Captain Beefheart wordt algemeen beschouwd als een vernieuwer van de experimentele popmuziek. Zijn belangrijkste werk, Trout Mask Replica, staat bekend als een album dat iedereen in zijn kast heeft doch slechts eenmaal afgespeeld is. Met Bluejeans & Moonbeams is dat wel anders, ontdekte ik, terwijl die plaat bij verschijnen in 1974 juist als één van zijn slechtste werd gezien. Over een vergeten album van het Bloemterras.
De rode draad in veel liefhebberijen is dat de beoefenaars ervan de neiging hebben er steeds extremer in te worden. Het begint met een overzichtelijke verzameling of zo, maar alras wordt de kast, of nog erger, het huis, volgesleept met vondsten.
Prooi.
Net zo lang tot je een grens bereikt, je OK-plateau. Daarna is het klaar, bij de meesten althans. Want de vraag blijft wat er aan de andere kant van die grens ligt. Die wenkt, voor sommigen, als een sirene. Ja, die uit de Griekse mythologie.
Niet van de politieauto.
Hard
Zo had ik ooit een Audi A4, waar naar mijn bescheiden mening nog wel wat meer pit in mocht. Ik had ook kunnen kiezen voor de meest geriefelijke zetel, als autoliefhebber, lekker comfortabel zitten. Maar ik koos voor power en liet hem chippen naar 200 PK.
De cover van Bluejeans & Moonbeams werd gemaakt door de neef van Captain Beefheart, Victor Hayden. Op Trout Mask Replica werd hij de Mascara Snake genoemd.
Alleen wist ik toen niet meer hoe hard ie echt kon. Dat moest ik een keertje uitproberen dus. Tijdens een vakantie in Duitsland zag ik mijn kans schoon. Op een rustig stukje snelweg, driebaans, ging ik in het midden rijden en gaf gas.
Zoemend liep de snelheid op.
180; 200; 220…
De wereld trok als een sliert aan me voorbij. Het pedaal kon nog steeds verder, inmiddels zat ik op 240, iets minder op mijn gemak. Bij 250 km/u werd ik ingehaald en vroeg me af wat er zou gebeuren als ik nu een lekke band zou krijgen. Toen wist ik ook wat er aan de andere kant van de grens lonkt: chaos, precies zoals Cynefin laat zien.
En zo gaat het ongeveer ook met de muziek van Captain Beefheart.
Bloemterras
Het was vriend Gabor, medecurator van onze gezamenlijke playlist Het Bloemterras en groot Zappafan, die me ooit liet kennismaken met Beefheart. Vermoedelijk is dat geweest via Bongo Fury, een album uit 1975 waar beide heren samen op speelden. Maar zeker weten doe ik dat niet.
Wat ik wel zeker wist, was dat het nog wel een stukje extremer mocht. Want ik was tenslotte liefhebber. Dus kocht ik Trout Mask Replica, wat over het algemeen gezien wordt als het meesterwerk van Beefheart en liet me meevoeren op zijn georganiseerde chaos. Niet lang daarna begaf ik me ook op het pad van John Zorn met avantgardistische werkjes als Lacrosse, Hockey en Pool.
Het kon me niet extreem genoeg.
Trout Mask Replica uit 1969 wordt gezien als het meesterwerk van Beefheart. Helaas staat het niet op Spotify. Op Youtube kan je hem wel vinden.
Maar net als met hardrijden hield ik dat niet heel lang vol.
Been there, done that. Klaar.
Wanneer het begint te schuren tussen interessant en leuk, weet je dat je op een grens zit. Een liefhebberij moet energie geven, niet kosten. Dus zakte ik in mijn muzieksmaak terug van chaos naar complex, om het maar in Cynefin termen te houden.
The camel wore a nightie
Jarenlang was Captain Beefheart niet meer dan een herinnering, tot Gabor Big Eyed Beans from Venus op het Bloemterras zette. Dat was veel minder chaotisch dan ik had onthouden. Waarop ik onderdook in het oeuvre van Beefheart en er weer uitkwam met Bluejeans and Moonbeams.
Een vergeten album van het Bloemterras.
Muziek archeologie.
Opzetten maar.
The camel wore a nightie. Met die kameel in nachtpon trapt Bluejeans and Moonbeams af, in Party Of Special Things To Do. Een funky blues die zomaar uitgevoerd had kunnen worden door Dr. John.
Het tweede nummer is een cover van J.J. Cale, Same Old Blues. Overduidelijk Beefheart, maar knap genoeg wel met de sfeer van Cale.
Observatory Crest is het hoogtepunt van het album. Een melancholisch stemmend nummer waarover op Captain Beefheart Radar Station, een fansite, het volgende commentaar werd gegeven:
Observatory Crest is actually a spot where people would “make out” and stuff. Kinda one of those spots from high school where people would take their high school sweethearts and the like out in Antelope Valley where Don lived for a time. Before smog overtook the valley, you could see all the way to Bishop. Wonderful place.
Don slaat op Don van Vliet, de echte naam van Captain Beefheart.
Pompadour Swamp vervolgens is weer wat experimenteler. Er lopen verschillende ritmes door elkaar en dat deed mij bij tijd en wijle denken aan King Crimson.
Captains Holiday is dan weer een instrumentaaltje met een schmierend refreintje dat een glimlach op het gezicht tovert. Voor dit nummer bestond de band uit muzikanten die ook voor Leon Russel speelden. Dat verklaart een hoop.
Rock’N Roll’s Evil Doll lijkt ook weer wat op een bluesy Dr. John nummer en bij Twist ah Luck denk je gelijk aan de Rolling Stones. Allemaal prima muziek.
Alleen bij de laatste twee liedjes moest ik even slikken. Dat zijn ballads waar Captain & Tennille nooit ver weg lijken te zijn.
Trivialia
Maar goed, Bluejeans and Moonbeams is dan ook uit 1974. Het is eerder wonderlijk dat de rest van de nummers nog zo bijdetijds klinkt, dan dat die ballads zo seventies aanvoelen. Beefheart zelf was er indertijd overigens absoluut niet tevreden over en ook All Music komt niet verder dan twee sterren, net als de meeste fans van het eerste uur.
Die zitten er anno 2025 dus allemaal naast. Met de kennis van nu is dit namelijk een prima album. Nog een paar funfacts, want die zijn er ook.
De muzikanten uit deze versie van The Magic Band werden al heel gauw The Tragic Band genoemd
The White Stripes maakten in 2001 een cover van Party Of Special Things To Do
Observatory Crest werd gecovered door Mercury Rev, Whipped Cream en The Married Monk
Ikzelf vind dat Bluejeans and Moonbeams van alle Beefheart albums de tand des tijds het best heeft doorstaan. Alhoewel Clear Spot ook nog best een goede plaat is. Alleen zit die net iets minder lekker, niet zo geriefelijk.
En tegenwoordig gaan we wel voor die comfortabele stoel. De tijd van oerend hard met Captain Beefheart is voorbij. Wat kwaliteit is in een mensenleven, ontwikkelt zichzelf gelukkig ook. En soms ten goede, zoals Bluejeans & Moonbeams laat zien.
Dit is het derde blog in de serie Vergeten albums van het Bloemterras. B.B. King en Dr. John gingen aan Beefheart vooraf.
Cynefin is een model dat helpt bij het begrijpen van situaties en het kiezen van de juiste aanpak voor probleemoplossing in complexe organisaties en systemen. Het is nauw gelieerd aan het Crisis Awareness Framewerk en alleen daarom al werd het tijd om er eens wat aandacht aan te besteden.Kan ik gelijk mijn grote Cynefin boek bespreken.
Het was tijdens mijn lectoraat Brandweerkunde dat ik het Cynefin model van Dave Snowden voor het eerst op het spoor kwam, ergens rond 2007. Ik verdiepte mij al enige tijd in high reliability organisaties (HRO) toen ik een artikel van hem tegenkwam in de Harvard Business Review: A leaders framework for decisionmaking. Nog steeds de moeite waard om te lezen.
Snowden zelf kwam bij IBM vandaan, waar hij zich vooral bezig hield met kennismanagement en organisatorische complexiteit. Rond 2004 scheidde hij zich af van IBM en startte het bedrijf Cognitive Edge, dat inmiddels is omgedoopt naar de Cynefin Company.
Het is één van de vele naamwijzigingen in het intellectueel erfgoed van Snowden. Regelmatig worden termen en begrippen vervangen door nieuwe, zonder dat er in mijn ogen iets heel fundamenteels veranderd is. In dit blog ga ik dan ook met name in op wat volgens mij structureel hetzelfde is gebleven.
En dat is een framewerk van vier domeinen dat bedoeld is om de gebeurtenissen en situaties in je omgeving te ordenen en te begrijpen. Cynefin is een Welsh woord dat zoiets betekent als leefomgeving of habitat. In het kader van Crisis Awareness kun je het ook vertalen met Territory, is mijn stelling. Cynefin vergroot dus ook je Crisis Awareness.
Het framewerk
Het Cynefin model bestaat uit vier domeinen waarmee je verschillende soorten problemen en situaties kan onderscheiden. Het draait om ordening van oorzaak – gevolg relaties en voorspelbaarheid van gebeurtenissen. Naarmate die relaties veranderen, verandert het domein ook van karakter en wordt een andere besluitvormingsaanpak aangeraden.
De basis voor Cynefin werd indertijd gelegd ten behoeve van het kennismanagement. Daarvoor definieerde Snowden twee assen waarmee hij een kwadrantje maakte. De oerversie uit 1999 zag er als volgt uit:
Het oermodel van Cynefin. Afbeelding komt uit het boek.
Op de verticale as zie je de systeemtypen open en gesloten. Hiervoor gebruikt Snowden ook vaak de term constraints, begrenzingen. Naderhand werd de terminologie van open en gesloten systemen verlaten en ging Cynefin alleen door met een typologie van constraints.
Op de horizontale as is de leercultuur uitgezet: learning of training. In latere versies werd training vervangen door teaching voordat deze terminologie uiteindelijk helemaal verdween. Ik heb dit onderscheid altijd als zeer zinvol beschouwd en maak er nog steeds gebruik van.
Het verschil tussen teaching en learning kan je niet lekker vertalen met het woord leren. Learning is dat je zelf kennis opdoet door het ervaren van gebeurtenissen en situaties. Teaching is het overdragen van geformaliseerde kennis, vaak door een leeragent zoals een docent of instructeur. Overigens in toenemende mate overgenomen door AI-bots en systemen.
Het geeft ook het verschil tussen ervaring en kennis aan, alhoewel die uiteindelijk in elkaar gaan overlopen.
Beide leervormen zijn essentieel voor een crisismanager. Je moet zelf ervaren hoe het is om een wicked problem op te lossen in teamverband, onder tijdsdruk en met grote onzekerheid. Bijvoorbeeld in praktijkoefeningen of tabletops. Learning is in die zin vergelijkbaar met Prohairesis: je leert iets over jezelf in die specifieke context.
Maar daarnaast is er al veel kennis opgedaan door anderen, waarvan het zinvol is dat je die krijgt aangereikt zodat je niet alles zelf hoeft uit te vinden. Dat is teaching; het Museum of Accidents is daar een voorbeeld van. Accidents reveal the substance, Virilio zei het al, en daar dan een heel museum vol van.
Pas nu ik dit blog zit te schrijven merk ik hoe ik onbewust deze elementen van Cynefin in het Framewerk Crisis Awareness heb geschoven en hoe logisch het samenvalt met andere stromingen zoals de Stoa en Accidentology.
Terug naar Cynefin.
Vier domeinen
De essentie van Cynefin is dat je goed kijkt naar de kenmerken van je vraagstuk en de oplossing zoekt met behulp van de vier domeinen. Want sommige oplossingen passen niet bij bepaalde typen problemen. Zo is een sterke planmatige benadering wel geschikt voor complicated issues, maar niet voor complexe problemen. Daar past meer een exploratieve, experimentele werkwijze bij. Ontdekken dus.
Met die twee assen uit het originele model krijg je automatisch vier kwadranten, door Snowden domeinen genoemd. Inmiddels wil hij van het woord kwadranten en assen niets meer weten, omdat dat te veel impliceert dat het afgescheiden gebieden zijn.
Daarnaast zijn problemen ook steeds dynamischer, volatieler en ambigu. Om dat te kunnen volgen moet je model daar dus bij passen, met vloeiende overgangen van het ene naar het andere domein. Juist in de grensgebieden tussen domeinen wordt het spannend. Daarover straks meer. Eerst naar de domeinen.
Plaatje is afkomstig uit het boek. In het midden staan de termen aporetic en confused. Dat is de plek dat je het niet weet. Of zoals aporetisch mooi werd omschreven: “in ernstige denkverlegenheid verkerend”. Geen uitweg zien.
1. Eenvoudig (Clear)
In het eenvoudige domein zijn de relaties tussen oorzaak en gevolg voor iedereen duidelijk. Problemen zijn hier gemakkelijk te identificeren en oplossingen zijn eenvoudig en herhaalbaar. Best practices worden in dit domein vaak toegepast.
Voorbeelden zijn routinematige administratieve taken of productieprocessen, maar ook standaardprocedures bij incidentbestrijding. In de sturingsdriehoek valt het onder skillbased taken en standaard incidenten.
Besluitvorming in dit domein vereist een “Sense – Categorize – Respond” aanpak in de terminologie van Cynefin; kijken, indelen, doen.
2. Gecompliceerd (Complicated)
Ook het gecompliceerde domein kent een duidelijk verband tussen oorzaak en gevolg, maar het vergt expertise en analyse om het goed te begrijpen. Dit domein omvat bijvoorbeeld technische problemen en strategische planning. Er zijn vaak meerdere juiste oplossingen en goed geïnformeerde experts zoals de AGS (Adviseur Gevaarlijke Stoffen) zijn essentieel.
De besluitvormingsaanpak hier is “Sense – Analyze – Respond”. Kijken, denken, doen, voor het gemak. Want denken is in dit geval soms ook wel meten, rekenen en overleggen.
3. Complex
In het complexe domein zijn oorzaak en gevolg alleen achteraf duidelijk. Patronen en oplossingen ontstaan vaak op een onverwachte manier, emergent en spontaan. Dit domein omvat onder andere sociale systemen, media en bestuur. In dit blog over de complexiteitsprincipes van Casti ga ik dieper in op complexe adaptieve systemen, net als in dit verhaal over de Collapse of complex societies.
Besluitvorming volgt de “Probe – Sense – Respond” aanpak. Testen, kijken, doen dus. Zie ook de vier vormen van onzekerheid.
Wendy tekende voor haar scriptie interne communicatie over Cynefin. Hier zie je de uitleg over het complexe domein.
4. Chaotisch (Chaotic)
In het chaotische domein is er geen relatie tussen oorzaak en gevolg. Dit domein vereist onmiddellijke actie om orde te scheppen. Voorbeelden zijn rampen en crisissituaties zoals de Bijlmerramp, waarbij het eerst aankomende voertuig maar gewoon begon met blussen.
De focus ligt op het stabiliseren en het verkrijgen van overzicht voordat men naar andere domeinen kan verplaatsen. De aanpak hier is volgens Snowden “Act – Sense – Respond”. Uitbreiding voorkomen dus, al zou ik dat toch eerder control, sense, respond noemen. Met een hoog probing gehalte, dat dan weer wel.
Liminaliteit
In the universe, there are things that are known, and things that are unknown, and between them, there are doors.
William Blake (Blake noemde dit de Doors of Perception. Jim Morrison noemde er zijn band naar).
De grens tussen de verschillende domeinen is niet scherp en continu fluïde. Snowden noemt dat liminaliteit, naar het Romeinse woord limen, dat grens betekent. “Liminality is about transitions, about being in-between and crossing treshholds.”
Cynefin anno 2021 met in het groen de liminal space. Afbeelding afkomstig van website Cynefin Co. De A en C slaan op aporetisch en confused. Zie het vorige plaatje uit 2020.
In het Cynefin-framewerk zijn er twee liminale ruimtes:
De liminale ruimte tussen complex en gecompliceerd: Hier kunnen experimenten en innovaties plaatsvinden voordat ze worden gestabiliseerd en geanalyseerd.
De liminale ruimte tussen complex en chaos: Dit is een ruimte waar innovatie kan plaatsvinden en waar nieuwe ideeën kunnen ontstaan voordat ze worden geordend.
Ikzelf zie liminaliteit meer als een overgangsgebied waarin de demarcatie onduidelijk is, dan als een aparte ruimte. Want dan is het toch of je stiekem allerlei nieuwe domeinen toevoegt onder een andere naam.
Essentialia
Cynefin benadrukt het belang van context en het erkennen van de complexiteit van verschillende situaties. Daar moet je je aan aanpassen. Net zoals in het Crisis Awareness Framewerk. Omdat het niet te doen is een volledige beschrijving en bespreking van Cynefin in een paar A-viertjes te geven, som ik hier de elementen op die ik in de praktijk het meest heb gebruikt.
Het onderscheid tussen complex en complicated is het allerbelangrijkst. Complicated is moeilijk, complex is VUCA. Complicated is weten hoe je een computer uit elkaar moet halen en hoe je hem weer werkend kan krijgen door hem weer in elkaar te zetten. Complex is weten dat als je een konijn uit elkaar haalt, je hem nooit meer werkend krijgt.
Disrupties zijn vaak complicated, tenzij je het uit de klauw laat lopen. Dan worden ze complex. Disrupties in volle systemen, daarentegen, die functioneren op 100% van hun capaciteit, zullen bij storingen meestal complexe effecten hebben. Je houdt iets over wat nergens meer in past.
Alles is situationeel bepaald. Het hangt ervan af. Dat is de enige regel die altijd waar is.
Crises zijn vrijwel altijd complex. Pas achteraf begrijp je het, alhoewel je met goed uitzoomen een eind kunt komen.
Chaos staat voor mij gelijk aan incident- en rampenbestrijding. Zeker in het begin. Daarvoor heb je allerlei commandovoeringssystemen. Haal die vooral niet door elkaar met Cynefin. Cynefin is geen command & control.
De domeinen zijn niet scherp begrensd en lopen in elkaar over.
Het zijn ook geen absolute domeinen. Kennis en ervaring doen er toe. Wat voor de één bijvoorbeeld complex is, kan voor een ander complicated of clear zijn.
Alle partijen en elementen uit je Territory gedragen zich zoals Cynefin. Afhankelijk van de situatie; het is dus volatiel.
Over het boek
In 2020 verscheen het eerste boek over Cynefin. Weaving sense-making into the fabric of the world, was de ondertitel. Ik las het ten behoeve van dit blog voor de tweede keer en concludeerde dat het voor mij nu in het Clear domein valt. Ik haalde er dus niet heel veel nieuws uit.
Maar voor mensen die nog niet zo bekend zijn met Cynefin is het een prima opstap, zij zitten wellicht nog in het complicated of complex domein met betrekking tot Cynefn. Dan is dit boek wel een aanrader.
Voor mij was obliguiteit wel iets nieuws, weer zo’n typisch Snowden moeilijk woord. Complexe problemen kunnen vaak niet direct worden opgelost. Dan is een indirecte benadering soms effectiever. Kies dan niet voor een rechtlijnige oplossing, maar experimenteer, leer en pas aan om tot een oplossing te komen. Wees flexibel, zegt Cynefin.
Dat is altijd goed, flexibel zijn.
Cynefin is al met al een sterk intuïtief model. Dat maakt het voor velerlei interpretaties vatbaar en dat is ook wat je in dit boek ervaart. Ik vond dat zelf wel inspirerend, maar sommigen zullen het als te weinig wetenschappelijk aanmerken. Dat is denk ik ook de grootste kritiek op Cynefin.
Daarnaast heeft Snowden een grote voorliefde om regelmatig nieuwe abstracte terminologie aan zijn framewerk toe te voegen. Dat maakt het er niet perse eenvoudiger op. Check één van zijn laatste pennenvruchten er maar eens op na, die zit voor mij nog in de liminaliteit tussen chaos en complicated. Hopelijk wordt het ooit clear.
Zou ik hem bewaren als de boekenkasten vol zijn en er geruimd moet worden: ja, daarvoor heeft dit model genoeg betekend in mijn ontwikkeling door de jaren heen.
Toegift voor de liefhebber: Snowden heeft voor de EU een fieldguide for complexity & crisis geschreven. Gebaseerd op Cynefin, maar dan nog verder geabstraheerd. Interessant om te bekijken, maar eerlijk gezegd vond zelf ik het te abstract om in de praktijk toe te passen.
Bijlage: spoedcursus complexiteit
Paul Cilliers was een hoogleraar aan de universiteit van Stellenbosch en algemeen erkend expert op het gebied van complexiteit. Hieronder vind je een spoedcursus complexiteit van zijn hand.
Complexity is the result of a rich interaction of simple elements that only respond to the limited information each of them are presented with. When we look at the behaviour of a complex system as a whole, our focus shifts from the individual element in the system to the complex structure of the system. The complexity emerges as a result of the patterns of interaction between the elements.
Complex systems consist of a large number of elements.
This is necessary but not sufficient. The grains of sand on a beach do not interest us as a complex system; interaction is vital.
Said interaction is fairly rich, with every element in the system influences, and is influenced by quite a few other ones.
The interactions themselves are non-linear, which guarantees that small causes can have large results, and vice versa..
The interactions usually have a fairly short range. As a result, it can be enhanced, suppressed or altered.
There are loops in the interactions. The effect of any activity can feed back onto itself, sometimes directly, sometimes after several intervening stages.
This feedback can be positive (enhancing, stimulating) or negative (detracting, inhibiting)..
Complex systems are usually open systems, they interact with their environment. It is often difficult to define the border of a complex system.
Complex systems operate under conditions far from equilibrium. There has to be a constant flow of energy to maintain the organisation of the system and its survival.
Complex systems have a history. Not only do they evolve through time, but their past is co-responsible for their present behaviour.
Each element in the system is ignorant of the behaviour of the system as a whole, it responds only to information that is available to it locally.
Kunst kan je een betere crisismanager maken, zo leerde ik tijdens de ontdekkingstocht die dit blog heeft opgeleverd. Hoe je via een plaatje op Twitter bij een podcast komt en daarna bij een boek over de rechter hersenhelft. En tenslotte eindigt bij het sluiten van musea tijdens lockdowns en wat dat zegt over de kwaliteit van des kabinets crisismanagement.
Het begin van een tocht
Hoe de dingen soms gaan.
Het begon met dit plaatje dat ik op Twitter tegen kwam.
Het vermogen om schoonheid te begrijpen en appreciëren maakt je een betere besluitvormer, zegt Dave Snowden hier. Je weet wel, die van Cynefin. Niet de klokkenluider.
Wat ik dan lees: hoe maakt gevoel voor kunst je een betere crisismanager? Hoe zit dat?
Daar moest ik dus meer van weten. Dat begint zoals altijd met Mister Google. Al gauw was ik er achter dat de bewuste uitspraak was gedaan in een podcast van Jim Rutt. Rutt was ooit baas bij Network Solutions en het Santa Fé Instituut, een onderzoeksinstituut naar complexiteit, chaostheorie en zelforganisatie. Nu had hij een podcast over ‘cutting edge thinking in science and technology and the future of our economic, political and social systems and institutions.’
Vervolgens stapte ik op het roeimachien met een koptelefoon, mijn manier van kiloknallen. En dat viel in het begin niet mee, die podcast. Rutt heeft namelijk zo’n typisch ronkende Amerikaanse stem waar ik me echt even overheen moest zetten om te blijven luisteren. Want ik wilde immers weten waarom kunst je een betere crisismanager maakt. Ik roeide dus voort, de twintig minuten zaten er nog niet op.
Exaptief
Bij een discussie over het ontwerpen van artificial intelligence kwam eindelijk de gezochte uitspraak voorbij. Snowden zei dat ontwerpers van AI-systemen zowel over voldoende ethische als esthetische bagage moesten beschikken.
Because aesthetics is about abstractions. Music and art come before language in human evolution, so human language evolves from abstractions. The evolutionary argument for this is it allows rapid exaptive thinking. The ability to rapidly repurpose things is actually comes from abstraction. It’s also a matter of you get higher empathy in abstraction than you do in the material.
dave snowden
Dit moest ik een paar keer terugluisteren voordat ik het begreep. Vooral dat stukje over exaptive thinking. Van exaptive vond ik zo gauw geen Nederlandse woord, anders dan exaptief. Dan weet je natuurlijk nog niets.
In 2018 kwam ik er tijdens een sabbatical achter dat de Toren van Babel van Pieter Brueghel gewoon in het Boijmans van Beuningen hangt.
Exaptief blijkt een begrip uit de evolutiebiologie te zijn. Het betekent dat sommige door evolutie verkregen functies een ander doel krijgen dan waar ze ooit voor ontworpen waren. Het is een soort serendipiteit die groeit en evolueert, maar is geen adaptatie an sich. Het ontstaat namelijk niet uit aanpassing, maar als toevallig extraatje. ‘Wat handig dat ik die slurf daar ook voor kan gebruiken.’
Wat zegt Snowden volgens mij nou in dit stukje? Hij zegt dat schoonheid en kunst afkomstig zijn uit abstracties, waardoor er het vermogen ontstaat om toepassingen te zien uit materiaal dat daar oorspronkelijk niet voor bedoeld was. Doordat je anders naar de wereld leert kijken, zie je oplossingen die je anders had gemist. Je leert hergebruiken.
Van kunst leer je improviseren; patronen te zien; met complexiteit om te gaan. Dat is wat Snowden volgens mij zegt.
Hersenhelft
Maar daar eindigt dit verhaal niet. Ik deed nog een paar zoekslagen en vond toen een verwijzing naar een boek van Daniel Pink, A whole new mind. Over het trainen van de rechter hersenhelft. Het is juist die rechter hersenhelft waar het gevoel voor kunst wordt ontwikkeld, waar je leert abstract te denken. Kennelijk kan je dat ontwikkelen, kun je dat oefenen.
Mark Rothko, Grey, Orange on Maroon, No. 8, 1960, Museum Boijmans Van Beuningen. Eigen foto
Pink onderscheidt zes gebieden waarmee je die rechter hersenhelft aan de praat moet krijgen.
Design. Het gaat er niet alleen om dat je iets maakt, maar dat je iets moois maakt. Iets wat je raakt. Dat je het wil hebben.
Story. Alleen informatie is niet genoeg om mensen te overtuigen. Je moet er een verhaal van kunnen maken, een narratief.
Symphony. Gaat over het grotere plaatje zien. Een analyse is mooi, maar niet genoeg. Het moet passen in een groter geheel, in een symfonie.
Empathy. Dat behelst inlevingsvermogen, het verplaatsen in iemand anders die misschien helemaal niet op je lijkt. Empathie is afstand nemen van je ego.
Play. Gaat over lol, leuk, grappig humor. Over kwinkslagen maken en relativeren.
Meaning. Waar doe je het voor? Wat is het hogere doel, behalve geld verdienen en status?
Voor elke vaardigheid beschrijft Pink vervolgens oefeningen en activiteiten. Ik ga dat niet allemaal zitten opnoemen hier, maar een paar voorbeelden wil ik wel geven. Omdat ik weet dat het werkt.
Oefenen met rechts
Hou een boekje bij met aantekeningen. Of met tekeningen. Schrijf je gedachten op, een zin die je voorbij hoort komen, iets wat je leest, een scene van straat.
Wordt een design detective. Als je in een gebouw bent, of bij iemand thuis, kijk dan eens goed rond. Wat bevalt je er aan? Wat niet? Waarom is dat? Schrijf het in je boekje.
Pak eens een voorwerp en vraag je af waarom je het nu zo leuk vindt.
Kijk om je heen, naar de mensen die je ziet. Wie zijn het, wat zouden ze aan het doen zijn? Wat is het verhaal achter die groep?
Maak foto’s, geen kiekjes. Wat is je standpunt, je compositie? Wat is je verhaal?
Doe dingen die je niet kan. En leer van de fouten die je maakt. Ga gewoon eens tekenen.
Luister mensen af. In de trein, in de winkelstraat. Of in de kroeg. Onthoud de verhalen of schrijf ze gelijk op. Handig hè, dat boekje.
Als je naar een talkshow kijkt, let dan eens wat minder op wat men zegt en meer op hoe ze het zeggen. Welke gezichtsuitdrukkingen zie je? Welke lach is nep en welke is echt?
Dwaal en verdwaal. Wander. Bezoek een labyrinth.
Bezoek een concert. Kijk hoe de band of het orkest samenspeelt, hoe ze improviseren en elkaar weer terugvinden. Hoe zijn de composities opgebouwd?
Of duik eens echt in een nummer, zoals hier in Red Right Hand. Wat betekent het, welke associaties roept het op; wat is het verhaal achter het verhaal?
Kijk af en toe in je boekje en zoek naar de rode draad. Wat heb je er onbewust allemaal in gestopt?
Wanderen
Keith Haring, Untitled 1982. Ook in het Boijmans.
Zoals je ziet heeft geen van deze activiteiten iets te maken met proces, optimalisatie of efficiëntie. Dat zijn dingen voor het linkerbrein. Ook belangrijk, maar dat doe je al de hele dag met je Excel sheets, je KPI’s en je lijstjes.
Het rechterbrein daarentegen gaat over kijken, verbazen en verwonderen. Zien zonder ego. Ontdekken van patronen in complexiteit, verhalen in situaties, schoonheid in kunst. Allemaal dingen die je een betere crisismanager maken omdat je leert omgaan met abstracties.
Dat het kabinet elke keer na een lockdown de musea en de kunsten pas als laatste weer heropent geeft daarom te denken over de kwaliteit van hun crisismanagement. Hopelijk lezen ze dus dit stukje en laat men de kunsten verder ongemoeid. Wie weet worden ze nog exaptief. (Ja, scroll nog maar eens omhoog 😊)
Update 27 september 2024: klimmen
Het nieuwe kabinet, dat in de zomer van 2024 aantrad, gaat door met dezelfde kunstminachting van haar voorgangers. Deze keer door de BTW te verhogen op musea en boeken. Wat op zichzelf nog te billijken was geweest bij acuut en chronisch geldtekort, ik kan dat niet beoordelen, maar doe het dan wel over de hele linie. Niet de pretparken en bioscopen uitzonderen.
Als de regering nou wel eens een goed boek had gelezen, zoals Bint van Bordewijk, dan hadden ze deze maatregelen vast niet voorgesteld. Dan had deze zin van de schooldirecteur voor altijd in hun geheugen gegrifd geweest:
De meester mag niet dalen, de scholier moet klimmen
Dit blog is onderdeel van Prohairesis, de stoïcijnse kunst van het jezelf voorbereiden op jezelf. Laatste update is van 27 september 2024. Andere blogs uit dat rijtje zijn bijvoorbeeld Strijdvaardig leven en Alle crises ben je zelf.
Leeslijst
Rizoomes is zo opgezet dat je in principe overal kunt beginnen met lezen. Toch zijn er een paar blogs die helpen om het geheel beter te volgen als je die eerst gelezen hebt. Dat lijstje staat hieronder.
