wanneer ze goede banden hebben met mediavertegenwoordigers. De effectieve crisismakelaar heeft daarnaast natuurlijk een following op internet.” (p36)

Het zijn met name deze crisismakelaars die onverwachts een groot effect kunnen veroorzaken. Boin benoemt het zelfs als raketbrandstof voor de crisis, omdat crisismakelaars een onverwachte wending tijdens incidenten kunnen veroorzaken waardoor het een crisis wordt. Helemaal als topbestuurders binnen een organisatie niet of te laat zijn geïnformeerd. Daarmee zijn we aangeland op pagina 12, de belangrijkste bladzijde van dit boek. Kijk maar eens goed:

Pagina 12 met een stukje van Mu, mijn stoicijnse boekenlegger

Check het breukvlak elk kwartaal

Die bladzijde 12 plus de zes die er achteraankomen, zou je volgens deze bijsluiter minimaal elk kwartaal weer eens moeten lezen om te kijken hoe je breukvlak tussen de operatie en strategie er op dat moment bij staat.

Mijn ervaring is namelijk dat het breukvlak dynamisch van aard is.

Hij wordt groter en kleiner omdat nu eenmaal dingen veranderen in deze wereld. Er komt een nieuwe wet, een nieuwe directeur, de concurrentieverhoudingen veranderen, klimaatdiscussies, van alles. Je moet dus mee veranderen om de toegevoegde waarde van je crisismanagement op niveau te houden en te voorkomen dat het rijtje euvel van pagina 12 in jouw organisatie werkelijkheid wordt.

Daarom is tijdige opschaling zo ontzettend belangrijk. Let wel, in dit geval betekent het: informeren en analyseren of fysieke opschaling van teams noodzakelijk is. Het is meekijken en meedenken, geen command and control. Heel wat anders dus dan het op basis van voorgeschreven alarmvormen automatisch opschalen; dat hoort bij emergency response, niet bij strategisch crisismanagement.

Tijdige opschaling

Precies hier openbaart het breukvlak zich ook vaak. Vanuit operatie wordt ongevraagde opschaling al gauw gezien als ongewenste pottekijkerij en een brevet van onvermogen voor de reeds actieve teams.

Maar dat is het dus niet: het gaat om het vaststellen van de impact van de emergency response of disruptie op de strategische doelen en reputatie van de organisatie. Om die unknown knowns goed te managen is een proactieve opschaling van groot belang om de juiste mensen er naar te laten kijken. De mensen die bekend zijn met de strategie van de organisatie, de dilemma’s, het level playing field en de crisismakelaars. Dat is mijn kernboodschap van de tweede kwestie.

Tekening Wendy Kiel

Gelukkig presenteren Boin en Overdijk dan de strategische cyclus vanaf hoofdstuk 2, met negen stappen en tien strategische families die de twee kwesties uit dit blog kunnen helpen tackelen. Die moet je verder zelf maar lezen. Deze bijsluiter beperkt zich tot de volgende dosering, om een gezond strategisch crisismanagement te ondersteunen:

  • Check jaarlijks of je crisisdefinitie nog klopt en vergewis je ervan dat iedereen het verschil weet tussen emergency response, disruptie en crisis.
  • Check elk kwartaal wat de stand van zaken van het breukvlak is tussen het operationeel en strategisch niveau en verbeter zo nodig.

Rizoomes.nl wandert door in 2020

Leestijd: 3 minuten
-8 januari 2020

Het was een enerverend weekje op rizoomes.nl. Het begon met mijn reportage over de dienst Incidentenbestrijding van ProRail die veel aandacht trok. Niet alleen van de reguliere lezers, maar ook van 113 zelfmoordpreventie. Volgens hen staan er te veel triggers in het blog die mensen op verkeerde gedachten kunnen brengen. Dat was natuurlijk niet mijn bedoeling, dus ik heb het verhaal offline gehaald met een korte verklaring erbij. Geïnteresseerden kunnen via info@rizoomes.nl alsnog een pdf van de reportage krijgen. Dat is tot 24 december zo’n dertig keer gebeurd.

Rizoomes plaatst straks vooral eigen foto’s.
advocatenkantoor

De stof was nog maar net gaan liggen toen ik een bericht kreeg van een advocatenkantoor. Dat er op mijn website foto’s stonden van hun client zonder zijn toestemming. En dat ik daarvoor een vordering kreeg van 300,- voor geleden schade, waarbij ze rekening hielden met het feit dat rizoomes.nl geen commerciële doeleinden nastreeft. Daar schrok ik van. Ik had natuurlijk wel gelezen over auteursrechten op internet, dus had ik bij alle foto’s netjes de websites genoemd waar ik ze van af had gehaald. Kennelijk was dat niet genoeg en moest ik meer gaan doen. De vraag is alleen: wat?

brandweerkunde

Als je die wat-vraag door trekt kom je ook bij de waarom-vraag. Waarom was rizoomes.nl er volgens mij ook alweer? Het antwoord op die vraag gaat tien jaar terug. In 2009 stopte ik het met het lectoraat Brandweerkunde, maar ik had mijn verhaal nog niet verteld, vond ik. Daarom bleef ik in eerste instantie nog betrokken bij een aantal projecten, zoals de brandweerdoctrine.

Toch kon ik daar mijn eigen ei niet helemaal in kwijt. In 2013 begon ik daarom met rizoomes.nl. Een mooi podium om kennis over te dragen die net verder gaat dan de vanzelfsprekendheid van alledag. Met stukken over de sturingsdriehoek, de vergevingsgezinde infrastructuur en natuurlijk de brandweercanon. Naast nog heel veel andere blogs.

Deze foto van rizoomes.nl gaat straks verdwijnen
brandweerdeskundigen

Dat is inmiddels tien jaar geleden. In de tussentijd was ik terecht gekomen op andere functies buiten de brandweer. Eerst bij Aviation Security en later bij Airport Operations op business continuity en crisismanagement. Mijn afstand tot de brandweerpraktijk nam daardoor steeds verder toe. Zover zelfs dat ik mezelf op zeker moment niet meer de juiste persoon vond om stukken te schrijven over brandweeroptreden en repressie.

Ik heb mij namelijk altijd afgevraagd hoe sommige mensen die al jaren met pensioen zijn, toch zo’n grote brandweerbroek denken aan te kunnen trekken in de pers. En daarbij ook nog durven roepen dat er zo veel kennis verdwijnt, terwijl je eigen ervaring gebaseerd is op de praktijk van enkele tientallen jaren geleden. Zo’n brandweerdeskundige wenste ik niet te worden. De vraag is alleen vanaf welk moment ik dat niet meer wenste.

uitgeblust

Welnu, dat moment is gekomen. De vordering van het advocatenkantoor zette een hele trein aan vragen in beweging. Waarom moest rizoomes.nl de brandweercanon eigenlijk nog hosten als de sector het zelf niet op pikt? Heb ik nog wel de juiste kennis en achtergrond om sowieso iets over brandweeroptreden te zeggen? Is het niet beter om te focussen op een paar onderwerpen dan op een heleboel? Is 25 jaar na de Motorkade niet een mooi moment om dingen eens los te laten?

Ja, dat is het. In 2019 is rizoomes.nl officieel uitgeblust. Maar in 2020 wandert rizoomes.nl ook gewoon door. Met blogs over crisis en crisismanagement, veiligheid en risico’s. En verhalen over wandelingen en muziek. De brandweer zal je niet vaak meer tegen komen, hooguit journalistiek beschouwend. Zoals elke veiligheidsorganisatie zich in mijn warme belangstelling mag verheugen. De komende weken gaat rizoomes.nl beetje bij beetje op de schop. U merkt vanzelf wel wat er allemaal verandert als u af en toe eens langs komt. Tot ziens in twintig twintig. Be Safe!

Rizoomes bestaat vijf jaar!

Leestijd: 5 minuten

Rizoomes bestaat vijf jaar, wie had dat gedacht. Een goed moment om even terug te kijken, hoe het allemaal zo gekomen is en wat de plannen voor volgend jaar zijn.

Het is september 2013, en ik heb net mijn eerste blog voor Rizoomes geschreven. Intuïtie heet ie, en hij begint zo:

“Gary Klein is in brandweerland inmiddels geen onbekende meer. Als grondlegger van het Naturalistic Decision Making (NDM) en in het bijzonder de Recognition Primed Decisionmaking (RPD) zette hij de non-lineaire besluitvorming op de kaart. Daarmee werd het primaat van de kijken – denken – doen besluitvorming doorbroken en aangevuld met kijken – herkennen – doen in situaties waar tijdsdruk een belangrijke factor is.”

Het eerste logo van Rizoomes, gemaakt door Johan Kiel

Jaja. Beretrots was ik. Een eigen website met een eigen blog. Waar ik al mijn eigen verhalen op kwijt kon, verhalen over de brandweer die ontstaan waren tijdens mijn lectoraat Brandweerkunde en die ik nog niet verteld had. Over de brandweerdoctrine bijvoorbeeld. En over het kwadrantenmodel. De sturingsdriehoek en natuurlijk de brandweercanon.

Dat eerste blog is deze maand alweer vijf jaar geleden geschreven. Tijd voor een klein feestje dus.

Een heel klein feestje dan, gevierd door middel van dit blog: nummer 147. En dan reken ik de columns van Ome Ed niet mee. Want die waren er al. Wat ga ik in dit blog vertellen? Laat ik beginnen met the end in mind.

Begin with the end in mind.

Begin with the end in mind, habit nummer twee van Stephen Covey. “Habit 2 is based on imagination — the ability to envision in your mind what you cannot at present see with your eyes. It is based on the principle that all things are created twice. There is a mental (first) creation, and a physical (second) creation. The physical creation follows the mental, just as a building follows a blueprint.”

Dit is één van de basisregels uit mijn trainingen crisismanagement. Als je niet zelf bedenkt wat je wil bereiken aan het eind van je inzet, zal de crisis dat voor je doen, of alle anderen die wel een plan hebben. Begin dus met het eindresultaat in gedachten, en denk vervolgens terug in een kritiek pad met milestones. Moeilijker is het niet, in theorie. Maar in de praktijk is het verdomde lastig, weet ik uit ervaring, ook nog na 25 jaar in het vak. Makkelijker kan ik het niet maken, leuker wel.

Voor Rizoomes had ik geen end in mind. Ik ben eigenlijk gewoon begonnen, met de intentie om kennis te delen, de wereld een beetje veiliger te maken en mensen te inspireren met een iets andere kijk op de vanzelfsprekendheid van alledag. En zo is het nog steeds.

De wereld van Rizoomes is één van de eerste tekeningen die Wendy voor de website heeft gemaakt. Meer van haar werk kan je hier vinden.

Toch is er wel het één en ander veranderd. Naarmate ik langer uit actieve brandweerdienst raakte vond ik het steeds minder opportuun om over operationele brandweeronderwerpen te schrijven. Dus die zie je nog maar mondjesmaat voorbijkomen, feitelijk alleen nog maar in het kader van veiligheid en de psychologie van besluitvorming. Daarmee is de directe aanleiding voor Rizoomes zo’n beetje opgedroogd: de brandweerverhalen zijn op. Hoe nu verder?

Een crisis is nog geen ramp

Gelukkig heb ik nog crisisverhalen in overvloed. De komende tijd zal je dat onderwerp regelmatig voorbij zien komen. En dan echt over crisis, niet over grootschalig optreden of wat we in mijn brandweertijd nog gewoon rampenbestrijding noemden. Om de één of andere reden vindt iedereen opeens elk groot incident gelijk maar een crisis. Ik zie ook veel mensen in mijn social media tijdlijnen voorbijtrekken die zichzelf adviseur crisisbeheersing noemen of soortgelijks, maar die in werkelijkheid met rampenbestrijding bezig zijn, of met grootschalig optreden, maar niet met crisis. Let wel, daar is helemaal niets mis mee, met rampenbestrijding. Sterker nog, het is juist erg belangrijk dat er mensen zijn die zich echt bezighouden met rampenbestrijding.

Mag de rampenbestrijding vooral weer heel prominent in beeld?

Noem het alleen geen crisismanagement; een crisis is nog geen ramp, net zomin een ramp een crisis hoeft te zijn. Voor rampen heb je echt andere mensen, vaardigheden en middelen nodig dan voor een crisis. Het lijkt mij onhandig, gevaarlijk zelfs, om die door elkaar te halen. Niet doen dus.

Nog zo’n misverstand: crisismanagement voor bedrijven is echt wat anders dan voor de overheid. Ook daar zijn verschillende vaardigheden voor nodig, het instrumentarium is anders en de risico’s ook. Niet op één hoop gooien dus, crisismanagement. Ik zei het al: makkelijker kan ik het niet maken. Leuker wel.

Rizoomes kijkt, denkt, luistert en wandelt al vijf jaar met u mee

Vanaf 2017 schreef Rizoomes ook over wandelingen en bezoekjes aan het museum, zoals dit blog over Escher op reis in Leeuwarden

Dat werd het motto in 2017. Begin 2017 werd het wandelen ontdekt en kwamen er opeens verhalen over ontdekkingsreizigers en steden bij. Ook in 2017 ontdekt: het schrijven van essays. Na enkele cursussen op de schrijversacademie merkte ik dat ik schrijven als opzichzelfstaande activiteit heel leuk vond. En dat vind ik nog steeds. Op 21 september begin ik daarom met een nieuwe opleiding, journalistiek voor academici aan de HKU. Tot juni 2019 houdt dat me van straat en zal ik hier verslag doen van mijn ervaringen. Ik ben benieuwd, hopelijk u ook.

Naast blogs over crisis, journalistiek en wandelen ga ik ook door met muziekrecensies en verslagjes van museumbezoek. Zeker tot de zomer van 2019. Want dan wordt Rizoomes zes jaar en moet ie naar de eerste klas. Maar van welke school? Dat is nu nog een groot vraagteken, al zijn de eerste stappen reeds gezet. Met dit raadsel hang ik u verder lekker cliff, echter niet zonder dit ene citaat van de heer Covey aan te halen:

“Your most important work is always ahead of you, never behind you.”

Niet zo makkelijk, maar wel leuk!

Tunnelvisie op het Pieterpad

Leestijd: 9 minuten

Tunnelvisie kom ik vaak tegen bij crises, zowel tijdens oefeningen als in het echt. Ook bij mezelf. Nieuw is dat het ook tijdens wandelingen kan gebeuren. Een verslag vanaf het Pieterpad.

Sandra bracht ons ’s ochtends naar Schoonloo. Vandaar zouden wij teruglopen naar Rolde, en met een diner in ’t Heinehoes onze eerste Pieterpad vakantie afsluiten. Vier routes Noord – Zuid gelopen, en nu eentje Zuid Noord.

We hadden er weer zin in. Nog pratend met Sandra verlieten we de auto.

“Goedemorgen, ik kom weer wat Pieterpatters brengen,” gilde ze bij het uitstappen naar de waard van Café Hegeman in Schoonloo en vertrok spoorslags richting Rolde.

Wij keken in de richting van het Café. Zou men nu verwachten dat we het terras opliepen om een koffie te bestellen? Of konden we gewoon vriendelijk glimlachen en aan de wandeling beginnen?

Midden in die overweging stopte er een auto naast ons. Een vrouw in wandelkledij stapte uit. “Ook Pieterpatters?” glunderde ze naar ons, terwijl ze de hond uit de auto liet. “Dan zullen we elkaar nog wel vaker tegenkomen vandaag.”

Direct zette ze de pas erin, de hond er sjokkend achter aan. Hij was vast al vaker mee geweest en wist dat je niet te hard van start moest gaan.

Ik keek hen na en zag de eerste rood witte sticker al op een lantaarnpaal zitten.

De wandelaarster met de hond liep in het begin vlak voor ons uit. Of liepen wij er achteraan?

Wij moesten ook vast die kant uit, maar voor alle zekerheid toch maar het Pieterpadboekje erbij gehaald. “Vanuit café Hegeman naar links gaan en dan rechtsaf, Schoolstraat.”

We keken naar het Café, het had een L-vormig terras. Wat is links bij een terras met die vorm? Er was lichte twijfel en toen stapten we resoluut de vrouw achterna, die we inmiddels al stickers verder de weg zagen oversteken.

We liepen conform de routebeschrijving tussen twee huizen door naar de bosrand en hup, we zaten er al in, in het bos. Langs de kant stond kleurig Vingerhoedskruid dat vroeg om een foto. Het wandelen was weer begonnen.

Vingerhoedskruid met mug

Al kletsend volgden we de stickers, totdat we er opeens een tijdje geen meer zagen. In het boekje kijken weer, zoeken naar waar we ongeveer moesten zijn. “Rechts ligt een groot heideveld.”

We keken op en zagen een heideveld aan de linkerhand. Terug dus, en inderdaad, we waren een bordje voorbijgelopen zonder het te zien. Met het heideveld nu aan de rechterhand liepen we in ieder geval weer de goede kant op, en zie daar, een leuk bankje met een richtingaanwijzer erop, fotomomentje.

En zo liepen we door, voor zeker nog anderhalf uur, toen we halt hielden om de route weer te checken met het boekje. We zouden op dit punt gekomen toch wel in de buurt van het Meindersveen moeten zijn, maar van meertjes of vennetjes was niets te bespeuren.

Vreemd.

Het werd steeds lastiger om de tekst met de werkelijkheid in overeenstemming te brengen en zo langzamerhand ontstond er toch een ongemakkelijk gevoel, want de vorige routes waren uitstekend beschreven in de gids. Hoe kon deze dan zo afwijken?

We besloten om Google Maps er bij te pakken, eigenlijk not done natuurlijk, maar soms heb je even een vangnet nodig. Schoonoord – De Kiel, stond er bij het blauwe rondje op het scherm van de telefoon. Hoe toepasselijk, De Kiel.

We keken elkaar aan en op dat moment viel het kwartje: we liepen de verkeerde kant op!

Naar Sleen, in plaats van naar Rolde. Toch weer Noord-Zuid, in plaats van Zuid-Noord. Al 10 km verkeerd gelopen! En ook alle signalen gemist of genegeerd dat we verkeerd gingen. Wat nu te doen?

We besloten de 24 km naar Sleen af te maken, anders moesten we nog 10 km terug om dan aansluitend de officiële 18 km van Schoonloo naar Rolde af te gaan afleggen. Dat zou zo wel een hele lange wandeling worden van 38 km.

Met de ov-app hadden we al snel de busroute gevonden, dus het moest prima lukken om door te lopen naar Sleen. Dan hadden we nog 14 km om onze tunnelvisie op het Pieterpad te analyseren.

Want het is natuurlijk te grappig dat net Rizoomes, met alle teksten en blogs over fouten maken tijdens besluitvorming onder tijdsdruk, deze keer zelf verkeerd is gelopen. Terwijl er niet eens tijdsdruk was.

Hetgeen alleen maar weer bewijst dat iedereen feilbaar is.

We troffen meer kleine foutjes aan, onderweg. Dit was wel een dure.

Tunnelvisie ontrafeld

Welke factoren speelden een rol bij het fout lopen? Laten we er een soort ongevalsanalyse van maken die tot onze tunnelvisie heeft geleid.

  • In de eerste plaats was er die gedetermineerdheid op het doel. We gingen een route lopen van Schoonloo naar Rolde. En we hadden nog nooit fout gelopen, dus waarom zouden we dat nu wel gaan doen? Gaan dus, naar Rolde. Niks fout.
  • Toen wij uit de auto stapten, gebeurden er een paar dingen tegelijkertijd die onze aandacht vroegen. Het was daarom wat onoverzichtelijk en precies op dat moment zegt een andere wandelaar dat we elkaar nog wel veel zullen zien vandaag. Lees het boek Pre-suasion van Cialdini, en dan besef je hoe zo’n uitspraak een onbewuste sturende werking heeft. Niet onlogisch dus dat je er dan achteraanloopt.
  • Zuid-Noord lopen was een afwijking op de andere routes. Die gingen Noord-Zuid. En het is bekend dat afwijkende situaties altijd gevoelig zijn voor fouten maken. Zelfs het bankje dat we tegenkwamen liet duidelijk zien dat we richting st Pietersberg liepen. Toch hebben we dat niet bewust opgepikt, omdat we al de hele week in die richting liepen. Helemaal niet gek dus.
  • Wat is links bij een L-vormig terras? Dat was een ambigu signaal dat twijfel opriep, de goede richting was niet eenduidig vast te stellen. Maar de routemarkering was wel goed zichtbaar vanaf de plek waar wij stonden, precies de kant op van de vrouw met haar hond. Wij hadden inmiddels geleerd dat de routemarkering van het Pieterpad betrouwbaar is. Die konden we dus gewoon volgen.
  • We lieten ons regelmatig verleiden om foto’s te maken van de omgeving. Dat onderbreekt de gedachtegang en leidt af van de route. Het verstoort je situational awareness.
  • Er was veel bos in deze wandeling, waardoor er weinig momenten zijn waarop er genoeg uitzicht is om je goed te kunnen oriënteren. Al die bomen worden bos en elk bos lijkt op elkaar.
  • Als je zeker weet waar je heen wilt, dan ga je de omgeving hinein interpretieren om ambigue informatie uit de routegids te duiden. Oftewel, je zoekt naar informatie die bevestigt dat je goed loopt, in plaats van dat je de informatie oppikt dat je fout loopt. Een mens wil nu eenmaal slagen in zijn missie, niet falen en is daardoor geneigd om falsifiërende informatie te negeren want die leidt van het doel af.
  • Informatie die het doel onderstreept wordt echter te gemakkelijk voor waar aangenomen. Zo hadden wij na het foutlopen bij het heideveld het idee dat omkeren en teruglopen uiteindelijk de goede route bevestigde. ‘Kijk, het heideveld is nu aan de rechterhand zoals het ook in de gids staat.’ En: ‘Jottum, weer zo’n leuk Pieterpad bankje, we zitten op de goede route.’ Wel de goede route, maar niet de goede richting.
Herdenkingsmonument uit WOII bij Sleenerzand , gemaakt van een neergestort vliegtuig en later verduurzaamd met beton. 

If you’re lost, any old map will do

Onze tunnelvisie is ook een goede gelegenheid om het beroemde verhaal te vertellen van de Hongaarse militairen die de weg kwijt waren in de Alpen. De anekdote is origineel afkomstig van Albert Szent – Gyorgi, die in de Eerste Wereldoorlog had gediend als medic en later de ontdekker van vitamine C zou worden.

Waarvoor hij nog later de Nobelprijs kreeg, een echte wetenschapper dus die het ook graag over de wetenschap zelf had. “Szent – Gyorgyi told this story in order to remind his peers that in science even errors can lead to progress. He did not offer it as advice to mountaineers.”

Het verhaal is later op gedicht gezet door Miroslav Holub en gepubliceerd in de Times Literary Supplement in 1977, maar is pas echt beroemd geworden toen Weick het in 1985 opnam als verhaal in zijn boek Sensemaking in Organisations.

Weick ‘vergat’ echter de originele bron (te vermelden) en veranderde het verhaal langzaam richting een management parabel.

Het ging Weick er in zijn betoog om dat leiders moeten handelen, zelfs als het gebaseerd is op een onvolkomen plan en dat ze niet moeten afwachten tot het momentum voorbij is. ‘If you’re lost, any old map will do’ moet je dus niet te letterlijk nemen. Ook Weick zal de metro van London niet bereizen met een kaart van Parijs als hij de weg kwijt is.

Wij hebben met onze tunnelvisie op het Pieterpad laten zien dat je ook met de goede kaart toch het verkeerde pad kan lopen, en dat is dan weer een mooie aanvulling op het goede pad lopen met een verkeerde kaart, zoals de Hongaren deden.

En ja, dat komt natuurlijk niet in het minst door de uitstekende routemarkering waardoor je eigenlijk niet eens een kaart nodig hebt. Maar dat is dan weer niet zo’n spannend verhaal. Ter afsluiting nog het gedicht van Miroslav Holub.

“Brief Thoughts on Maps”

Albert Szent – Gyorgyi, who knew a lot about maps

according to which life is on its way somewhere or other,

told us this story from the war

due to which history is on its way somewhere or other:

The young lieutenant of a small Hungarian detachment in the Alps

sent a reconnaissance unit out into the icy wasteland.

It began to snow immediately, snowed for two days

and the unit did not return. The lieutenant suffered: he had dispatched

his own people to death.

But the third day the unit came back.

Where had they been? How had they made their way?

Yes, they said, we considered ourselves

lost and waited for the end. And then one of us

found a map in his pocket. That calmed us down.

We pitched camp, lasted out the snowstorm and then with the map

we discovered our bearings.

And here we are.

The lieutenant borrowed this remarkable map

and had a good look at it. It was not a map of the Alps

but of the Pyrenees.

Goodbye now.

Korte impressie van Schoonloo naar Sleen.

Een lange route van 24 km, met veel bos. Als je ervan houdt is het prachtig, maar wij zijn meer van de velden met uitzicht en een beetje variatie. We hebben dan ook niet zo veel foto’s gemaakt deze keer: een hek en een hooglander, naast de foto’s in het stuk hierboven.

In Sleen was het Zuidenveld festival toen we er langsliepen, met onder andere een veekeuring en een show met tractors. Het zag er gezellig uit, veel mensen op de been. En er was een bruiloft, voor het oude gemeentehuis. Vlakbij Rolde troffen wij nog een eenzame fietser (geen voetballer geworden) en een paar bloemetjes. Daarmee was het klaar voor deze wandeling.

Waar de brandweerman valt

Leestijd: 7 minuten

In 1998 deed ik als onderdeel van mijn studie Hogere Veiligheidskunde onderzoek naar de risico’s bij repressie voor brandweermensen. Nu kan je voor risicoanalyses vele invalshoeken kiezen, maar over het algemeen krijg je de beste resultaten door verschillende methodieken toe te passen en met elkaar te combineren.

Eén van de ingangen toen was een analyse van ‘waar de brandweerman valt’. Gebaseerd op de Lijst Koppers, een overzicht van omgekomen brandweerlieden die ook de basis is geweest voor het brandweermonument.

Als ik me goed herinner kwamen explosie en instorting er destijds als grootste risico’s uit. Aangezien ik toen niet kon bevroeden dat ik de ruwe gegevens uit die analyse vandaag nodig had, heb ik ze ook niet bewaard. Althans, ik kan ze nergens terug vinden. Ik kan dus niet goed achterhalen hoe ik toen aan die conclusie ben gekomen.

Gelukkig is er een volledig bijgewerkte lijst beschikbaar via de website van het NBDC, bijgewerkt tot en met 2015. En kon ik de analyse dus nog eens dunnetjes over doen, met eerlijk gezegd toch wel wat verrassende uitkomsten.

Vlaardingen 1951
Brand in Vlaardingen kost vijf brandweermannen het leven, 1951.
Foto komt van http://www.vergetenverhalen.nl

Er zijn uiteindelijk 60 ongevallen met 90 dodelijke slachtoffers in beschouwing genomen vanaf 1945. Ik zie mijn analyse vooral als input voor de incidentbestrijding van vandaag de dag, en dan moet je niet in te oude voorvallen gaan duiken. Net als Koppers sluit ik oorlogssituaties en de BB uit. Ook incidenten van de Antillen heb ik niet meegenomen in de telling.

Zodoende is het eerste ongeval wat in de analyse is meegenomen een aanrijding uit 1946 in Woensdrecht: op weg naar een bosbrand botst een motorspuitaanhanger op een Austin bellenwagen. Daarbij komt 1 brandweerman om het leven en raken er 3 gewond.

Verder heb ik alleen gekeken naar repressieve situaties, van alarmering tot terugkeer naar de kazerne. Ik heb duikincidenten niet mee genomen in de analyse. Daardoor is het aantal verdrinkingsgevallen beperkt tot 4. Ook oefeningen met dodelijke afloop zijn buiten de analyse gehouden.

Ik heb de categorieën bepaald met ouderwets turven, gebaseerd op de doodsoorzaak zoals genoemd is in de Lijst Koppers. Verder heb ik een onderscheid gemaakt naar ‘normale incidenten’ waar een zekere voorspelbaarheid in zit en bijzondere incidenten, die nogal uniek zijn en die je wellicht als Black Swan zou kunnen betitelen. Of als veranderbrand, alhoewel die categorie eigenlijk breder is; dat zijn alle branden die iets fundamenteels hebben veranderd aan het brandweeroptreden.

Dat leidt uiteindelijk tot het volgende overzicht.

‘Normale’ incidenten:

  • Flash over: 17
  • Hart falen / onwel wording: 14
  • Instorting: 11
  • Verkeersongevallen: 6
  • Verdrinking: 4
  • Vallen: 4
  • Explosies: 3
  • Rookvergiftiging: 3
  • Desoriëntatie: 2 (Cellenbrand Den Haag, 1987)
  • Elektrocutie: 1

Bijzondere incidenten

  • In 1951 raakt een voertuig van brandweer Vlaardingen te water in een brandende olielaag. Vijf brandweermannen komen om.
  • Ook in 1951, schiet een straaljager van de baan op vliegbasis Leeuwarden en raakt met de vleugel enkele paraat staande crashtenders. Daarbij komt 1 brandweerman om.
  • In 1967 explodeert een munitieschip in de Kernhaven te Utrecht. Daarbij komt 1 brandweerman om.
  • De explosie van de Marbon Amsterdam vond plaats in 1971 en kostte 9 brandweermannen het leven.
  • In 1989 stortte een waarnemingsvliegtuigje voor bosbrand neer nabij Harderwijk. Daarbij kwam 1 brandweerman om.
  • Explosie bij de Cindu Uithoorn kost 3 brandweermannen het leven in 1992.
  • Een stofexplosie in Langerak kost 2 brandweermannen het leven in 1993.
  • De vuurwerkexplosie in Enschede kost 4 brandweermensen het leven in 2000.
Brand Marbon Amsterdam, 10 augustus 1971.
Foto Ton Schultz, ANP onder Creative Commons 4.0

Een paar eerste opmerkingen bij deze cijfers.

Definities en getallen

Met andere subsets en definities krijg je andere getallen. Ik heb gezocht naar een operationalisatie voor repressief risico en kom dan op de getallen zoals in dit blog beschreven zijn. Zaken als onderregistratie worden bij verwerking van de gegevens wel heel zichtbaar. Het is daarbij overigens opvallend dat de gegevens gehaald moeten worden uit particulier initiatief en dat een dergelijke centrale registratie kennelijk niet tot de reguliere taken van de brandweerorganisatie wordt gerekend.

Normale incidenten zijn intrinsieke risico’s van het vak

Ik heb normale incidenten in deze analyse gedefinieerd als min of meer voorzienbare risico’s bij incidentbestrijding, die zich betrekkelijk eenvoudig laten herhalen gezien het risicoprofiel van het brandweervak . Dat wil absoluut niet zeggen dat er iets aan de betrokken brandweermensen ter plekke valt te verwijten. Het geeft alleen aan dat bijvoorbeeld flashovers en plotselinge branduitbreiding gevaren zijn die intrinsiek verbonden zijn aan brandweerwerk en dus ook als zodanig herkend en beheerst moeten worden.

Gemiddeld 1,3 dodelijk slachtoffer per jaar

Heel bruto gerekend komen er in 70 jaar tijd 90 brandweermannen om het leven door en tijdens repressie. Dat is dus gemiddeld 1,3 persoon per jaar, exclusief duikers en oefeningen.

Brandweermannen tijdens brand Cindu, 9 juli 1992
Foto Erik Dikker, ANP. Creative Commons 4.0

Flashover belangrijkste doodsoorzaak

Plotselinge branduitbreiding en instorting blijken inderdaad 2 belangrijke doodsoorzaken van brandweermannen tijdens repressie te zijn, zoals beschreven in de inleiding van dit blog. Dat had ik dus goed onthouden. Het vergroten van kennis op die gebieden en het stimuleren van Situational Awareness naar niveau 3 zijn belangrijke beheersmaatregelen. Situational Awareness level 1 is zien, 2 is begrijpen en level 3 is voorspellen.

Hartfalen is tweede doodsoorzaak

Hartfalen en onwel wording was voor mij een verrassing. Ik had niet gedacht dat dit zo’n grote doodsoorzaak was. Tegelijkertijd is het ook wel te verwachten: de piekinspanning van brandweermensen is groot, op onmogelijke tijden en soms met grote stress. Niet goed voor je hart.

Er is vrijwel geen enkele andere dienst die vanuit slaap direct meer dan 100% belast wordt zonder eerst te acclimatiseren of enig voedsel tot zich genomen te hebben. Mijns inziens moet de factor gezondheid binnen de brandweer beter onderzocht worden om de arbeidsveiligheid annex – gezondheid te vergroten. En gezondheid is breder dan rookhygiëne.

Hartaanval statistiek
Overzicht van dodelijke slachtoffers hartfalen per beroep uit Amerika via https://twitter.com/DanKerrigan911

Verkeersongevallen zijn ook een grote factor

Ook verkeersongevallen komen toch vaker voor dan ik dacht, zowel tijdens repressie als op weg naar de plaats incident. Ik denk dat hier ook nog wel eens sprake kan zijn van onderregistratie en dat de problematiek in de praktijk dus groter is.

Reguliere arbo-oorzaken van dodelijke ongevallen

Daarnaast komen enkele ‘reguliere’ oorzaken van ongevallen voor, zoals elektrocutie en vallen. Het up to date houden van de risico-inventarisatie en –evaluatie (RIE) blijft dus een belangrijke beheersmaatregel ter voorkoming van arbeidsongevallen.

Ter Apel 1893

Bijzondere incidenten: Black Swans

De bijzondere incidenten zijn situaties die waarschijnlijk nooit meer voorkomen. Ik zie ze een beetje als once in a lifetime, als Black Swans. Tegelijkertijd is de rode draad in die Black Swans dat je rekening moet houden met onverwachte gebeurtenissen. Ook hier weer gaat het om het vergroten van Situational Awareness. Daarnaast is een goede analyse van je verzorgingsgebied noodzakelijk met voorzienbare incidenten en scenario’s. Dat sluit aan op mijn blog over het einde van zelfredzaamheid en de rol van de brandweer in risicobesluitvorming.

Vakbekwaamheid is de belangrijkste beheersmaatregel

Tot slot (voor nu) is vakbekwaamheid een belangrijke factor bij bijzondere incidenten, zeker voor officieren en bevelvoerders. Worden ze adequaat opgeleid voor het herkennen en bestrijden van afwijkingen, hebben ze voldoende tijd om zich naast hun dagelijkse werkzaamheden ook repressief te blijven bekwamen? Is de brandweer echt een lerende organisatie of worden er gewoon heel veel evaluaties gemaakt?

Overigens is het antwoord hier niet op naar een kleine groep beroepsofficieren voor bijzondere incidenten te streven. Sowieso moet men toch eerst ter plaatse herkennen dat iets bijzonder is, en daarna moet je toch ook weten wat je gaat doen in afwachting van opschaling. Dan kan je het net zo goed zelf doen en dan komt de vakbekwaamheid weer om de hoek kijken, zoals bij de vorige bullet. Het herkennen en bestrijden van bijzondere incidenten vind ik een normale basisvaardigheid voor het brandweervak.

Afsluitend

Waar de brandweerman valt is de canon van het fatale brandweerongeval. Als een vorm van risico-inventarisatie geeft de geschiedenis inzicht in de gevaren van het brandweervak.

Flashover en instorting zijn dan de usual suspects en kenmerkend voor brandweerwerk.

Gezondheidsgevaren, zoals hartfalen, vormen categorie van aandacht 2.

De derde categorie zit op het gebied van verkeersveiligheid.

Reguliere arborisico’s zitten in de vierde categorie.

Black Swans vormen de buitencategorie 5: hoe ga je om met afwijkingen en onvoorspelbaarheid?

Wellicht dat een diepere duik in de brandweercanon daar meer aanknopingspunten voor kan geven. Want als je weet waar de brandweerman valt, weet je ook waar je het vangnet van de vergevingsgezinde infrastructuur moet spannen.

(De website van het NBDC is uit de lucht op 9 februari 2020, dus enkele links zoals naar de Lijst Koppers zijn verdwenen)

« Oudere berichten

© 2025 Rizoomes

Thema gemaakt door Anders NorenBoven ↑