Ridder & Rat. Zo gingen we het noemen. We zaten aan het diner in Theater Flint te Amersfoort, in afwachting van de show van Raymond Mens en we vroegen ons af of we samen een project dan wel probeersel zouden gaan opstarten. Welke van de twee pro’s het dan werd zou de tijd uitwijzen.
En doorzettingsvermogen.
Beetje geluk.
Dat.
Een strip, dat was het idee. Het mocht gaan over van alles. Maar het moest wel herkenbaar zijn. Iets wat er nog niet was. Beetje cartoon, beetje commentaar, beetje crisis. Zoiets. En dan kijken wat het wordt.
Project of Probeersel.
Of herhalen we ons dan nu al?
Ridder & Rat
Hoe dan ook, kom vooral veel langs op deze pagina van Ridder & Rat. Geen idee nog wie het zijn verder. Dat gaat groeien, ook wij moeten hen nog ontdekken. Maar dat is precies de lol ervan; ontdekken door het te doen.
Heel regelmatig gaan we hier dus posten, misschien zelfs wel iedere dag, je weet het niet. We beginnen met een restje 2024, die vanzelf over gaat in 2025. Als je op de tekening klikt, wordt ie vanzelf groter. Alhoewel hij rechtsonder niet echt pakt, vreemd genoeg. Zoals met alle galerijen op Rizoomes.
Klassieke wijsheid over tijden van crisis, staat er op het boekje over Crisis bij de Grieken. Het is een bloemlezing met oude teksten over één gemeenschappelijk thema, zoals eerder al een bloemlezing over speechen verscheen. Toen ik het net uit had vroeg ik me af welke klassieke wijsheid ik nu had opgedaan. Maar soms moet je nu eenmaal wat dieper graven om te kijken wat je hebt geleerd.
Glimmend roze is ie, het boekje ‘Crisis bij de Grieken’. Nou ja, eigenlijk heet ie gewoon Crisis, maar om verwarring te voorkomen met andere boeken onder die naam maakte ik er maar ‘Crisis bij de Grieken’ van. De oude Grieken wel te verstaan, want daar verwijst ook de subtitel naar: Klassieke wijsheid over tijden van crisis.
Emilia Menkveld en Maurits Lesmeister stelden een bloemlezing samen met teksten over crisis uit de klassieke oudheid. Daarbij verwijzen ze op de achterkant van het boek uitbundig naar het hier en nu, dat je in een pessimistische bui als één grote polycrisis zou kunnen betitelen:
Crisis lijkt het toverwoord om het huidige tijdsgewricht mee te vangen. De ene pandemie is nog maar net afgelopen of de volgende oorlog is al begonnen; de macht van autoritaire leiders neemt overal toe. En de onzekerheid over wat de toekomst brengt is groter dan ooit.
Dat was nog eens een mooie aankondiging. Ik hoopte een verbreding te krijgen op de leer van de Stoa, die ik had leren kennen als een crisisfilosofie bij uitstek. De Stoïcijnen doen eigenlijk niks anders dan kijken hoe je om moet gaan met tegenslag. Hun zienswijzen zijn ook nu nog steeds toepasbaar, dus hoe mooi zou het zijn als ‘Crisis bij de Grieken’ daar op zou aansluiten.
Ik had er zin in.
Crisis
Het boek begint met een korte inleiding op het begrip crisis en de vermeende herkomst ervan uit het Oud-grieks. Maar, zeggen Menkveld en Lesmeister, κρινομαι (krinomai) betekent helemaal geen crisis. Op zijn best betekent het iets als beslissing. Uit andere bronnen dan ‘Crisis bij de Grieken’ haalde ik dat het ook zoiets als oordelen, schiften, richten en oordelen kan betekenen.
En zelfs ‘het moment van de waarheid’ kwam als betekenis voorbij.
Wat het ook niet betekent: het hoogtepunt van een ziekte, of verergering van een ziekte met mogelijk fatale afloop. Na kort beraad nemen de schrijvers de betekenis over van Jacqueline Klooster en Inger Kuin uit hun boek ‘After the Crisis’ uit 2020.
Een crisis is een ontwrichtende gebeurtenis die een breuk vormt met het verleden en waarbij er dus sprake is van een ‘voor’ en een ‘na’.
Hoe tegenwoordig het woord crisis gebruikt wordt is pas gangbaar vanaf het einde van de 18e eeuw. Toevallig stuitte ik onlangs op een filmpje over de semantische verbanden van het woord crisis. Onder deze afbeelding zie je een link naar het filmpje waar ik dat heb uit gehaald. Het kost je een half uur, maar dan weet je er ook alles vanaf. Bovendien ben je daarna ook heel zen.
Semantische analyse van het woord crisis. Als je op de afbeelding klikt wordt ie groter. Link filmpje.
Goed.
Terug naar het boek. Daarin worden tien verhalen verteld via vertaalde klassieke teksten. Dat loopt van Troje via Oidipous naar een seksstaking van de vrouwen in Athene en een staatsgreep met een nepkoning bij de oude Perzen. Een grote variatie in crises dus, zo op het eerste oog.
Ach, wat een ramp is weten, waar het hem die weet niet baat. Ik wist dat goed, maar het was mij ontschoten, anders kwam ik niet.
Sofokles uit zijn verhaal over Oidipous.
Toneelstukken
Toch viel me dat in de praktijk een beetje tegen. Eigenlijk gaan bijna alle hoofdstukken over een hoofdpersoon die zichzelf ernstig in de nesten werkt en daar dan probeert uit te komen. Het zijn meer psychologische crises dan organisatorische. De andere rode draad in die teksten is dat het dialogen zijn. Toneelstukken, niet zelden met hele koren erbij.
Dat besef daagde langzaam tijdens het lezen: er waren in die tijd natuurlijk ook weinig boeken en de manier om verhalen te vertellen was via theaters en toneel. Teksten werden mondeling overgebracht in een voornamelijk orale vertelcultuur. Schriftelijke verhalen zoals we die nu kennen ontstonden pas vanaf de middeleeuwen, toen de steden zodanig groeiden dat er ook een markt voor boeken ontstond.
Taormini theater op Sicilië. De Romeinen hebben het originele Griekse theater volledig herbouwd. Foto Wikipedia
Toen dat begrip er was vond ik het boek opeens weer een stuk leuker. Bijna had ie op de lijst Afgeboekt gekomen, tussen de andere niet-leestips, maar nu vond ik het toch wel een aardige introductie op dit soort klassieke verhalen. Ook voor de hedendaagse crisismanager. Niet direct voor je vakgebied zelf, maar wel voor je algemene ontwikkeling. Het is goed om hier een beetje kennis over te hebben. Crisis bij de Grieken is daarvoor een mooie gelegenheid. En de liefhebber kan altijd op zoek naar andere teksten met dit boek als handleiding.
Plato
Zo zal ikzelf nog eens op zoek gaan naar ‘De Staat’ van Plato. In hoofdstuk vijf van ‘Crisis bij de Grieken’ wordt daaruit een dialoog beschreven waarin de vijf staatsvormen volgens Plato worden gepresenteerd. Plato vond dat Staten dynamisch zijn; de staatsvorm verandert al naar gelang de inwoners veranderen. Een beetje zijn interpretatie van de Collapse of Complex Societies.
Ook zijn meest ideale staatsvorm, de aristocratie, zal uiteindelijk verweken en via timocratie (bestuurd door militairen), oligarchie en democratie verworden tot een tirannie. Feitelijk is het een afbouw van Logos via Thymos naar Eros, maar dan vijf stappen. Dat ik in de twee blogs hiervoor ook al tegen Plato en zijn onderverdeling van de ziel aanliep is echt toeval, de resultante van wandering in crisis.
Veel van zijn karakteristieken zijn ook nu nog herkenbaar, net als zijn taalvondsten. Kijk maar eens naar deze schitterende metafoor, als Plato het grote probleem van de oligarchie uitlegt:
In de eerste plaats is dat het oligarchische beginsel zelf. Stel je voor dat iemand voor zijn schip een kapitein uitzocht op basis van een vermogensgrens en de mensen die het beste voor die functie geschikt zijn passeert omdat ze niet voldoende geld bezitten.
Plato over de ideale staat
Eindoordeel
Ik vond Crisis bij de Grieken al met al een ietwat verwarrende leeservaring. Deels kwam dat door mijn verwachtingspatroon, die zich te veel had laten leiden door de achterflap en mijn ervaring met teksten uit de Stoa. Dat is toch echt wel heel wat anders. Ook is het jammer dat er eigenlijk weinig te leren valt over crisis.
Verder maakt de uitgave een gehaaste indruk. De inleiding is wel heel erg kort en gaat niet diep op begrippen in. Af en toe zwaait er een bekende naam voorbij, zoals Jip van der Toorn, maar haar boekje heeft net zo weinig met crisis te maken als deze bloemlezing.
Amfitheater Delphi is werelderfgoed. Foto is van Unesco.
Ook de inleidingen per hoofdstuk zijn erg kort, te kort. Een goede uitleg en duiding wordt zodoende node gemist. Ik had zelf liever twee hoofdstukken minder gehad met meer toelichting. Nu heb ik het wel gelezen (SA level 1) maar of ik ook alles begrepen heb is vraag 2 (SA level 2).
Daar staat tegenover dat het voor de crisismanager een mooie kans is om kennis te maken met klassieke teksten. Die ook nog eens gaan over een deel van je vak. Sommige stukken, zoals die van Herodotus en Plato, springen er wat mij betreft echt uit en waren leuk om te lezen.
En zoals ik in het blog over de Lezende Mens schreef, je kunt er ook scannend doorheen en alleen de leuke stukken met volle aandacht (prosoché) lezen. Het is tot slot ook een leuk kadootje voor jarige crisismanagers, crisismanagers die afscheid nemen of die wekelijks aan het Romeinse Rijk denken.
Cijfer: 7-
Zou ik het bewaren als de boekenkasten vol zijn en er geruimd moet worden: niet helemaal als eerste maar wel kort erop.
Wat waren de beste blogs van 2023 op Rizoomes? Zo op de drempel van het nieuwe jaar is het altijd goed om even terug te kijken, zekerstellen dat je nog op koers ligt. Met een kleine vooruitblik op 2024, naar het verder te ontwikkelen crisismanagementmodel.
2023 was een betekenisvol jaar voor Rizoomes omdat de website tien jaar bestaat. Ik heb me lang afgevraagd of ik iets anders moest gaan schrijven, een koerswijziging moest doorvoeren of zo, want dat doe je dan bij dit soort officiële jubilea. Maar er kwam zo gauw geen nieuw fris idee oppoppen.
Grappig genoeg vielen er in de aanloop naar dit verhaal over de beste blogs van 2023 wel een paar kwartjes op hun plek. Daardoor ga ik hetzelfde iets anders aanpakken; niet meer van hetzelfde, maar anders van hetzelfde.
Daarover zo meer, eerst maar eens naar de Top Drie, jullie Top Drie. Gebaseerd op het aantal lezers per blog.
Nummer drie is ‘Externe crisis als strijd’, met 548 lezers. Dit blog was geïnspireerd op een verhaal van Gijs Tuinman op het congres ‘De menskant van de brandweer’, georganiseerd door het NIPV. Zijn betoog over Boots on the ground heb ik geprobeerd te vertalen naar de praktijk van crisismanagement. Grootste eyeopener voor mij: de strijd houdt pas op als je tegenstander er mee stopt.
Inmiddels zit Gijs voor de BBB in de Tweede Kamer. Ik wens hem daar van harte veel succes toe.
‘What you see is all there is’ trok 595 lezers. Dit blog is gebaseerd op het werk van Kahneman en zou je kunnen vertalen als jumping into conclusions. Oftewel de oordeelsvorming overslaan in de BOB. Grootste eyeopener: om de kans op fouten te verkleinen moet je juist wel zoeken naar problemen. Grote problemen zelfs.
Bij de beste blogs van 2023 staat de Toekomstverkenning op één. Het was trouwens ook het eerste blog van dit jaar. Dik 930 mensen hebben het gelezen. Belangrijkste punt uit dit blog was de vertaling van een Kleine taxonomie van de ongewenste gebeurtenis naar de overheidstaak. Dat bleek betrekkelijk eenvoudig: de oude definitie van crisis past naadloos op wat in mijn ogen een disruptie is.
De andere Top Drie
Er is nog een andere Top Drie onder de beste blogs van 2023, en dat is die van mezelf. Dat waren de verhalen waar ik zelf het meeste van opgestoken heb. Niet verwonderlijk is dat die blogs deels gebaseerd zijn op boeken. Nummer twee en drie eindigen ex aequo op de één na beste plek. Blijven lezen dus, hè, in 2024.
The Age of Unpeace lag aan de basis van het blog over De non-binaire crisis en later ook op het verhaal over Onveiligheidskunde. Belangrijkste punt uit die blogs is het loslaten van een binaire benadering van zaken als veiligheid en crisis. Het is een continuüm zonder wel of niet.
Crises passen zich namelijk aan de omstandigheden aan, schrijf ik in het blog crisis als een meme. Daarmee planten ze zich voort.
Dat is wat het een non-binaire crisis maakt, het is zowel aan als uit. Het is een multipliciteit, een becoming en op zijn ergst een polycrisis.
The collapse of complex societies was voor mij ook een eye-opener. Grote samenlevingen (en organisaties) gaan niet ten onder door één oorzaak, maar eigenlijk door het Red Queen Effect: It takes all the running you can do to stay in the same place.
Anders gezegd: op enig moment is de organisatie zoveel geld, tijd en energie kwijt om zichzelf in stand te houden dat het geen mogelijkheden meer heeft om zich aan veranderende omstandigheden aan te passen. En instort.
Beste blog van 2023
Het beste blog van 2023 vind ik zelf ‘Crisis als complex systeem.‘ Daarin maak ik voor het eerst onderscheid tussen interne- en externe crisis en incidenten. Deze drie elementen interacteren met elkaar als in een complex systeem en vergroten daarmee de onzekerheid en onvoorspelbaarheid van ongewenste gebeurtenissen.
Grappig genoeg kon ik veel van mijn blogs zonder al te veel moeite onderbrengen in deze structuur. Kennelijk had ik onbewust deze onderwerpen altijd al relevant gevonden voor crisismanagement, maar had ik nog geen verband voor ogen.
Maar nu dus wel.
Sterker nog, dit bovenstaande plaatje is alweer een stap verder gebracht door mijn laatste blogs over Illusionaire Incidenten en De Cobra van Extremistan. In die teksten maak ik steeds sterker het onderscheid tussen een gebeurtenis zelf en de reactie van mensen daarop.
Eigenlijk een heel Stoïcijnse opvatting. Het gaat er niet zozeer om wat er gebeurt, maar wat je er mee doet.
Een Black Swan, zoals ik er nu naar kijk, gaat louter over de reactie van mensen. Het is eigenlijk een externe crisis met de kenmerken van Extremistan. Ik ben zeer benieuwd naar de generieke drivers achter de menselijke reacties. Is dat angst, wantrouwen, afgunst, betweterij?
Wanneer wordt de menselijke reactie een Black Swan? Dat wordt het onderzoeksobject voor het begin van 2024. Daarna kijken we wel weer verder.
In dezelfde denkstappen heb ik interne crisis nu vertaald als fragiliteit. Naarmate de interne crisis toeneemt, wordt de fragiliteit ook steeds groter. Dat geeft een organisatie een steeds grotere beperking op het adaptatievermogen. Het vermindert de veerkracht van een systeem.
Ook Prohairesis heeft een plek gekregen, want tenslotte ben je zelf onderdeel van een crisis. En omdat we moeten leren van de geschiedenis krijgt het Museum of Accidents een prominente plek bij Incidentmanagement. Want dat hoort bij je vakbekwaamheid als crisismanager, patronen leren herkennen.
Heel veel kwartjes die zo op hun plek vielen.
In het plaatje hierboven zie je dat heel rudimentair getekend. De kern wordt gevormd door fragiliteit en de Black Swan. Waarbij je fragiliteit zou kunnen zien als de veerkracht van een systeem en Black Swan als de escalatiefactor van een incident. In 2024 ga ik dat verder uitwerken.
Tot het Rizoomes Crisismanagement Model.
Of zoiets.
Rest mij jullie allemaal te bedanken voor je support in 2023 door mijn verhalen te lezen, te liken op social media en reacties te sturen. Dat motiveert om door te gaan.
Stel dat je veiligheidskunde voortaan onveiligheidskunde noemt, terwijl je verder alles hetzelfde laat, verandert er dan iets? En wat als je veiligheid en onveiligheid als twee variabelen zou definiëren, in plaats van als een dichotomie, wat gebeurt er dan? Een klein gedachtenexperiment.
Als je er iets langer over nadenkt is het nog niet zo eenvoudig om te beschrijven wat veiligheid nu precies is.
Zo zijn er bijvoorbeeld bedrijven die zeggen dat ze veilig werken, of ze werken niet. Dat wekt de indruk dat veiligheid een binair begrip is. Het is veilig of het is dat niet. In het eerste geval, als ze dus wel werken, zou je verwachten dat er dan ook geen ongevallen meer gebeuren.
Maar dat is niet zo.
In het tweede geval zou je verwachten, wanneer het onveilig is, niet werken dus wel veilig is. Ook dat is niet zo.
Vraag aan DALL-E “teken een waarschuwingsbord met het woord onveiligheidskundige”. Dan krijg je dit.
Een ander voorbeeld. Onlangs brandde er in Amsterdam een heel flatgebouw aan tijdelijke woningen af. Toch was dat niet omdat er onveilig gebouwd was, vertelde het bevoegd gezag ons via de brandweer. Het was namelijk wel degelijk een gebouw volgens de regels, tijdelijk weliswaar, maar desondanks veilig.
Dat die veiligheid was gebaseerd op kansverkleining door de tijdelijkheid van de bouw werd er niet bij gezegd. En dat er conform de regels was gebouwd bleek dus ook niet tot veiligheid te leiden, maar kennelijk tot onveiligheid.
Het brandde immers af.
In zijn boek Unpeace schrijft Mark Leonard dat het Westerse denken te binair is ingericht. Het is oorlog of vrede, alsof het een aan-uit knop is, maar daartussenin zit niets. Of althans te weinig om je er kennelijk druk over te maken.
Voor vrijwel alle andere culturen ligt dat anders. Daar bestaan oorlog en vrede tegelijkertijd naast elkaar, omdat het niet als elkaars tegenovergestelde wordt gezien. Hun glas is zowel vol als leeg, maar nooit in dezelfde verhouding.
Er is geen ‘of’.
In een eerder blog trok ik de redenering over Unpeace door onder de titel De non-binaire crisis:
Ergens op een continuüm tussen crisis en on-crisis is er altijd wel iets aan de hand. Meestal gaat het wel weer liggen, maar soms ook niet. (..) Dat is wat het een non-binaire crisis maakt, het is zowel aan als uit. Het is een multipliciteit, een becoming en op zijn ergst een Polycrisis.
Zou dat voor veiligheid niet net zo gelden, vroeg ik me af.
Dit is poging 2. Ook heel creatief.
Stel dat we onveiligheid zouden definiëren als de dood en veiligheid als het leven, lekker dichotoom. Dan kunnen we als veiligheidskundigen garanderen waaraan te sterven, maar garanderen hoe te blijven leven kunnen we niet.
Over onveiligheid zijn we vrij zeker, over veiligheid niet. Veiligheid en onveiligheid bestaan zodoende altijd naast elkaar, in wisselende verhoudingen, afhankelijk van de situatie.
Zo bezien doen we als veiligheidskundigen eigenlijk vooral aan onveiligheidskunde; we maken het niet veilig, maar minder onveilig.
Is het niet waar, is het toch een mooi verhaal. Met die uitsmijter eindigt menig sterk verhaal in de brandweerkazerne. Verhalen die in de loop van de tijd steeds sterker worden, maar niet zo sterk als die van Heinrich von Kleist. Wat de vraag oproept op welke manieren je de waarheid allemaal kunt bewerken.
Heinrich von Kleist
Heinrich von Kleist was een tamelijk onsuccesvol schrijver die in 1811 toch enige roem verzamelde met zijn zelf opgerichte Berliner Abendblätter. Twee kwartalen lang was zijn rubriek met politieberichten over moord, brand en doodslag bijzonder populair. Toen Kleist werd geboycot en geen informatie meer kreeg stortte zijn eenmanszaakje in. Het liep uiteindelijk niet goed af met Heinrich.
Voor ‘Echt gebeurd is geen excuus’ verzamelde en vertaalde Jan Sietsma 43 van die politieberichten. Het zijn nogal onwaarschijnlijke vertellingen. Zoals die over een jongen die elke nacht wordt nagezeten door een geestverschijning. De geest vertelt dat hij begraven ligt op een veld in de buurt. Onder zijn geraamte zou een schat moeten liggen. Als de jongen zijn beenderen fatsoenlijk herbegraaft, is de schat voor hem, vertelt de geest.
Vreemd genoeg wordt er op de bewuste plek inderdaad een skelet aangetroffen. Maar hoe diep ze ook graven, een schat vinden ze niet. Omdat het verhaal viral gaat (ja, toen ook al) komen veel mensen langs om met hun eigen ogen het graf te aanschouwen en het verhaal over de geest uit de eerste hand aan te horen. Daardoor worden de jongen en zijn moeder uiteindelijk toch rijk. De schat lag niet in het graf, het graf was de schat.
Anekdote
Er staan ook kortere anekdotes in, door Von Kleist een actueel voorval genoemd.
“Tegen kapitein Von Bürger, van het voormalig regiment Tauentzien, zei de op de Neue Promenade gevelde arbeiter Brietz dat de boom waaronder ze beiden stonden best wel klein was voor twee en dat hij best wel onder een andere kon gaan staan. Kapitein Bürger, die een rustige en bescheiden man is, ging daadwerkelijk onder een andere staan, waarop Brietz terstond daarop door de bliksem werd getroffen en om het leven kwam.”
De verhalen van Von Kleist deden mij denken aan een satirisch tijdschrift uit mijn studententijd, ik ben de titel helaas vergeten. Op één van die nummers stond met vette letters de volgende kop:
De hemel is vol; er kan niemand meer bij
Niet iedereen doorzag de satire en wat ik me ervan herinner hebben vele kerken verontruste telefoontjes gehad over hoe het nu verder moest. Dat stond dan weer in de echte krant. Waar de echte waarheid nog wel wordt nagestreefd, tenminste voor zover die waarheid bestaat.
Want de eerste eis die mensen aan de waarheid stellen, is dat ze waarschijnlijk is, maar zoals de ervaring leert, staat de waarschijnlijkheid niet altijd aan de kant van de waarheid
Heinrich von kleist
Waarheid
Wat kan een mens zoal uitspoken met de waarheid, vroeg ik me vervolgens af. Op welke manieren kun je het manipuleren? In een eerste poging kwam ik tot twee variabelen die van belang zijn: weten en vertellen. Als je die in een assenkruisje zet, krijg je zoiets als dit:
Huisvlijt aan de Waarheidsmatrix. Niet iedereen hier in huis kan even goed tekenen.
Dat was misschien toch te eenvoudig, omdat naar mijn gevoel de waarheid op veel meer manieren gemanipuleerd wordt dan slechts met bekennen, liegen, verzinnen of zwijgen.
Verdraaien kan ook. Dan maak je van de waarheid iets anders. Da’s liegen, denk ik. Alhoewel het soms een leugentje om bestwil is. “Nee hoor, je schrijft best leuke blogs.”
Als je ontkent dat iets gebeurd is, lieg je trouwens ook.
De waarheid vergeten kan natuurlijk ook. Zoals we überhaupt veel vergeten en dat dan weer vergeten waardoor we vergeten hoeveel we vergeten.
Als je niet vertelt wat er wel is gebeurd verhul je de waarheid. Da’s een geheim.
Mooier maken van de waarheid gebeurt ook veel. Op LinkedIn, bijvoorbeeld. Opscheppen is het, bluf.
Bagatelliseren is de waarheid juist kleiner maken. Het is een vorm van verdraaien die de waarheid niet zozeer doet veranderen als wel minder belangrijk wil laten lijken.
Vergeten noemde ik al, maar dat was echt vergeten. Je kunt ook net doen of je het vergeten ben. Da’s ook liegen.
Maar ook met andere definities en andere woorden kun je van de waarheid iets anders maken. Dat varieert van beleving tot misleiding.
Je kunt deze vormen van manipulatie ook naar willekeur combineren. Je koppelt een paar wel of niet gebeurde feiten aan een verzinsel en een slechterik. Dan heb je een complot verzonnen dat als de waarheid wordt gepresenteerd.
Het rijtje was al klaar toen Rutte tijdens de parlementaire enquête naar de gaswinning met een nieuwe vondst kwam: “ik heb dat niet kunnen reconstrueren.”
Wat de waarheid lastig maakt is dat er minimaal twee van zijn; wat er objectief gebeurd is en dat wat mensen daarvan interpreteren of beleven als de waarheid. Dat ligt een beetje in het verlengde van dit blog over veiligheid als perceptie en de vraag of een omvallende boom geluid maakt als er niemand is om het te horen.
Ook de waarheid is dus perceptie.
Von Kleist vergrootte de waarheid, trok het in het absurde door. Sterke verhalen zijn het, waarbij de waarschijnlijkheid even wat minder belangrijk is. Ik heb daar goede herinneringen aan, sterke verhalen. Die werden opgedist na het eten op de brandweerkazernes waar ik dienst had, kop koffie erbij. Het waren vaak bekende verhalen en ze werden steeds mooier, tot grote lol van de ploeg. Met altijd die vaste uitsmijter: is het niet waar, is het toch een mooi verhaal.
Het leven van Von Kleist zelf was daarentegen een minder mooi verhaal. Eigenlijk had ie gewoon een rotleven. Weliswaar was hij van adel, maar omdat zowel zijn moeder als vader vroeg overleden was ie al op jonge leeftijd op zichzelf aangewezen. “Het was een bestaan van armoede en radeloosheid”, schrijft Sietsma in het nawoord van ‘Echt gebeurd is geen excuus.’
Als ik de waarheid moest opschrijven, dan was het deze: mensen staan me tegen
heinrich von kleist
Heinrich was veel op reis. Niet om ergens heen te gaan, maar om elders weg te blijven. Uiteindelijk belandt hij op zijn 34e in Berlijn. Daar pleegt hij zelfmoord, in gezelschap van een terminaal zieke vriendin die hij op haar verzoek eerst doodt. Maar niet nadat ze gezamenlijk over van alles en nog wat hadden zitten kletsen en eigenlijk best een leuke middag hadden, in de wetenschap dat de ellende straks allemaal voorbij zou zijn.
Het einde van Heinrich von Kleist is een onwaarschijnlijke waarheid op zichzelf. Alleen daarom al krijgt het een plek in de boekenkast als letterkundige curiositeit, in een rijtje met andere sterke verhalen.
De Lezende Mens is een geweldig boek voor, inderdaad, de lezende mens. Maar dan wel voor Ons Soort Lezers. Want al die anderen laten het waarschijnlijk links liggen. Alleen al omdat het zo’n dikkert is en als ondertitel voert: De betekenis van het boek voor ons bestaan. Dat geeft natuurlijk helemaal niets, het is ook wel eens lekker om gezellig onder elkaar te lezen, met gelijkgestemden.
Toen Helen Keller 19 maanden oud was, werd ze doof en blind door een ziekte. Zo groeide ze in stilte en het donker op, eigenlijk onmachtig te communiceren, totdat een lerares haar taal aanleerde via aanrakingen in de handpalm. Toen veranderde er veel. Eerst dacht ze vooral aan voorwerpen, schrijft ze, dingen die ze wilde hebben en hoe ze die makkelijker kon krijgen.
De grote ommekeer kwam toen ik de betekenis leerde van ‘ik’ en ‘mij’ en ontdekte dat ik iets was. Ik begon te denken. Toen bestond bewustzijn voor het eerst voor mij.
Helen Keller
Het is fascinerend om met dit soort voorbeelden na te denken over denken. Dankzij De Lezende Mens kan dat. Zou je bijvoorbeeld kunnen denken zonder taal, zo vroeg ik mezelf af. Ik keek daarbij wijs in de verte, de kasteeltuin in, waar ik dit boek las en concludeerde al snel dat denken zonder woorden er niet in zit. Uit psychologisch onderzoek is ook bekend dat de vroegste herinneringen van mensen niet verder terug gaan dan de leeftijd dat ze als kind leerden praten. Taal is dus onmisbaar voor wie we zijn als mens.
Vergankelijke teksten
En als maatschappij. Want, schrijven Ruud Hisgen en Adriaan van der Weel (H&W), onze cultuurgeschiedenis en de wereld waarin we nu leven worden in grote mate mogelijk gemaakt door tekst. “Ons rechtssysteem, ons democratisch stelsel, onderwijs, wetenschap; al deze verworvenheden zijn ondenkbaar zonder het geschreven of gedrukte woord.”
Lezen is dus niet alleen een persoonlijke vaardigheid, het is één van de pilaren waar de samenleving op steunt. Dat is de betekenis van het boek voor het bestaan. Het kan maar gezegd zijn.
H&W stellen daarnaast dat we steeds taliger worden. Er komt dus alsmaar meer tekst bij, als ware het een omgekeerde pyramide. Dankzij technologische vondsten produceren we elk jaar weer meer documenten dan voorheen. Niet zozeer in papier en boeken, maar vooral ook op social media, computers, internet en allerhande apps. En in gebruiksaanwijzingen, formulieren, verpakkingen; overal is tekst.
Dat soort gebruiksteksten is echter geen lang leven beschoren, zowel door de vergankelijkheid van de dragers als door het belang van de tekst zelf. Wat ik in dat kader een bijzonder interessant vraagstuk vind is hoe we de huidige samenleving zo coderen dat onze nakomelingen in de toekomst er ook nog wat aan hebben. Ik schreef er al eerder dit blog over, over Waste Island Pilot Plants waar radioactief afval minimaal 10.000 jaar moet blijven liggen voor het veilig is. Hoe communiceer je dat met de toekomst, ervan uitgaande dat tot toe elke taal is verdwenen?
Diep Lezen
Alles wordt in ieder geval steeds vloeibaarder, meer fluïde, stelt De Lezende Mens. Het is de vraag wat dat voor onze samenleving betekent. Want ergens zitten we in een hybride situatie, waarin we enerzijds steeds meer lezen van schermen en uit elektronische bestanden, en anderzijds nog steeds afhankelijk zijn van het diep doorgronden van teksten en boeken om te kunnen duiden en betekenis te geven.
Het is met name die laatste vaardigheid waar H&W een lans voor breken. Diep lezen, noemen ze het, als één van de drie onderscheidbare leesvormen. “Diep lezen is een grondige manier van lezen, waarbij je de tekst van begin tot eind grondig en bewust afgraast.”
De voordelen van diep lezen. Foto uit het boek
Ik zou dat vroeger studeren hebben genoemd. Diep lezen vraagt om kritisch denken, volharding, jezelf vragen stellen, verbinding leggen met andere teksten, concentratie, terug lezen. Dat soort dingen.
Diep lezen doet ook wat op neurologisch vlak met mensen. Het vergoot de capaciteit van de hersenen om informatie te begrijpen en te verwerken. Er zijn ook aanwijzingen voor het omgekeerde, dat we leesvaardigheden verliezen als we juist niet meer aan diep lezen doen. Een soort omgekeerde evolutie dus, degeneratie. Daar ga ik hier niet verder op in, daar moet je De Lezende Mens zelf maar op naslaan.
Scannend lezen
De tweede manier van lezen is bladeren, ook wel skimming of scanning genoemd. Je leest de tekst snel door, op zoek naar sleutelwoorden om je er daarna verder in te verdiepen. Of niet. Maar eigenlijk is het snaaien, jezelf bevestigen of juist zoeken naar argumenten om iemand anders zijn betoog te ontkrachten.
Scannen doen mensen in beleidsnotities, na twee bladzijdes leggen ze het weer naast zich neer. Op naar de volgende, net zolang tot het pak vergaderstukken uit is. En ze doen het op websites, waarbij hun ogen de beroemde F volgen over het beeldscherm. Eerst helemaal van links naar rechts en daarna snel naar beneden, af en toe nog even in de breedte een regel afscannend.
Tussen diep lezen en scannen ligt wat immersief of geabsorbeerd lezen wordt genoemd. Daarbij houd je geen afstand tot de tekst en ga je er helemaal in op. Je laat je meevoeren, het is een pageturner. Hierbij staat de ontspanning juist op de eerste plaats. Je leest het voor de lol, zoals ik dit soort boeken op vakantie meeneem. Omdat het leuk is.
De Lezende Mens gelezen
De Lezende Mens startte ik met diep lezen. Aandachtig ging ik de bladzijdes door, maakte aantekeningen, onderstreepte in mijn ogen belangrijke zinnen. Ik ervaarde het als een mini-Harari, een boek over de Homo Sapiens Legere. Tot hoofdstuk vier. Om de één of andere reden ging ik daar over op immersief lezen.
‘Hij was een jaar of zeventig, de man op het bankje. Hij droeg een ruitjespet en een bril. Zijn benen kruisten over elkaar en daarop lag een boek. Hij las. Op een bankje in de zon. Ik had best graag willen weten welk boek, maar vond dat geen reden om zijn idylle te verstoren’. UKV van maart 2021
Misschien wist ik er al veel van en kon ik er daardoor makkelijk doorheen. In ieder geval snelde ik van pagina naar pagina, maar er werd geen aantekening meer gemaakt. Om in hoofdstuk zes, over de leescrisis en verder, de rest even snel door te scannen. Die hoofdstukken voegden weinig meer toe.
Met name het hoofdstuk over lezen en laten lezen is in mijn ogen overbodige ballast. Dat weet Ons Soort Lezers al lang. Hoezo heb ik aanwijzingen nodig om mijn leesangst te bestrijden? Of tips voor een goede boekhandel? En door.
In die zin is De Lezende Mens eigenlijk net te dik. Het had ook prima zonder de laatste twee hoofdstukken gekund. Iets minder herhalingen had ook prettig geweest en af en toe werd het ook wel heel pamflettistisch. Maar dat was deze schrijvende liefhebbers snel vergeven, zo onder mekaar.
Al met al dus een lekker vakantieboek voor Ons Soort Lezers. Misschien volgend jaar een boek over De Schrijvende Mens, Ruud en Adriaan? Dan bestel ik die hierbij alvast.
Deze quote van Cortazar leek mij toepasselijk om een serie uitspraken, aforismen en citaten van wijze en onwijze mensen mee te beginnen. Elke quote van een ander zegt namelijk ook iets over jezelf. Of je het er nu mee eens bent of niet, altijd gebruik je het om je eigen mening te benadrukken. En leen je bovendien het gezag van de ander om jouw standpunt kracht bij te zetten. Dat zal ze leren. Zegt Julio.
Daar ben ik het natuurlijk mee eens. Maar soms is een quote ook gewoon leuk of inspirerend. Zet ie je even aan het denken. Wie weet onthoud je hem misschien wel. Daarna duurt het niet lang voordat je vergeten bent dat je hem hier vandaan hebt, van Rizoomes quote. Zo gaat dat.
Deze pagina wordt in de loop van 2022 verder aangevuld. Elke week een blokje van zeven nieuwe quotes.
Whenever there is any doubt, there is no doubt.
Robert de niro in ronin
We have to believe in free will. We’ve got no choice.
Isaac Bashevis Singer
The trouble with our times is that the future is not what it used to be.
paul valery
Het zou kunnen dat de ander gelijk heeft.
hans georg gadamer
Egotist: a person of low taste, more interested in himself than in me
ambrose bierce
Alles gaat voorbij, behalve het verleden.
Luc Huyse
This too, shall pass
oud perzische uitspraak, beroemd geworden door abraham lincoln
Rizoomes Quote Week 2
Rizoomes quote Goethe van een muur langs het Pieterpad, ergens in de buurt van Groesbeek
There are no happy endings in history, only crisis points that pass.
Isaac Asimov, The Gods Themselves, 1972
All of humanity’s problems stem from man’s inability to sit quietly in a room alone.
blaise pascal
Circumstances don’t make the man, they only reveal him to himself.
epictetus
I want you to be nice until it’s time not to be nice.
dalton in de film ‘roadhouse’
All things are subject to interpretation. Whichever interpretation prevails at a given time is a function of power and not truth.
friedrich nietzsche
It’s not what you look at that matters, it’s what you see.
Een deskundig mens is een mens die zich volgens de regels vergist
paul valery
You can make a buffalo go anywhere, so long as they want to go there
jerry weinberg
An artist must smash down the systems that domesticate the mind.
Moebius
The best work is not what is most difficult for you; it is what you do best.
jean paul sartre
In a time of drastic change, it is the learners who inherit the future. The learned usually find themselves equipped to live in a world that no longer exists
eric hoffer
We live in a world where there is more and more information, and less and less meaning
jean baudrillard
Rizoomes Quote Week 4
Seneca kent zijn klassiekers 🙂
Errare humanum est, perseverare diabolicum
seneca
Argo is an object with no other cause than its name, with no other identity than its form.
roland barthes (wiens werk handig uitkwam om te bepalen of een oldtimer met nieuwe onderdelen nog steeds een oldtimer is. lees het hier)
You need a story to displace a story. Metaphors and stories are far more potent (alas) than ideas; they are also easier to remember and more fun to read. If I have to go after what I call the narrative disciplines, my best tool is a narrative.
Nassim Nicholas Taleb
De ervaring leert dat er altijd van alles misgaat. De vraag is alleen, wanneer.
chateau meiland
Everything we see hides another thing, we always want to see what is hidden by what we see, but it is impossible.
There are some things one remembers even though they never have happened.
harold pinter in old times, 1971
Rizoomes Quote Week 5
Een voorbereide geest heeft het geluk aan zijn zijde
Makaya McCraven, jazzdrummer extraordinaire
Whereof one cannot roar, thereof one must be silent.
chewbacca
The electric light did not come from the continuous improvement of candles.
oren harari
I quote others only in order the better to express myself.
michel montaigne
A dwarf standing on the shoulders of a giant may see farther than a giant himself.
didacus stella
Just slow things down and it becomes more beautiful.
david lynch
It is impossible to begin to learn that which one thinks one already knows.
epictetus
Rizoomes Quote Week 6
There is no good reason good can’t triumph over evil, if only angels will get organized along the lines of the mafia
kurt vonnegut
Put a good person in a bad system and the bad system wins, no contest
W. edwards deming
“Je moet je geen illusies maken, het gebeurde bijna nooit; maar in sommige uiterst zeldzame, bijna miraculeuze gevallen – die niettemin echt voorkwamen – kon het toch gebeuren.”
Michel Houellebecq heeft zijn eigen black swan definitie gemaakt. (uit elementaire deeltjes)
Freedom is never free. It requires risk taking.
nassim nicholas taleb
Seneca in het Prado
The important thing about a problem is not its solution, but the strength we gain in finding the solution.
seneca
A writer – and, I believe, generally all persons – must think that whatever happens to him or her is a resource. All things have been given to us for a purpose, and an artist must feel this more intensely. All that happens to us, including our humiliations, our misfortunes, our embarrassments, all is given to us as raw material, as clay, so that we may shape our art.
jorge luis borges
An ability to understand or appreciate beauty is going to make you a much more better decision maker as a human.
david snowden
Rizoomes Quote Week 7
In a crisis that forces a choice to be made among alternative courses of action, people tend to choose the worst possible course.
rudin’s second law
Experience is the name that each one gives to his mistakes.
oscar wilde
People who think they know everything are a great annoyance to those of us who do.
isaac asimov
Your mind will take the shape of what you frequently hold in thought, for the human spirit is colored by such impressions.
marcus aurelius
Anton Chekov, schilderij van Levitan uit 1886
Ik ben niet altijd mijn eigen mening toegedaan.
paul valery
Any idiot can face crisis; it’s this day-to-day living that wears you out.
anton chekov
It is far easier to figure out if something is fragile than to predict the occurrence of an event that may harm it.
nassim nicholas taleb
Rizoomes Quote Week 8
He who is everywhere, is nowhere
seneca
You practice and you get better. It’s very simple.
Philip Glass
When an old person dies, a library burns to the ground
oud afrikaans spreekwoord
Not al those who wander, are lost
tolkien
Als twee mensen hetzelfde doen, doen ze niet hetzelfde.
terentius
No man steps in the same river twice
heraclitus
An essential element of any art is risk. If you don’t take a risk then how are you going to make something really beautiful, that hasn’t been seen before?
francis ford coppola
Rizoomes Quote Week 9
Wie bang is, krijgt ook klappen
Sam de Hond. Inderdaad de vader van.
A man who carries a cat by the tail learns something he can learn in no other way.
mark twain
Normal is an illusion. What is normal for the spider is chaos for the fly.
charles addams (schrijver van de familie)
Unless you are prepared to expect the unexpected, be prepared to expect the unexpected defeat.
Anirudh Sethi
Favorable surprises are easy to handle. It’s the unfavorable surprises that cause the trouble.
David Clark, internetpionier
The more corrupt the state, the more numerous the laws
tacitus
Rizoomes Quote Week 10
Nationalism is an infantile disease. It is the measles of mankind.
albert einstein
The cental rule in life is that it is much, much better to panic early than late
nicholas taleb
Understand, don’t memorize
richard feynman
If a man knows more than others, he becomes lonely
carl jung
Aan veranderingen kan ik niks veranderen.
typisch moerdijk
For every complex problem there is an answer that is clear, simple and wrong.
h.l. mencken
We zijn niet schuldig aan het verleden, maar wel verantwoordelijk voor de manier waarop we het levend houden.
arnoud jan bijsterveld
Rizoomes Quote Week 11
Calamities are of two kinds: misfortune to ourselves, and good fortune to others.
ambrose bierce
Things that never happened before happen all the time
carl sagan
The task is not to see what has never been seen before, but to think what has never been thought before about what you see every day.
Erwin Schrödinger
True mastery can be gained by letting things go their own way
lao tze
We moeten zo goed mogelijk doen wat in onze macht ligt en voor de rest met de omstandigheden omgaan zoals ze nu eenmaal zijn.
epictetus
A leader has the right to be beaten, but never the right to be surprised.
napoleon
News is only the first rough draft of history
alan barth
Week 12
If you don’t know where you going, any road will bring you there
alice
An expert is not someone that gives you the right answer, it is someone who asks you the right question
eli goldratt
Everything that needs to be said has already been said. But, since no one was listening, everything must be said again
andre gide
Desperation can make a person do surprising things
veronica roth
De kwestie is dat u anderen ziet zoals u denkt dat ze zijn. Niet zoals ze werkelijk zijn. En anderen zien u, zoals ze denken dat u bent. Iedereen is slechts een verzinsel van degene die hij ontmoet
drs zielknijper in het spook van bommelstein
Strong minds discuss ideas, average minds discuss events, weak minds discuss people
socrates
The bureaucratic mentality is the only constant in the universe
dr leonard mccoy in star trek IV
Week 13
Between stimulus and response, there is a space. In that space is our power to choose our response
victor frankl
Do not know yourself. I want to continue to surprise me
arielle dombasie
Engage people with what they expect; it is what they are able to discern and confirms their projections. It settles them into predictable patterns of response, occupying their minds while you wait for the extraordinary moment — that which they cannot anticipate.
sun tzu
Het leven kan slechts achterwaarts begrepen worden maar moet voorwaarts geleefd worden.
Kierkegaard
The greatest trick the Devil ever pulled was convincing the world he didn’t exist
Charles Baudelaire en Kaiser Söse
Being a unique superpower undermines the military intelligence of strategy. To think strategically, one has to imagine oneself in the enemy’s place. If one cannot do this, it is impossible to foresee, to take by surprise, to outflank. Misinterpreting an enemy can lead to defeat. This is how empires fall.
john berger
Quote Week 14
At your highest moment, be careful; that’s when the devil comes for you.
denzel washington
Those who are easily shocked should be shocked more often
mae west
If a man does not know to what port he is steering, no wind is favorable to him
seneca
There are three stages of scientific discovery: first people deny it is true; then they deny it is important; finally they credit the wrong person.
alexander von humboldt
The only thing that should surprise us is that there are still some things that can surprise us.
Francois de la Rochefoucauld
Happiness is not doing what you like, but liking what you do
j.m. coetzee
The problem is not the problem. The problem is your attitude to the problem
jack sparrow
Rizoomes quote week 15
There can never be surprises in logic.
ludwig wittgenstein
Nothing ever goes away until it has taught us what we need to know
pema chödrön
People expect what they expect.. They never realize the possibility of surprise beyond expectations..!”
Vaibhav Mehta
It doesn’t make sense to hire people and tell them what to do; we hire smartt people so they can tell us what to do
steve jobs
Whoever fights with monsters should see to it that in the process he does not himself become a monster.
nietzsche
The chief qualification of a mass leader has become unending infallibility; he can never admit an error.
hannah ahrendt
A boundary is not that at which something stops, but that from which something begins
martin heidegger
Week 16
Never confuse education with intelligence. Intelligence isn’t the ability to remember and repeat, like they teach you in school. Intelligence is the ability to learn from experience, solve problems, and use our knowledge to adapt to new situations.
richard feynman
The key to good decisionmaking isn’t knowledge. It’s understanding. We are swimming in the former. We are desperately lacking in the latter.
malcolm gladwell
Making the simple complicated is commonplace; making the complicated simple, awesomely simple, that’s creativity.
If you don’t take an opponent serious, they surprise you
canelo alvarez
There’s surely nothing quite so useless as doing with great efficiency what shouldn’t be done at all.
peter drucker
Laatste week met quotes: 17
It is impossible to begin to learn that which one thinks one already knows
epictetus
A reliable way to make people believe in falsehoods is frequent repetition, because familiarity is not easily distinguished from truth. Authoritarian institutions and marketeers have always known this fact
daniel kahneman
As for the future, your task is not to foresee it, but to enable it.
antoine de saint exupery
De waarheid is heel eenvoudig, maar het is altijd ingewikkeld daar achter te komen.
georges sand
Did you ever stop to think, and forget to start again?
winnie the pooh
When we are no longer able to change a situation, we are challenged to change ourselves
victor frankl
Dit zijn de laatste zeven quotes. Na vier maanden is mijn conclusie dat het weliswaar een leuk project was, maar dat de inspanning niet opweegt tegen de opbrengst. In die zin is het bij een probeersel gebleven. Maar kom af en toe nog eens kijken: interessante quotes zal ik blijven toevoegen. Alleen niet meer elke dag.
Een scenariokaart is een hulpmiddel bij de BOB: beeldvorming, oordeelsvorming, besluitvorming. Het wordt steeds vaker toegepast in organisaties als richtlijn bij ongewenste gebeurtenissen. Een vangnet om op terug te vallen als je het niet weet en om van af te wijken als je het wel weet. Waar dan niet iedereen bij stil staat: de manier waarop je de scenariokaart schrijft kan nogal bepalend zijn voor het succes bij gebruik.
Onlangs kreeg ik een scenariokaart van een organisatie onder ogen die bedoeld was om hun crisisteam te ondersteunen in de beschreven specifieke situatie. Het was op zichzelf een prima kaart. Toen ik hem gelezen had, dacht ik: klaar. Zo doe je dat!
Maar gelijk daarna schrok ik van mijn eigen reactie. Hoe wist ik zo zeker dat er nog niet veel meer aan de hand was? Konden er verderop in de keten nog effecten zichtbaar worden, bijzondere en of toevallige omstandigheden die interfereren met de ongewenste gebeurtenis en er een onverwachte wending aan kunnen geven?
Inmiddels zijn dit type vragen een soort tweede natuur geworden bij mij, maar ik kan me voorstellen dat een minder ervaren lezer zo met zijn scenariokaart de tunnel in loopt.
Dat was vast niet de bedoeling van de opsteller. Toch had de manier waarop de tekst geschreven was wel dat effect. De schrijver neemt je aan de hand mee langs een aantal logische stappen richting een besluit. Zoals een beleidsdocument dat doet, een fuik die de lezer in een bepaalde richting stuurt.
Convergeren en divergeren
Convergeren noemen we dat: het afstrepen van opties tot je er eentje overhoudt.
Bij een ongestructureerd probleem moet je eerst divergeren en opties exploreren voor je gaat convergeren en een conclusie kan trekken om een besluit te nemen.
Je kan er ook voor kiezen om een scenariokaart te maken die ondersteunt bij het divergeren, het exploreren van mogelijkheden.
Als je dat goed wilt doen moet je bewust zijn van het effect van je ontwerp en tekst op het menselijk brein.
Roept het vragen op, wordt je gestimuleerd na te denken, te exploreren, creatief te zijn, dan ondersteun je het divergeren en de beeldvorming.
Krijg je na het lezen van de scenariokaart het gevoel dat je klaar bent, er een besluit genomen kan worden en dat je aan de wettelijke vereisten voldoet dan versterk je het convergeren en de besluitvorming.
Er is geen algemene regel voor wat het beste is, anders dan dat je kaart in tekst en ontwerp ook onbewust moet kloppen met de karakteristieken voor de BOB-fase waar die voor bedoeld is. Als je dat niet doet loopt je team zo met je scenariokaart de tunnel in zonder dat ze er erg in hebben. En da’s nooit goed.
Op deze pagina UKV december 2021 staat de muziek centraal. Vanaf 1 december staat er dagelijks een verhaaltje over de beste 21 nummers uit 2021. We sluiten het jaar en de UKV dus swingend af.
In januari 2021 ben ik begonnen met de UKV. Elke dag een verhaaltje van 280 tekens, gebaseerd op een ervaring, een overdenking of iets wat ik ergens las. Een dagboek van oude en nieuwe (verzonnen) herinneringen. Of liedjes, dus. Van nummer 21 naar één.
Die UKV plaats ik op twitter, als een vorm van twitteratuur. Soms past het niet in één tweet, dan maak ik een klein draadje. Op deze pagina vind je alle ultrakorte verhalen van december 2021. Helemaal onderaan staan de linkjes naar de UKV uit andere maanden.
De gitaar van Marty Wilson Piper heeft een uniek, cinematografisch geluid. Dat weten we nog van zijn tijd uit The Church, met Under the Milkyway. Nu is hij terug met MOAT en klinkt ie wederom als een film, dit keer berustend in het lot van the final scene. Goodbye, Gone by Noon.
Evans McRae klint als één persoon, maar het zijn er twee. Careful staat op hun eerste album en is veruit het beste nummer. Beetje Suzanne Vega, beetje Robert Cray gitaar en heel veel Tom McRae. Het lijkt trouwens ook heel erg op eh…zeg ik niet. Careful what you say, nietwaar?
The Felice Brothers blijken elke keer weer in staat om de grenzen van de Americana verder op te rekken. Zo ook met Jazz on the Autobahn, waarin een vluchtende sheriff met zijn minnares een discussie krijgt of de apocalypse klinkt als Jazz on the Autobahn. They agreed to disagree.
Eric Stracener is singer songwriter van de Mississippi. Daarin ligt Horn Island en Eric schreef er een prachtige blues over. Je hoort de machtige landschappen op de achtergrond voorbij glijden terwijl de nostalgie zich aan je opdringt. Of zou het heimwee zijn? Come home soon.
Het zou ondertussen tijd worden dat de heren van Dinosaur Jr hun naam aanpassen in Sr. Vanaf de jaren 90 volg ik Mascis, Barlow & kornuiten al, waarbij het niet altijd duidelijk was of de dino nog wel bestond. Maar ze zijn weer helemaal terug, met I Ran Away. And came back again.
Sinds 2012 knalt de Zweedse bassist Lars Danielson er af en toe een plaat uit onder de naam Liberetto. Prachtige muziek op de grens van jazz, folk, rock en klassiek. Jawel, dat kan. In 2021 kwam de vierde uit, Cloudland, met daarop Desert of Catanga. Lyriek ten top op nummer 16.
Michiel Borstlap is de enige artiest die vorig jaar ook in de Rizoomes eindlijst stond. Toen met Ringo, dit jaar met Coming Home. En wat een emotie weet Borstlap op te wekken met zo weinig muziek. Ik reserveer vast een plekje voor volgend jaar, hier kan je niet genoeg van krijgen.
Sinds 2002 manifesteert het Ierse God is an Astronaut zich aan het post-rock front. Dit jaar kwamen ze met hun achtste en beste album tot nu toe. Het is inventieve muziek, soms bijna jazz-rock, maar eerder metal. Rizoomes kon niet kiezen en dus staat het hele album in de Top 2021.
De bluesrockers van Black Pistol Fire hebben in Look Alive een lekkere oude bak op de kop getikt. Psycho 69 heet het ding en wat doe je er mee? Juist, een stukje rijden. Dat is precies waar dit nummer over gaat: loud music for cars. Tonight we gonna ride, how far will you go?
Root, hog or die is een Amerikaanse uitdrukking van rond 1800. Het betekent zoveel als dat je voor jezelf moet zorgen, omdat niemand anders het voor je doet. Dat is dan ook waar Cass Mccombs hier over zingt, de donkere kant van het kapitalisme. Maar dat doet ie wel heel mooi.
Ook Hiss Golden Messenger bezingt de uitwassen van het kapitalisme in zo’n typische Americana protestsong. Ik zeg: Dylan’s opvolger staat klaar. Let me tell you all about it.
Rond de eeuwwisseling was Karate één van mijn favoriete bands. Helaas stopten ze er mee vanwege gehoorproblemen van de zanger. Dit jaar verscheen hun werk alsnog op Spotify, waaronder een reissue van Operation: Sand, afgestempeld op 2021. Die kon dus mooi nog ff mee in de Top 21.
De hardest cut komt niet van een mes, maar van een lepel. De mannen van Spoon timmeren inmiddels al weer zo’n 25 jaar aan hun oeuvre en zijn verschoven van post punkige grunge naar een soort bluesy rock. Deze single is de eerste van het album dat in 2022 verschijnt. Dus wie weet?
Het is niet vaak dat Mr. E. met een groovy bluestrack een nieuw album aankondigt. Dit jaar wel. Steam Engine rollt lekker down de tracks. Er is niets vernieuwends aan, maar wat klinkt het lekker. Ook in de Jeep, kan ik u verklappen, doch wel met de raampjes dicht, het is winter.
Wat is dat toch met die Fink? Hij laveert al twintig jaar van retespannend naar beresaai en weer terug. Bijna had ik hem opgegeven, maar nu is daar een remake van oude nummers. Een soort van better best of. Warm shadow sluipt minutenlang in het rond en gaat dan liggen. Spannend.
David Greenfield zat z’n hele leven achter het orgeltje van The Stranglers. Luister nog eens naar No More Heroes en hoor hem op die toetsen rammen. Maar dat is afgelopen, Dave kreeg Covid en overleefde dat niet. And if you should see Dave, it would be nice to say hello. From me.
Hoeveel Black Keys clones kan een mens in zijn jaarlijstje zetten? Best veel, blijkt met deze numero vijf uit de Top 21. Spirit had zo op een plaat van dat olijke duo kunnen staan, maar prijkt in het echt op het tweede album van The Blue Stones. Aanraders, allebei uitchecken dus.
Delta Kream is een eerbetoon aan de delta blues. De zwarte sleuteltjes verzamelden een setje fijne nummers van hun helden en knalden die op de beste plaat van 2021. En Crawling Kingsnake van John Lee Hooker is daar dan weer het beste nummer van. Boom Boom Boom, weet je wel. Gaan!
Jeetje, The Claw Boys Claw. Ik zie me nog staan bij hun optredens in Tivoli toen ik studeerde. Inmiddels is Peter te Bos de 70 gepasseerd en nog steeds maakt hij van die energieke muziek met zijn posse. Misschien zingt hij op Victory Roll wel beter dan ooit. Old rockers never die
Cinder Bay van Dans Dans. Weer zo’n bandje dat alleen maar bij onze Zuiderburen vandaan kan komen. Waar anders is het surrealisme zo groot geworden, waar anders smurfen ze jazz, rock, electro, psychedelica, blues, surf en what else in een potje dat smaakt naar meer. Op 2 van 21.
Justin Townes Earle is de zoon van Steve Earle. Was, helaas. De Americana verloor daarmee één van zijn allergrootste talenten. Daarom nam zijn vader een tribute op met de mooiste muziek van zijn zoon. Het kon dan ook niet anders dan dat The Saint of Lost Causes op nummer 1 kwam.
Laatste tien UKV december 2021
Hemel
Van Asterix is mij altijd bijgebleven dat de Galliërs bang waren dat de hemel op hun hoofd zou vallen. Ik kon mij daar weinig bij voorstellen, maar vond het wel zorgwekkend. Laatst zag ik een stuk hemel op de grond liggen. Ik liep er maar met een boog omheen, in de hoop dat de rest bleef hangen.
Boeddha
Op zekere dag prijkte er een bruinige vlek op het plafond. In eerste instantie leek het op een lekkage, maar bij nadere beschouwing zagen we duidelijk dat Boeddha aan ons was verschenen. Het zou tijd worden ook, we hadden nu al lang genoeg gewacht op een beetje verlichting.
Vergeten groenten
Lange tijd dacht hij dat vergeten groenten niet bestonden. Als iets vergeten is, is het weg. Wat je niet weet, bestaat niet. Sinds kort wist hij dat zulks toch niet klopte, toen hij alle groenten in een pannetje had gestopt en niet meer wist wat hij ging maken. Vergeten.
Kerstman
Sinds The Santa Clause weet je dat je voorzichtig moet zijn met het aantrekken van kerstmangarderobe. Voor je het weet groeit er een baard en buikje en kijk je twee dagen lang naar acht rendierkonten in een slee vol kadootjes. Voorzichtig zette ik de muts op. Het viel mee.
Hobbel
De oude Romeinen hebben er echt van alles aan gedaan om de kerstdagen te voorkomen. Het is ze niet gelukt. Om die hobbel te verzachten stuurden ze ons dan maar de Stoa. Wat in de weg staat is de weg, zei Marcus Aurelius, boodschapper uit het verleden. The obstacle is the way
Loensen
Het meisje met de parel heb je nooit voor jezelf alleen. Altijd krioelen er toeristen tussen jou en haar. Ergens in 2018 schoot ik snel een paar foto’s toen het rijtje even kort was. Wat ik toen zag verbaasde me: het meisje met de parel loenst. Vast scheel van alle toeristen.
Liefde
Jan Toorop schilderde in 1917 Liefde in wanhoopstijden, ik zag het in het Singer Laren. De Eerste Wereldoorlog was in volle gang en raakte België als een moker. Het gebed tussen de verwoestingen is een krachtig beeld dat nog steeds raakt en ook in deze tijd toepasselijk is.
Loubriaan
Lou Loeber was een kunstenares die vrijwel haar hele leven in Blaricum woonde. Desondanks was ze een aanhanger van het socialisme. Hoewel ze volledig abstracte kunst elitair vond, werd ze wel beïnvloed door Mondriaan en stileerde haar werk met lijnen en opvallende kleuren.
Melancholie
Edward Hopper maakte in 1922 het New York Restaurant. Ik zag het op de tentoonstelling American Dream in het Drents Museum. Toen ik er met mijn neus bovenop stond begreep ik er nog minder van dan toen ik het op een plaatje zag: hoe kreeg ie toch die melancholie op dat doek?
Laatste
Dit is de laatste #UKV. Afgelopen jaar maakte ik er 365, elke dag één, ze staan allemaal op de website. Soms kijk ik ze terug en dan zie ik inderdaad een dagboek van oude en nieuwe herinneringen. Maar nu is het weer tijd voor iets anders. Gelukkig heb ik nog geen idee wat.
Op deze pagina UKV november 2021 gaan de ultrakorte verhalen uit de herfst langzaam richting de tweede coronawinter. Het zijn interessante tijden.
In januari 2021 ben ik begonnen met de UKV. Elke dag een verhaaltje van 280 tekens, gebaseerd op een ervaring, een overdenking of iets wat ik ergens las. Een dagboek van oude en nieuwe (verzonnen) herinneringen.
Die UKV plaats ik op twitter, als een vorm van twitteratuur. Soms past het niet in één tweet, dan maak ik een klein draadje. Op deze pagina vind je alle ultrakorte verhalen van november 2021, met bij elke UKV een foto uit eigen Iphone. Helemaal onderaan vind je linkjes naar de UKV uit andere maanden.
Eerste week UKV november 2021
De wintertijd gaat in, deze week. Op het Catshuis maakt men zich demissionair druk over opnieuwe corona maatregelen. Van een regeerakkoord, laat staan kabinet, is verder nog geen sprake. Bijna heel 2021 zonder regering.
Hek
Het Instituut Fysieke Afscheiding is op zoek naar een nieuw inspirerend hek, dat met lef en empathie leiding geeft aan professionele paddestoelen. In de boscultuur die we nastreven moeten alle zwammen en herfstbladeren de ruimte krijgen om zich herkend en erkend te voelen.
Kinderbewaarplaats
Herfstvakantie en nochtans was de kinderbewaarplaats dicht. Of misschien waaide het te hard, dat kan ook nog. In ieder geval keek de man verbaasd naar de gesloten luiken. Het was onduidelijk of ie een kind kwam halen of brengen. Hij klopte zachtjes op de muur, liep toen weg.
Kattenkluslijst
Ik zag een dog-to-do-list hangen in een auto met zo’n mooie hondenbench. Het inspireerde tot de katten-kluslijst: muizen vangen; in de tuin van de buren poepen; hond laten schrikken; soezen in de vensterbank; op de mat kotsen; kattenbak omscheppen. Maar de kat zei nee.
Knijper
Langs het pad lag een enorme knijper in het gras. Dat vroeg om een verkenning. Had hier een reus iets verloren? Was ik plots ernstig gekrompen? Het bleek om een ludiek zitbankje te gaan. Dat was beter dan andersom; een knijper in de vorm van een zitbank maakt niemand blij.
Mondriaan
In Amersfoort staat een klein Mondriaanmuseum met een grote attractie: zijn nagebouwd Parijse atelier. Nietsvermoedend loop je er binnen, verrast over de levensechtheid van de plek. En dan wordt ie ook nog eens geprojecteerd; met Mondriaan op de bank, hoe mooi kan het zijn.
Cheshire
Hij zat op de bank en friemelde aan zijn rugzak. “Ga je weg”, vroeg de kat. “Ja”, zei hij. “Waar ga je naar toe”? Hij had geen idee. “Hoe kom je daar dan”, wilde de kat weten. “Als je niet weet waar je heen gaat zal elke weg je er brengen.” “Hé, da’s mijn tekst”, zei de kat.
Jonge sla
Soms denk ik opeens aan jonge sla. Net geplant, in vochtige bedjes tot aan de einder. Op keurige afstand van elkaar, gelijk een cijferreeks. Dat ze er dan drie vergeten zijn aan het hoofd van de akker vind ik eigenlijk niet te verdragen. Waren het bonen, alla. Maar dit, nee.
Tweede week UKV november 2021
In de tweede week van november was de vierde golf een feit. Terug was het mondkapje, de anderhalve meter en het thuiswerkadvies. In 2018 was de tweede week van november het einde van de Eerste Wereldoorlog. Daar gaan de UKV van deze week over.
Fort
Rondom Verdun zijn de resten van WOI nog altijd zeer tastbaar, een verleden dat nooit zal verdwijnen. Ook al heten het ruïnes, het zag er tijdens gebruik toen waarschijnlijk net zo uit als nu. De onbeschrijfelijke stank, herrie, angst en onzekerheid moet je er zelf bijdenken.
Voie Sacrée
De Voie Sacrée loopt van Bar-le-Duc naar Verdun. Het is de levensader van de Fransen in WOI, een backbone waar op het hoogtepunt elke 14 seconden een voertuig voorbijkwam. Elke week 90000 man met 50 ton materieel. In totaal is er een miljoen km afgelegd; oorlog is logistiek.
Fleury
Fleury-devant-Douamont is één van de negen vernietigde dorpen rond Verdun. Het heeft geen inwoners meer, maar naar goed Frans gebruik natuurlijk wel een burgemeester. Er staat ook nog een houten soldaat, wakend over de resten van een plattegrond waar ooit 450 mensen woonden.
11/11
Een staakt het vuren op 11/11 om 11.00 bracht het eind van WOI. Dat nieuws bereikte sommigen te laat. Zoals bij de Amerikaan Henry Gunther, die niet geloofde of hoorde wat Duitsers hem zeiden. Schietend liep hij op ze af en sneuvelde in de reservetijd van een zinloze oorlog.
Zone Rouge
Rond de loopgraven van WOI is het landschap onherstelbaar vernietigd. Niet alleen bovengronds, overal kraters, maar vooral ondergronds. De Zone Rouge is een extreem vervuild gebied van 1200 km2, de toegang is verboden. Opruimen duurt nog 700 jaar; pas dan is het echt voorbij.
Onbekende soldaat
Uiteindelijk kostte WOI aan 8,5 miljoen mensen het leven, voornamelijk militairen. Op het Ossuarium in Doaumont liggen de beenderen van 130.000 onbekende soldaten, op een grote hoop gegooid in ondergrondse kelders met kleine raampjes. Nergens is de waanzin zo goed zichtbaar.
On ne passe pas
C’est ici la porte de France et vous ne passerez jamais. On ne passe pas is de slogan tijdens de slag om Verdun in 1916. Die strijd zou 263.000 doden kosten in 10 maanden, waarna de linies op het eind ongeveer gelijk lagen als in het begin. Zinlozer dan dit vind je het niet.
Derde week UKV 2021
De besmettingen nemen stevig toe, tot wel 23.000 op 18 november. Het kabinet stoeit met maatregelen, waaronder het verbieden van publiek tijdens voetbal wedstrijden. Goede nieuws is dan weer wel dat het Nederlands Elftal naar de WK mag, ondanks de lege stadions.
Huisvrede
Met de bruine vlek op het plafond in de woonkamer kwamen twee mannen om het bovenliggende probleem op te knappen. Daar zijn ze nu al zeven dagen mee bezig. Gelijk een hond in zijn mand draai ik rondjes door het huis, maar vind nergens de rust om te gaan liggen: on-huisvrede
Obstacle
Na twee dagen slopen deed vrijwel niets nog denken aan de badkamer. Die lag buiten kapot te wezen in een containerbak naast de hoop op een snelle verbouwing. Aurelius legde zijn hand op mijn schouder. The obstacle is the way, zei hij. Vanaf nu werd het alleen nog maar beter.
Writers Block
Vrijwel elk verhaal schrijft zichzelf. Het is een kwestie van gewoon beginnen en vooral doorgaan, tot het af is. De tekst weet altijd wanneer hij klaar (genoeg) is. Tot je op een writers block stuit. Helaas, geen doorgang, uw verhaal stopt hier. Probeer het morgen nog eens.
Schuldig
Ooit had Armando landschap schuldig verklaard, omdat het ondanks alle wreedheden die er plaatsvonden bleef groeien. Toen we langs Sandhaghe liepen, een villa waar in WOII de Fuhrer der Schnellboote kantoor hield, kwam opeens de vraag op of ook een gebouw schuldig kan zijn.
Stilte
Op tweede paasdag 1995 gaf Rudi Fuchs, de oude museumdirecteur, een boek over Edward Hopper cadeau aan Maarten en Eva Biesheuvel. Zijn opdracht past naadloos bij de melancholie van Hoppers werk, alhoewel ik denk dat voordat de radio er was, het nog stiller moet zijn geweest.
Naam
Onverwachts lopen we ’s zondags tegen een MH17 monument op. Er staan veel mensen op met dezelfde achternaam, gezinnen weggerukt uit het leven. Als iemand je vroeg wat je later wilde worden, zei je nooit een naam op een monument. Maar je hebt het niet altijd voor het kiezen.
Fractal
Er bestaat zoiets als een fractale longstructuur. Dat is een patroon van zelfgelijkenis die zich tot in het oneindige herhaalt, waardoor er heel veel ademruimte ontstaat. Het lijkt op een kale boom. Ik stond er onder één met rode takken en moest eens lekker diep ademhalen.
Vierde week UKV november 2021
We stevenen af op de eerste koude week deze herfst. Natte sneeuw. En een avond lockdown dreigt.
Lemming
De gemiddelde vuilnisbak is helemaal geen goede schoolzwemmer. En dat weigeren ze te accepteren, met hun grote gele klep. Als het een beetje waait springen ze dus gewoon en masse te water, gelijk lemmingen van een klif. Dan mogen ze blij zijn als er nog eentje de kant haalt.
Theologie
In Dallas heeft een grote groep mensen zich verzameld in afwachting van de opstanding van JFK jr. Dat die in 1999 omkwam in een vliegtuigcrash deert hen niet. Hij zal hen evengoed verlossen van de onderdrukkers. Zo ontstaat dus religie; leerzame tijden voor de theologie.
Koeienkont
Vlakbij het grasveld had zich een meute virologen en voetbalcoaches verzameld. Zinsflarden vlogen voorbij: ‘ze hadden’, ‘ik heb gewaarschuwd’, ‘artikel niet gelezen’, ‘ziet toch iedereen’, ‘hoe stom’. Het bord iets verderop maakte alles duidelijk: hier keek men koe in kont.
Knotwilg
Ooit had ik een tuin aan een sloot. Er stond een knotwilg in, dat leek mij daar goed passen. In de sloot zat een eend, die had ik niet uitgezocht, hij kwam uit zichzelf. Zodra ik de wilg had geknot, vloog de eend er in. Zijn enige kans om als watervogel in een boom te zitten
Beatle
In de auto naast ons zat een hond achter het stuur. Het leek er op dat hij het normaler vond dan wij, in ieder geval keurde hij ons geen blik waardig. Maar misschien was ie wel gewoon moe en heette hij Beatle. It’s been a hard days night, and I’ve been driving like a dog
Merian
Er kroop een gele rups over het pad, harig met een roze stekeltje. Volgens de vlinderstichting was het een Meriansborstel, maar dat wist ie zelf natuurlijk niet, dat ie een Meriansborstel was. Hij kroop gewoon lekker verder, beetje uitpoppen en dan na de winter mot. Hopla
Horsey
In deze roerige social media tijden moet je geen namenwedstrijd uitschrijven. Het scheelde een haar of de SSR David Attenborough had Boaty McBoatface geheten. Dat alles spookte door mij heen toen ik een naam voor een paard zocht. Dus vooruit dan maar: Meet Horsey McHorseface
Qualle
In 1619 stond de qualle voor het eerst in het woordenboek, ‘dat uytwerpsel der zee, dat wy quallen noemen wegens de slymerige, snotterige vertooning.’ De Q werd in 1770 vervangen door een K. De kwal zelf lag vooral te wachten op een golfje dat hem weer in zee zou brengen.
Prins
Het probleem met sprookjes is dat ze zonder falsificatie misschien toch waar zijn. Neem het kussen van een kikkerpad teneinde een prins te verkrijgen. Hoe vaak moet je dat tevergeefs gedaan hebben om het op te geven? Het beste kan men geen prins wensen, zo veel is duidelijk.
Rizoomes is zo opgezet dat je in principe overal kunt beginnen met lezen. Toch zijn er een paar blogs die helpen om het geheel beter te volgen als je die eerst gelezen hebt. Dat lijstje staat hieronder.
