Leestijd: 7 minuten

Het zal ergens begin oktober zijn geweest dat ik een glunderende lector Brandweerkunde tegen het lijf liep. “Heb je onze nieuwe uitgave over brandcasuïstiek al gezien?” zie hij.  “Trends om van te leren heet ie.”

Dat had ik nog niet.

“Oh, maar dat moet je dan wel nog doen, hoor. We hebben nu voor het eerst een rode draad toegevoegd waarin we een aantal trends beschrijven. Daar staan belangrijke dingen in.”

“Ik kan er wel een boekbespreking van maken”, zei ik. “Dan komt ie ook via Rizoomes onder de aandacht. Maar dan wil ik natuurlijk wel een recensie exemplaar”, voegde ik er plagerig aan toe. “En je krijgt geen inzage vooraf.”

Twee dagen later lagen de ‘Trends om van te leren’ op de deurmat. Aan daadkracht ontbreekt het in ieder geval niet bij de brandweer. Is het inderdaad zo’n belangrijk boek als de lector zei, zo vroeg ik me af en sloeg het boek open op pagina 7 bij ‘de rode draad.’

Het antwoord daarop is ‘ja’.

Er worden 6 trends onderkend die van belang zijn voor de moderne brandbestrijding, onder andere over rookverspreiding en het dilemma ‘redden of blussen.’

Ik ga die hier niet allemaal opnoemen, daarvoor moet je het zelf maar even doornemen. Het hoofdstuk met de rode draad beslaat zeven pagina’s, dus daar ben je zo door heen.

En daarna wachten je nog 19 gedocumenteerde cases. Dat is een mooie aanvulling op de brandweercanon en de cases uit de eerdere uitgaven brandcasuïstiek. Langzamerhand gaat zich zo een database vormen, die als basis voor opleiding en oefening gebruikt kan worden.

Zo beweegt de brandweer zich van bewust onbekwaam naar bewust bekwaam.

In deze boekbespreking wil ik verder vooral een aantal van mijn associaties delen die ik tijdens het lezen kreeg. Sommigen daarvan sluiten aan bij zeer recente ontwikkelingen, zoals uit mijn blog over validiteit.

Anderen dateren van iets vroegere datum, zoals een column die ik ooit schreef onder de titel ‘rookweer.’ En omdat ik zo’n mooi recensie exemplaar had, kon ik er ook lekker in schrijven. Zoals je zal zien bij onderstaande foto’s, waarin ik steeds een stuk tekst uit het boek van mijn aantekeningen heb voorzien.

Situational Awareness level 2

Situational Awareness is een belangrijk concept in de human factors benadering. Er worden drie levels onderscheiden.

Level 1 gaat over het zien, het waarnemen van de situatie.

Level 2 gaat over begrijpen.  Snap je wat er gebeurt en wat de onderliggende mechanismen zijn.

En op level 3 kun je het verdere verloop van een incident voorspellen, gebaseerd op je ervaring.

Ik vind het mooi dat de schrijvers zich zo nadrukkelijk hebben verbonden aan SA level 2. We zijn de discussies over zien en waarnemen inmiddels wel voorbij, het gaat er nu om of we ook begrijpen wat er gebeurt. Een belangrijke stap naar bewust bekwaam worden.

Validiteit en wicked environments.

In mijn vorige blog heb ik geschreven over validiteit en de onbetrouwbaarheid van snelle expertise, zeg maar intuïtie. Intuïtie kun je alleen maar betrouwbaar gebruiken in situaties die zich onder alle omstandigheden eender zullen ontwikkelen. De causaliteit tussen oorzaak en gevolg is dan dus hoog.

Precies wat hier beschreven wordt: “Want alleen als we dat goed snappen, kunnen we weten of deze techniek of tactiek alleen bij deze brand heeft gewerkt vanwege de bijzondere omstandigheden of ook bij andere branden zal werken.”

Als technieken en tactieken in alle situaties werken, is er sprake van een hoge validiteit. Maar alleen als je in die technieken en tactieken ook goed geschoold ben, kun je je snelle expertise betrouwbaar inzetten.

De betrouwbaarheid van je intuïtie is dus zowel afhankelijk van het type brand als de ervaring die je er mee hebt.

Wat dit kan verstoren zijn situaties die per ongeluk goed uitpakken. Er is geen causaal verband tussen een actie en een reactie, maar slechts een correlatie. Het komt toevallig tegelijkertijd voor.

Bijvoorbeeld als je een nevelblussing start die weliswaar de vlammen dooft, echter niet door de blussing zelf maar doordat de brandstof op was. Dat noemen we wicked environments: gevaarlijk.

Nieuwe risico’s

Bij de paragraaf over de relatie tussen preventie en repressie moest ik gelijk denken aan nieuwe risico’s. Hoe gedragen nieuwe materialen zich bij brand, wat betekenen preventieve voorzieningen voor mijn inzet, hoe is gelijkwaardigheid toegepast en wat zegt dat over de risico’s voor de brandweer?

Want het besef is niet altijd aanwezig dat een vergund pand weliswaar veilig genoeg kan zijn voor de gebruikers, maar voor de brandbestrijders is het daarmee niet altijd even veilig. De ene preventieve keuze is de andere niet, wil ik maar zeggen, en ook dat levert soms wicked environments op.

De Rookweer

De paragraaf over rookverspreiding deed mij onmiddellijk denken aan een column uit 2008 over de rookweer. We zijn zo met brand bezig, was mijn stelling, dat we wel eens vergeten wat de impact van de rook op het incident eigenlijk is. En die standaard brandkromme is ook nog nooit wetenschappelijk bewezen, toen niet en nu niet. Wat we wel weten is dat rookverspreiding in 12 van de 19 cases een belangrijke rol heeft gespeeld.

Doelgerichte commandovoering

Blussen, redden of ventileren. Het eeuwige dilemma voor brandweermensen, wat doe je het eerst? Om daar een antwoord op te geven, moet je eerst het doel formuleren. Wat wil ik bereiken? Wanneer is mijn inzet succesvol? En wat betekent dat voor mijn inzet? Doelgerichte commandovoering is daarom ook een belangrijke stap op weg naar bewuste bekwaamheid.

Kobayashu Maru en de onblusbare brand

“We zien ook dat er branden zijn die vrijwel onmogelijk geblust kunnen worden.” En wat doe je dan, zo vroeg ik me af. Wat doe je als je eigenlijk niets kan doen? Het deed me denken aan het blog over de Kobayashu Maru: hoe ga je om met situaties die je niet kan winnen, waarvoor geen oplossing is? Ook daar heb je een handelingsperspectief voor nodig, om bewust bekwaam te worden.

En dat laatste punt, handelingsperspectief, dat is eigenlijk het enige wat in dit verder prima boek ontbreekt. Dat is trouwens niet helemaal waar, op pagina 12, 13 en 14 worden wel aanwijzingen gegeven hoe je zou kunnen optreden. Maar het is allemaal niet zo hard nog.

Het zou mooi zijn als de reis die de brandweeracademie met de lectoren is gestart zich voortzet in een richting die de bekwaamheid van de brandweer op bewust niveau gaat brengen. Dat er vuistregels komen die met de nieuwe situaties raad weten. Dat de trend van de lerende organisatie die de lectoren begonnen zijn naar een nieuw, hoger niveau gebracht gaat worden.

Update mei 2018: Hernieuwde Kijk op brandbestrijding

En dat handelingsperspectief is er inmiddels gekomen. In april 2018 is de hernieuwde kijk op brandbestrijding gepubliceerd. Beter dan dat ik het zelf uitleg, vragen we het de lector. Op de website van het IFV staat dit mini interview:

Wat is de hernieuwde kijk op brandbestrijding?
“Het zijn een aantal eenvoudige en praktisch toepasbare basisprincipes en vuistregels voor het bestrijden van gebouwbranden. We gebruiken de term ‘hernieuwd’, omdat het niet echt nieuw is. Het gaat om een aantal (oude) principes die we hebben afgestoft, aangescherpt en vereenvoudigd naar aanleiding van recente onderzoeken van de Brandweeracademie, het bestuderen van de theorie en discussies met experts. Je moet het zien als ingrediënten, en niet als één standaard recept. We weten namelijk ook: bij brand ‘hangt het ervan af’.”

Hoe is de uitgave tot stand gekomen?
“In mijn lectorale rede (eind 2015) presenteerde ik de eerste versie van de ‘theorie van de voorspelbare afloop’. Deze was gebaseerd op waarnemingen uit de experimenten in Zutphen en de eerste resultaten van het onderzoek naar de offensieve buiteninzet (OBI). In de jaren erna zijn verschillende onderzoeken afgerond, zoals het onderzoek naar situationele commandovoering en het eindrapport van de OBI-onderzoeken, inclusief een praktisch handelingsperspectief. De bevindingen uit deze onderzoeken zijn de basis voor de hernieuwde kijk op brandbestrijding. De oorspronkelijke naam ‘de theorie van de voorspelbare afloop’ hebben we losgelaten, omdat deze te veel werd gezien als synoniem voor het afbrandscenario.”