Verliezen is een kunst die je moet leren. Captain Kirk uit Star Trek en Max Verstappen uit de formule 1 zijn goede voorbeelden om je licht bij op te steken. Ze volgen allebei de code van de winnaar en daar hoort verliezen niet bij. Voor de strategisch crisismanager is het belangrijk de code van de winnaar te kennen, als tegenhanger van de code van het spel. Op naar de Kobayashi Maru en de Grand Prix van Mexico.
De Kobayashi Maru test
Ergens in augustus 2016 begon ik me af te vragen of Gerard van Staalduinen, mijn eermalig docent aan de Master of Crisis and Disastermanagement, toevallig de tweede Star Trek film had gezien: the wrath of Khan, uit 1982. “Uit 1982”, zo vraagt u zich misschien af, “en pas in de zomer van 2016 komt die vraag op? Hoe zit dat?”
Welnu, dat zit zo. Het begon er mee dat er in 2016 een nieuwe Star Trek film op uitkomen stond en dat in de aanloop daar naar toe diverse oudere films werden herhaald op TV. Waaronder de Star Trek Movie uit 2009. Die Star Trek Movie is eigenlijk een prequel, met de originele bemanning zoals Captain Kirk en Spock, maar dan in hun jeugdjaren.
In de film zien we Kirk de Kobayashi Maru test afleggen, en al appel etend ook nog winnen. Tot grote verbazing en irritatie van Spock, omdat de Kobayashi Maru test geldt als een onwinbaar scenario. Die moet je verliezen, kan niet anders. Hier klopt dus iets niet.
Mijn interesse was gewekt: een onwinbaar scenario, dat bedoeld is om de kwaliteit van leidinggevenden te testen in een crisis situatie. “It was primarily used to assess a cadet’s discipline, character and command capabilities when facing an impossible situation, as there is no (legitimate) strategy that will result in a successful outcome.” Daar moest ik meer van weten.
Zodoende kwam ik uit bij de Wrath of Khan uit 1982, waar de test voor het eerst in een film werd gepresenteerd. In die film wordt de mythe van de overwinning door Kirk flink aangezet, en het is dan extra grappig dat het verhaal daar achter in de Star Trek Movie verder wordt uitgelegd. Inclusief het eten van een appel.
Een mislukte oefening
Wat is dan de link met Gerard van Staalduinen? Laat ik er mee beginnen dat Van Staalduinen een groot scala aan functies binnen de brandweer heeft vervuld, onder andere in Rotterdam, maar ik ken hem vooral in zijn hoedanigheid als docent bij de Master of Crisis- and Disastermanagement (MCDM).
In 2000 volgde ik die opleiding. Onderdeel van het curriculum was toentertijd een module over grootschalig optreden, en daar zat een praktijkoefening in voor een Operationeel Team (OT). Met een Operationeel Leider (OL) en u raad het al, die rol mocht ik vervullen.
De start van de oefening betrof een ongeval een met een spoorketelwagon op het station van Arnhem. De ketelwagon bleek chloor te lekken, en niet zo’n klein beetje ook. Al snel besloot ik na een analyse van de Regionaal Officier Gevaarlijke Stoffen (ROGS) dat bronbestrijding niet afdoende zou zijn om het incident te bestrijden en dat we moesten gaan evacueren. Vanaf dat moment ging het hard.
Van alle kanten kwamen meldingen van slachtoffers. De evacuatie ging stroef, want de wegen liepen vast. Pro-actieve evacuatie van andere wijken werd belemmerd door draaiende windrichtingen. Eenheden liepen vast in de verkeerschaos. Redding van slachtoffers mislukte en er werden steeds meer doden gerapporteerd.
Wat ik ook deed, het lukte niet en ik raakte steeds verder vast in het drijfzand van de wanhoop, geen idee meer hoe er uit te komen. En toen werd ik pissed, pissed op de in mijn ogen oneerlijke oefening die je met geen mogelijkheid kon winnen.
“Een mooi moment om de oefening stoppen,” zo sloot Gerard mijn lijdensweg af. “En wees gerust, deze oefening kon je ook niet winnen. Ik vind namelijk dat onze leidinggevenden ook moeten ervaren wat er met ze gebeurt als het een keer niet lukt”. Als ze verliezen dus.
En zo ervoer ik in 2000 mijn eigen Kobayashi Maru, zonder dat ik van het bestaan van die test wist. Dat is dus de link met Van Staalduinen: zou hij zelf nut en noodzaak van het onwinbare scenario hebben bedacht, of had hij zich laten inspireren door de Wrath of Khan uit 1982? Ik kan het hem helaas niet meer vragen.
De kunst van het verliezen
Het verloop van de oefening in 2000 heeft mij langer achtervolgd dan ik zelf had verwacht. Het voelde toch als een soort van gezichtsverlies. Was ik wel zo’n goede crisismanager als ik zelf dacht? Waarom was ik nou zo diep het incident ingedoken en had ik geen afstand gehouden? Had ik niet verder vooruit moeten denken en de doelen van de inzet moeten bijstellen?
Allemaal vragen waarop ik in eerste instantie geen antwoord had. De ervaringen uit de praktijk en de kennis uit de theorie die ik in de jaren er na opdeed, leerde mij dat ik eigenlijk precies had gedaan wat de meesten onder ons gedaan zouden hebben. Zo zitten mensen kennelijk in elkaar.
Dat sterkte mij ook in de gedachte dat een no-win scenario een onmisbaar onderdeel van de opleiding tot crisismanager moest zijn. Als iedereen het zelfde reageert op een onwinbaar scenario, dan kan je daar maar het beste in je opleiding en training mee te maken krijgen voordat het je in het echt overkomt.
Dat is ook precies de mening van Spock, getuige zijn argumentatie bij de Kobayashi Maru: “A captain cannot cheat death. The inevitable must be met with as much skill and resolution as possible. When “winning” is self-evidently not an attainable goal, the object must be to preserve and protect as much as one can. That is a captain’s task. That is the task of whoever is forced to take the Kobayashi Maru test. To achieve what can be achieved when survivability is no longer an option. To achieve – not to evade.”
Feitelijk zegt Spock hier dat je continu je doelen en middelen moet aanpassen aan wat haalbaar is. Soms kom je dan voor een onmogelijk en ethisch dilemma te staan, zoals het staken van een redding. Aart van Oosten beschrijft dit probleem op overtuigende wijze in het boekje ‘Dat ene dilemma’ over een fatale brand in Arnemuiden op kerstavond 2007. “Het betekende dat we niet meer gingen inzetten op het redden van de kinderen. Die beslissing vond ik enorm lastig, temeer omdat de vader naast me stond. (…) Ik voelde me machteloos naar ze toe, omdat ik geen hoop kon bieden.”
De emoties die bij dergelijke beslissingen een rol spelen zijn echt en realistisch. Maar dat betekent niet automatisch dat ze ook leidend moeten zijn in de besluitvorming, zo vindt Spock.
Kirk kijkt daar anders tegen aan. “I don’t like to lose”, zo is zijn mantra en hij redeneert als volgt: “A crisis is by definition a surprise. And a surprise by definition has no parameters. It is whatever it is at the moment it announces itself. Consequently any action taken to counter it is self-evidently valid. Which justifies my actions. In a real-life crisis situation it’s often the actions taken outside accepted rules, regulations, and parameters that results in success. Following the rules – going by the book, if you’ll excuse the cliche – is frequently the quickest path to disaster. Surprise needs to be met with surprise – not with predictability. Not by a ship, not by it’s crew, and not by it’s captain. Evidently, we espouse different approaches to crisis management. “Crisis management” – taken at face value, there’s no rule book for that.”
De essentie van het betoog van Kirk is dat je de context en omstandigheden van de situatie moet veranderen als het er op gaat lijken dat je verliest. Als je verliest, zit je in het spel van iemand anders, of je zit vast in je eigen achterhaalde structuren en aannames. Op dat moment moet je de spelregels veranderen en naar jouw hand zetten. Als die herdefinitie slaagt, zal je niet verliezen, maar winnen.
En dat is ook precies wat Kirk deed om de Kobayashi Maru te winnen: hij herprogrammeerde de simulatie, waardoor zijn inzet wel succes had.
Er gaan felle discussies op internet tussen Trekkies of Kirk al dan niet vals had gespeeld. Kirk laat zich er verder niet over uit, anders dan dat “I was awarded for creative thinking by the Starfleet Academy” en “I don’t believe in a no-win scenario”.
Maar hij komt pas tot die conclusie als hij met de Kobayashi Maru geconfronteerd wordt. Het veranderen van de condities is zijn manier om met een no-win situatie om te gaan. Herdefiniëren en (re)framen zijn beproefde manieren van crisismanagement en indien juist uitgevoerd een bron van succes.
In de fysieke realiteit zijn de omstandigheden echter lang niet altijd te veranderen. Chloor blijft chloor en wegversperringen kan je anno 2016 niet ‘weg beamen, Scotty’. Een mislukte of gestaakte redding voelt altijd als verliezen.
Crisismanagement stopt dan ook niet bij het verliezen, maar gaat verder in de nazorg van de betrokkenen. Een goede verwerking van grote rampen is essentieel om als gemeenschap en in sommige gevallen als samenleving door te kunnen, zoals ik beschreef in het blog over de MH17.
We moeten dus leren omgaan met verlies. Wat de Kobayashi Maru ons laat zien is dat we dat ook moeten doen in de preparatie en opleiding van crisismanagers, zodat mensen de kunst van het verliezen onder de knie krijgen. Wie niet kan verliezen, kan immers ook niet winnen.
Grand Prix van Mexico
In de herfst van 2019 was er een F1 race in Mexico, waar Max Verstappen goede trainingstijden had neergezet. Zo goed dat hij op pole position stond. Op de laatste kwalificatie training, de buit was eigenlijk al binnen, gebeurde er iets bijzonders: Vallteri Bottas crashte en de gele vlag werd getrokken. Dat betekent dat de coureurs hun snelheid moeten aanpassen.
Sommigen meenden dat Verstappen echter vol gas was doorgereden en zich niets had aan getrokken van de regels van het spel. Op de persconferentie na afloop werd hij met die vraag geconfronteerd, tot groot ongenoegen van Max. Op nu.nl lezen we het volgende:
‘Tijdens de persconferentie van de top drie van de kwalificatie werd Verstappen gevraagd of hij de gele vlag had gezien. “Ik was me ervan bewust dat Valtteri was gecrasht”, reageerde hij. Vervolgens kreeg hij de vraag of hij afgeremd had. “Daar leek het niet op, of wel?”, luidde zijn antwoord.
In het vervolg van de persconferentie kwamen er meer vragen over de gele vlag, tot zichtbare ergernis van Verstappen. “Het was de laatste ronde van de kwalificatie. Wij zijn Formule 1-coureurs, we weten wat we doen”, zei hij kortaf.”
Het is het antwoord van de winnaar, zoals Kirk ook gegeven zou hebben. In dit geval was dat echter niet zo handig. De reactie van Max tijdens de persconferentie was aanleiding voor de stewards om nog eens te kijken naar wat er precies gebeurd was. Op basis van die analyse kreeg Verstappen een grid straf van drie posities. In plaats van pole moest hij nu starten van de vierde plek.
Nu.nl schrijft verder: ‘Op de persconferentie waar Verstappen vertelde door te hebben gereden ondanks de gele vlag, zei Vettel dat hij wél afgeremd had.
“In mijn eerste snelle ronde maakte ik een fout en in de tweede ronde moest ik op de rem door de gele vlag. Daardoor heb ik geen toptijd neer kunnen zetten”, zei de Duitser.
Leclerc reed nog voor Bottas en werd niet gehinderd door de crash. “Het is duidelijk dat je moet afremmen bij een gele vlag, iedereen weet dat. Dat hoort bij de basiskennis”, zei de Monegask die zondag vanaf poleposition mag beginnen’. Dat zijn de antwoorden die horen bij de code van het spel, de woorden zoals Spock ze gezegd zou hebben.
Dit is waar de Grand Prix van Mexico en de Kobayashi Maru bij elkaar komen. Verstappen die zich gedraagt als Captain Kirk, de spelregels naar zijn hand zettend om toch te winnen. Vettel en LeClerc als Spock, die zich netjes naar de regels van het spel gedragen.
Voor de strategisch crisismanager maakt het niet uit wie hier gelijk heeft, Kirk of Spock, Verstappen of LeClerc. Het gaat er slechts om te beseffen dat er twee typen codes zijn: die van de winnaar en die van het spel. Er is niet één beste code voor alle gevallen. Er is er wel één de beste in een specifieke situatie.
Het is aan de strateeg te weten welke code op welke situatie past. Om dat te kunnen moet je in beiden geoefend zijn. Je komt er immers pas achter als je er voor staat.
Uiteindelijk mocht Verstappen tijdens de GP van Mexico dus starten vanaf de vierde plek. Nadat hij tijdens de race herrie had gemaakt met Hamilton en Bottas, finishte hij als zesde. Hij had zijn voertuig tot twee keer toe zo zwaar beschadigd dat meer er niet in zat. De winnaar wint dus niet altijd. Ook dat is goed om te weten, als je de kunst van het verliezen onder de knie wilt krijgen.
Op 12 december 2021 werd Max Verstappen op grandioze wijze wereldkampioen. Niet door als beste de rondjes achter elkaar te blijven rijden, maar door op een strategisch moment net dat beetje extra te doen wat hem de winst kon brengen. We zullen dus nooit weten of hij ook had gewonnen als Hamilton nieuwe banden om had laten leggen. Wat we wel weten is dat hij het spel speelde zoals Captain Kirk het doet door de spelregels naar je hand te zetten.
Afsluiter: het verhaal van de Sir Henry
De Sir Henry is een betonnen boot met meerdere dekken die verbonden zijn via verticale trappen met een luik. Alsof je door een schoorsteen klimt, heel nauw.
Tijdens één van die oefeningen geraakte ik met mijn ploeg op de onderste verdieping. Daar werd het bijzonder heet, zo heet dat we eigenlijk niet meer terugkonden via de trap. Dat was letterlijk een schoorsteen geworden.
Uiteindelijk moesten we plat op de buik en besefte ik dat dat als dit echt was geweest, we er niet zonder kleerscheuren vanaf zouden komen. Niet veel later ging bij één van de medecursisten het disstress signaal af en werd de oefening gestaakt. Via nooddeuren konden we er veilig weer uit. Dit was verliezen volgens de spelregels van Spock.
Maar als het echt was geweest, hadden we slechts kunnen winnen via de regels van Kirk: ondanks de hitte door die schoorsteen heen, je niet laten tegenhouden door pijn en zo ver mogelijk zien te komen. Die opstelling was voor deze oefensituatie echter te risicovol. Al met al een fysieke Kobayashi Maru over de kunst van het verliezen die ik nooit meer vergeten zal.
Dit blog over de kunst van het verliezen is onderdeel van het hoofdstuk Strategie op Rizoomes. Het is in 2016 voor de eerste keer opgeschreven en daarna diverse keren verbetered en aangevuld. Voor het laatste op 12 december 2021.
Geef een reactie