Voortschrijdend inzicht van Julian Barnes is een kleine serie beschouwingen over herinneringen, woorden, boeken en eigenlijk gewoon het leven in het algemeen. Van een oude schrijver die nog eens achterom kijkt en zich afvraagt hoe je van gedachten verandert.
Het klinkt heel simpel. ‘Ik ben van gedachten veranderd.’ Een eenvoudig zinnetje – een voldongen feit, zonder corrigerende of beperkende bijvoeglijke naamworden of bijwoorden
– Beginzin van Voortschrijdend Inzicht
In mijn boekenkast staan meerdere werken van Julian Barnes, die ik nog niet allemaal gelezen heb. Flauberts papagaai wel, als het goed is. Bij het terugbladeren blijk ik me er echter weinig tot niets meer van te herinneren.
Alles vergeten.
Herinneringen en vergeten vormen het eerste deel van Voortschrijdend inzicht, het laatste boek van Julian Barnes. Het is een mooi klein boekje met harde kaft en een paars stofomslag; een hebbedingetje van 85 bladzijden, lekker handzaam voor op vakantie. Met een beetje mijmeren erbij goed voor een avond of een middag.
“Ik denk dat we soms dingen voor waar aannemen die helemaal nooit zijn gebeurd; dat we een oorspronkelijke gebeurtenis in onze herinnering misschien wel veel mooier maken, dat we misschien wel de herinnering van iemand anders kannibaliseren, en niet alleen het einde van onze eigen verhalen veranderen, maar ook het middenstuk en het begin.”
Eigenlijk verzinnen we ons verleden dus gewoon bij elkaar, is mijn conclusie inmiddels. Iets wat Maarten Toonder ook al eens gezegd had, zij het net even anders.
“Want iets wat in de jeugd gebeurd is, is dikwijls het gevolg van een voorval op latere leeftijd.”
Ik mag graag over dit soort vraagstukken nadenken. Wat is waar, hoe weet je dat of denk je dat het zo gegaan is?
Het voortschrijdend inzicht van Julian Barnes sluit wat dat betreft precies op de mijne aan. Herinneringen zijn geen pakketjes die klaar liggen in een soort bibliotheek om uitgelezen te worden, het zijn terughaalacties die bij elke raadpleging veranderen, zich aanpassen aan de vigerende staat van de waarnemer.
Net als in de kwantummechanica. De waarnemer kan volgens die theorie hooguit een waarschijnlijkheid uitspreken over de positie en toestand van zijn object van studie. Zekerheid bestaat er niet. En ja, ik weet dat je deze observaties niet zonder meer tegen elkaar kunt uitwisselen. Maar erover mijmeren mag natuurlijk best.
Taal
In het verlengde van de zich steeds aanpassende herinneringen ligt het hoofdstukje over woorden. Mensen leven in woorden, zowel in de feitelijke als gecreëerde werkelijkheid. Deze woorden moeten dan wel redelijk strak in hun betekenis zitten, want anders gaan de feiten een andere betekenis krijgen zonder dat ze zelf veranderd zijn.
“Hoewel ik begon als een onbezonnen conservatieve prescriptivist, ben ik uiteindelijk een progressieve descriptivist geworden. Ik geloof niet meer in een paradijselijke toestand van de taal, een platonische verbintenis van woord en ding.”
Net als je geheugen is de taal dus ook aan een continue verandering onderhevig. Voortschrijdend inzicht is het, dat de taal zich aanpast aan zijn gebruikers. Het is niet de taal die ons vertelt wat waar is; wij zijn het die de taal uitleggen wat iets betekent. In ieder geval voor nu, later is het misschien weer anders.
Deze postmoderne insteek van Barnes zal de conservatief een gruwel zijn. Grappig genoeg gaat Barnes in het hoofdstukje over boeken precies de andere kant op. Schrijvers die hij in zijn jeugd verschrikkelijk vond, waardeert hij nu opeens wel.
Zoals Simenon.
“Onlangs ben ik er – zo’n beetje op dezelfde leeftijd als Gide – ook weer eens ingedoken, ik las er zelfs meer dan zes achter elkaar. En ja, ik geloof nu inderdaad dat hij de Nobelprijs had moeten krijgen.”
Simenon is ruimschoots vertegenwoordigd in mijn antibibliotheek van Zwarte Beertjes, ooit aangeschaft in een groot kavel op een veiling voor de Havankjes die er tussen zaten.
Bij wijze van herinnering.
Want die boekjes stonden bij ons thuis in de boekenkast, ook al was de kast in het echt een grote bananendoos achter het luik op zolder. Een boekje per avond, zo snel las ik toen. Waarna ik me in de plaatselijke bieb op Baantjes stortte.
Het herlezen wordt een mooi experiment van voortschrijdend inzicht op z’n Barnes; wat herinner ik me er nog van, is de taal erg veranderd en was Simenon (en Havank) bij nader inzien toch een groot schrijver?
Nu al zin in.
Eindoordeel
Voortschrijdend inzicht van Julian Barnes is een fijn boekje dat ik met plezier gelezen heb. Het past in het rijtje favoriete vakantieboeken waar onder andere Hans van Pinxteren en Hilary Mantel ook in staan. Korte essays met een interessante vraag, dilemma of gebeurtenis waar je zelf ook even over mag nadenken.
Als het uit is, lees je het gewoon nog een keer. Blijkt het opeens een heel ander boek te zijn. Ook dat is voortschrijdend inzicht.
Cijfer: 8
Zou ik Voortschrijdend inzicht bewaren als de boekenkasten vol zijn en er geruimd moet worden: Ja!