Rizoomes

Wanderings in crisis

Tag: Amsterdam (Pagina 1 van 2)

De Wolf van Max Pam

14 mei 2023 / / Geen reacties

De Wolf van Nederland is een boek van Max Pam, dat bestaat uit een verzameling columns en toespraken uit de afgelopen twintig jaar. Hij schreef veel over wat mij ook bezig hield en houdt. Dat maakt De Wolf een aangename trip down memory lane. Herinneringen ophalen met een boek.

De Wolf van Max Pam
Ik las de Wolf van Max Pam voor een groot deel tijdens een wandelvakantie in Sluis. Een aanrader, net als het lokale blond ‘Jantje van Sluis’

Toen ik in 1991 aan de slag ging bij de brandweer in Amsterdam lukte het mij in betrekkelijk korte tijd er ook woonruimte te vinden. Toeval uit een spelonk in mijn netwerk, met een klein addertje onder het gras. Het aan mij verhuurde pandje had weliswaar de prijs van de vrije markt, maar niet het benodigde aantal punten.

Bijna had de huurcommissie mij er daarom weer uitgegooid, maar vond dat gezien mijn functie op dat moment niet ‘opportuun.’

Ik kon echter geen aanspraak maken op huurverlaging, dat dan weer niet. Zo gaan die dingen.

Maar goed, mijn Amsterdamse avontuur kon beginnen. Om mij helemaal onder te dompelen in mijn nieuwe stad nam ik ook een abonnement op het Parool en keek ik vaak AT5.

Zo leerde ik Max Pam kennen. Journalist, schaker en programmamaker.

Ik werd een trouwe kijker van De Woestijn Leeft. In dat programma liep Pam samen met Jeroen Henneman door de stad en liet op satirische wijze zien hoe slecht de boel werd onderhouden en wat voor troep het eigenlijk is. Toen ik dit blog schreef bleek er net een jubileumuitzending te zijn gemaakt. Kijk maar.

De originele reeks werd gemaakt onder regie van Theo van Gogh en ook Theodor Holman had er iets mee te maken, al weet ik niet meer wat. Voor mij was dit kwartet vrije geesten een openbaring. Ze gingen er in hun werk hard in, raakten met iedereen gebrouilleerd, maakten dat soms weer goed, maar altijd stonden ze voor het vrije woord.

Of het nu links of rechts was.

Ik was het lang niet altijd met ze eens, maar het ging wel ergens over. Er staat ook nergens geschreven dat je alleen kunt leren van mensen wiens mening je ondersteunt. Juist andere invalshoeken brengen je op andere gedachten. Daarom las ik Pam altijd graag. En nog steeds.

De Wolf van Nederland bevat een selectie uit zijn werk van de afgelopen twintig jaar. Het begint met de toespraak bij de dood van Martin van Amerongen, ook zo’n erudiet persoon die node gemist wordt en gaat dan via allerlei columns, overpeinzingen en redes naar zijn laatste zelfportret uit 2022.

Veel vrienden zijn dood. De overgeblevenen zijn me te dierbaar om ruzie mee te maken.

max pam

Vanaf het begin van het boek ervaarde ik het als een trip down memory lane. In elk stukje zit wel iets dat een herinnering oproept. De brand bij de TU Delft komt aan bod (vooral omdat Pam het zo’n afschuwelijk gebouw vindt), de rechtszaak tegen Mohammed B., fanstukjes over W.F. Hermans, mopperstukjes over Geert Mak, herinneringen aan Theo van Gogh en mooie eerbetonen aan A.D. de Groot, de schaakpsycholoog die ook op deze website terug te vinden is.

Zelfs Wagenaar komt voorbij, in de rechtszaak tegen Demjanjuk. Ook die staat al op Rizoomes, onder andere in dit blog over de gijzeling van het nieuws.

Ronduit hilarisch is een column uit 2004 over Godslastering. Die gaat over een poging van minister Donner om de wet op Godslastering aan te scherpen. Pam schrijft dat ze er bij de NCRV moeite mee hadden om het onderwerp te bespreken, met name omdat sommige woorden dan uitgesproken moesten worden die eigenlijk niet gezegd mochten worden.

Dat deed onweerstaanbaar denken aan de tijd dat een regisseur bij de NCRV geen ‘cut’ mocht roepen. Bij de NCRV riep men ‘pats’. Nederland verlangt terug naar het pats-tijdperk.

Martin Bril

Pam besteedt een paar columns aan Martin Bril, die ongeveer gelijktijdig met hem ziek werd in 2002. Waar Pam er weer bovenop kwam, was het voor Bril in 2009 einde wedstrijd. Ik weet dat nog goed, Bril was voor mij het voorbeeld hoe je columns moet schrijven. Ik heb menig verhaaltje op zijn stijl geschoeid, voor ik mijn eigen manier had gevonden.

Zouden mensen Martin Bril eigenlijk nog wel herinneren?

In Etalagebenen, een bundeltje van Bril uit 1998, staat zomaar een brand beschreven waar ik OvD was. Amsterdamse middelbrand in een illegaal Chinees gokhuis. Toen ik ter plaatse liep kwam ik Ad Smit tegen het lijf, commissaris van politie die ik kende uit de lange avonden wachten in de Arena. “Doe vandaag maar niet zo heel erg je best, Ed,” zei hij grijnzend, “van mij mag die keet tot de grond toe afbranden.” En weg was hij.

Dit vond Bril ervan:

“Adembenemend gezicht. De mannen die uit deuren vallen. Helmen op. Slangen die worden uitgerold. Het opgewonden schetteren van de mobilofoon. Het eerste water dat zich exploderend een weg baant door de nog platte slangen. Bam, daar is het. Spuiten maar. Nog meer brandweerwagens, nog meer mannen, steeds meer rook. Brandbestrijding in volle vlucht. Het gaat zo snel dat het een wonder mag heten dat af en toe nog eens iets helemaal uitbrandt.”

Kennelijk bleef Bril lang hangen. Aan het einde van zijn verhaaltje schrijft hij:

Het was in de loop van de dag dat de werkelijkheid uit het beeld begon weg te zakken. Een vreemde gewaarwording, maar niet onaangenaam. Aan het einde van de rit was het of er niets was gebeurd.

martin bril

Precies dat ervaarde ik bij het lezen van de Wolf van Max Pam. Na zo’n 400 pagina’s verleden in de herhaling was het net of de werkelijkheid uit beeld begon te zakken. Heel even was er alleen maar geschiedenis waar nog een hele toekomst aan vast zou zitten. Toen het boek uit was, was het weer keihard hier en nu.

Een vreemde gewaarwording. Maar niet onaangenaam.

‘Brand in Amsterdam’ van Schaap op de weegschaal

24 juli 2021 / / 1 reactie

Leen Schaap was drie jaar commandant van brandweer Amsterdam. Over die tijd schreef hij een niet onomstreden boek, dat in dit gastblog van Gerard Bouwmeester wordt gewogen. Gerard is bevelvoerder bij Post Zuilen in Utrecht, redacteur bij Brand & Brandweer en vanaf 1 oktober 2021 directeur bedrijfsvoering bij brandweer Haaglanden.

‘Is het bij jullie net zo?’

Iedere brandweercollega heeft de laatste jaren wel eens die ene vraag gekregen: gebeurt dat bij jou in het korps ook, wat die Amsterdammer allemaal zegt over zijn korps?

Want er was een tijd dat mijn Utrechtse collega Cor de bekendste brandweerman van Nederland was, maar sinds een paar jaar trekt een politieagent de meeste aandacht als brandweerman: de Amsterdamse politiecommissaris-brandweercommandant Leen Schaap verscheen in talrijke media om zijn mening over zijn organisatie, vooral over zijn medewerkers, te delen met wie het horen wilde.

Begin 2021 publiceerde Schaap een boek waarin hij terugkijkt op zijn korte, intense periode bij de Amsterdamse brandweer (2016-2019). Ik wilde het in de zomervakantie eens lezen, maar de adviezen dat niet te doen, waren zo talrijk, dat ik het maar vóór mijn vakantie alvast gelezen heb (of bedoelden jullie dat niet?).

Brand in Amsterdam

Het is een dun boekje: achttien korte hoofdstukken (en wat paratekst) verdeeld over 179 pagina’s. Vrij grote letters, veel wit. Ik las het in een avond en een ochtend uit. Het heeft een simpele opbouw: een openingshoofdstuk waarin Schaap discrepanties constateert tussen actualiteit en de moral high ground die ambtenarij zou moeten zijn, een hoofddeel waarin hij autobiografisch en losjes thematisch en chronologisch zijn tijd bij brandweer Amsterdam beschrijft en daarna een auctoriaal hoofdstukje met leiderschapslessen.

Bernhard bezoekt Brandweer Amsterdam aan de Achtergracht. Foto ANP

De cover vind ik fraai vormgegeven, de achterkant een stuk minder (waarover hieronder meer). Al voor het lezen van de inhoud is duidelijk hoe Schaap in de wedstrijd zit. De ondertitel van de mogelijk nog neutraal te lezen titel ‘Brand in Amsterdam’ is ‘hoe een verziekte overheidscultuur kan blijven bestaan’. De header op de achterflap leest ‘een onthullend inkijkje in een gesloten cultuur’.

De inhoud van het hoofddeel van het boek laat zich dan ook raden. Schaap schudt een serie anekdotes uit zijn mouw, die duidelijk maken dat de organisatie die hij in 2016 binnenstapte niet voldeed aan wat hij een gezonde organisatie vindt. Zijn verbazing en afkeer spelen een rode draad in het boek: over wat hij aantreft, hoe hij behandeld wordt door de organisatie, hoe brandweermensen elkaar behandelen, en ten slotte hoe hij behandeld wordt door de nieuwe burgemeester en in 2019 weer vertrekt.

Anekdotiek, maar analyse?

Wat nu te denken van dit boek? Allereerst, de anekdotes die Schaap opsomt, zijn niet fraai. Iedere onveilige werkomgeving is er een teveel, en hier lijkt daar zeker sprake van. Racisme en seksisme hebben geen plaats op de werkplek (waar wel?) en moeten bestreden worden. De vraag is natuurlijk hoe je dat doet.

En daar knaagt het in dit boek. Schaap extrapoleert zonder dat te thematiseren van zijn eigen observaties naar patronen en vandaar door naar organisatiecultuur. Door in het openingshoofdstuk actuele misstanden die zich wereldwijd in overheidsdiensten voordoen op te sommen en die opsomming te relateren aan zijn geëxtrapoleerde observaties pretendeert Schaap (en zijn uitgever op de achterflap) in dit boek zelfs tot analyses en ‘bredere verbanden’ te komen.

Maar die pretentie kan dit boek niet waarmaken. Het is evenzeer te simpel om te zeggen dat de verbanden niet kloppen, maar voor de stelling dat ze wel kloppen is de anekdotiek te karig (het zijn toch wel heel veel dezelfde ervaringen die in het boek en de interviews steeds weer echoën), de extrapolatie te simplistisch en de analyse te impressionistisch.

Paradoxaal genoeg krijgen de anekdotes zelf, doordat ze de analyse niet kunnen dragen, minder gewicht – ze zijn te vrijblijvend, verbanden te impressionistisch geschetst. Daardoor draagt de analyse niets bij aan het verbeteren van de onveilig gebleken situatie. Pijnlijk.

Gnothi seauton

Een tweede punt wat mij opviel, is het stuitende gebrek aan zelfreflectie door Schaap. Dat wreekt zich op verschillende plekken en manieren. Ik noem er drie.

In zijn onbeschaamde en fundamentele onbegrip van de brandweer bijvoorbeeld – zijn framing van brandweervrijwilligers als een ‘veelal sympathieke’ groep collega’s, ‘goedgetraind’, waar ‘de rest van Nederland het nog mee doet’ klinkt aardig natuurlijk, maar is toch vooral een haast Ruttiaanse omhelzing: iets of iemand zozeer complimenteren dat het zicht op de werkelijke (w)aard(e) verdwijnt.

De impact van de brand bij Marbon op de organisatiecultuur is zwaar onderschat.

Voorts in de categorie ‘niet begrijpen dat je de brandweer niet begrijpt’:

1. preventie als enig ander voorbeeld van bredere inzetbaarheid van beroepsbrandweerpersoneel (als je die bredere inzetbaarheid zo cruciaal en/of vanzelfsprekend vindt, is één voorbeeld te karig),

2. het benoemen van politiecollega Welten als projectleider (ik heb me eerder in Brand&Brandweer kritisch uitgelaten over talent- en managementontwikkeling bij de brandweer, maar desondanks: het is volstrekt ondenkbaar dat er in de héle landelijke brandweerorganisatie, incl. die ‘sympathieke vrijwilligers’, niemand te vinden was die dit toch overzichtelijke project aankon – maar je moet het wel willen, en er een relevant netwerk voor hebben), en

3. de respectloze omgang met het brandweeruniform op de foto op het achterflap – met het jasje over de arm en stropdasloos wil de uitgeblust kijkende Schaap misschien uitstralen dat hij uitgevochten is, maar enige respect voor het uniform waar hij eerder veelvuldig in aantrad in televisiestudio’s had hem gesierd.

Een tweede voorbeeld van gebrek aan zelfreflectie is dat Schaap zijn eigen introversie steeds uitlegt als persoonlijke kwaliteit. Ik heb helemaal niets tegens introverte mensen (wie mij kent…), maar waarom deze kunstgreep?

Doorlopend voert Schaap gesprekken waarin hij niet zegt wat hij denkt. Wel keken hij en zijn gesprekspartner ‘elkaar zwijgend aan’, ‘voelde [hij] de adem van [zijn gesprekspartner]’, enzovoorts, waarna hij ‘[zich] later bedacht’, ‘[zich] achteraf realiseerde’ of nadien iets ‘hoorde in het netwerk’.

Foto: Wiel van der Randen (ANP 1931)

Dat kan natuurlijk gebeuren, maar waar komt dan de behoefte vandaan om die secundaire reacties in dit boek te presenteren als grootse gesprekstechniek of dito inzichten, terwijl de grootsheid ervan betrekkelijk is èn te laat kwam om daadwerkelijk impact te hebben?

Ik plaats geen kanttekening bij introversie an sich, maar begrijp niet waarom die (en de consequenties ervan) in dit boek zo eenzijdig geframed worden. Waarom ook hier niet even kritisch in de spiegel gekeken, en bij minstens een van die momenten gesteld: ‘als ik me daar eerder had gerealiseerd en/of eerder had durven zeggen dat …, dán was deze klus me misschien wel gelukt’?

De hand overspeeld

Het meest schrijnende gebrek aan reflectie bewaart het boek voor het laatst. Na de te gratuite inleiding en het iets te impressionistische hoofddeel volgt een docerend slothoofdstuk waarin Schaap enkele leiderschapslessen deelt.

Daar staan op zich interessante dingen in, maar de lezer – deze lezer in ieder geval – vraagt zich na het lezen van Brand in Amsterdam alleen wel af waarom Schaap dit in vredesnaam denkt te moeten doen. Hij heeft blijkens dit boek geen andere opleiding dan de (met tegenzin aangevangen) politieschool, en heeft slechts twee werkgevers gehad, waarvan bij één ieder duurzaam verandervoornemen strandde, waarop geen enkele zichtbare persoonlijke reflectie volgt, maar slechts herhaling van zijn leiderschapsprincipes, die, zo weet de lezer inmiddels, dat stranden niet hebben kunnen voorkomen.

Welke autoriteit, welke skin in the game heeft Schaap voor zijn lessen? In dit slotstuk, op pagina 173, waarschuwt Schaap de lezer: overspeel je hand niet. Dit moet in deze context toch ironisch bedoeld zijn? Want dat is volgens mij precies wat Schaap deed. Als buitenstaander bezien heeft het er alle schijn van dat hij als brandweercommandant zijn hand overspeelde door te weinig steun voor zijn veranderingen te organiseren, waardoor daadwerkelijke verandering niet van de grond kwam. Als lezer is het zeker te constateren dat Schaap als auteur zijn hand overspeelde met een onevenwichtige samenbrenging van anekdotes en context.

Gemiste kans

Schaaps ervaringen, in interviews en dit boek opgesomd, laten zien dat er dingen niet goed gaan bij de hoofdstedelijke brandweer. Maar het boek substantiveert niet hoe groot of klein het probleem echt is, of sterker nog: wát het probleem echt is. En dus draagt het boek niet bij aan het oplossen ervan. Brand in Amsterdam is een gemiste kans.

De verstopte crisis bij de demonstratie op de Dam

25 oktober 2020 / / 3 reacties

Over de demonstratie op de Dam van 1 juni 2020 verscheen onlangs een rapport onder de titel ‘De verkeerde afslag.’ Het is in het Regionaal Beleidsteam van de Veiligheidsregio Amsterdam Amstelland te prijzen dat zij deze kans om te leren niet voorbij heeft laten gaan. Graag draag ik daar mijn steentje aan bij door in dit blog te beschrijven hoe je met een andere bril op ook nog iets over VUCA, situational awareness en fundamental surprise uit het rapport kunt halen.

“Ik voel een update van de blog van @Rizoomes over Whatsapp crisismanagement aankomen.” Een tweetje van één regel, op 21 oktober verzonden. Ik fronste mijn wenkbrauwen. Ze zullen toch niet naar mijn blog verwezen hebben in een onderzoeksrapport, ging het door mij heen. Dat moest ik maar eens snel uitzoeken.

En zo kon ik gelukkig al gauw vaststellen dat ze dat niet hadden gedaan, naar mijn blog verwijzen. Wat er wel was geadviseerd in het rapport ‘De verkeerde afslag’ was om Whatsapp af te schaffen. Laat dat nu precies de enige aanbeveling zijn die ik niet goed begrijp in een verder zeer informatief rapport, waar net zo veel te leren valt van wat er in- als tussen de regels is geschreven. Alleen daarom al een aanrader.

Enkele van de tweetjes die mij op het verschijnen van ‘De verkeerde afslag’ hebben gewezen

Ook interessant: de bestuurlijke reactie. Al in de tweede alinea steekt het met-de-kennis-van-nu syndroom de kop op. “In het rapport staat goed beschreven hoe in de voorbereiding, naar achteraf bleek, een verkeerde inschatting van het aantal deelnemers is gemaakt en hoe die heeft doorgewerkt tijdens en na de demonstratie.”

Mijn persoonlijke mening is dat er vooraf wel zeker een betere analyse te maken was geweest, maar dan moet je wel een iets andere bril opzetten dan die van ‘foutje, bedankt.’ Die andere bril haal ik uit een aantal blogs die ik de laatste maanden geschreven heb. Het rapport ‘De verkeerde afslag’ is mooie input om een paar van die concepten te illustreren. Zie dit blog dan ook niet als een correctie op het rapport, maar als een illustratie van wat je er nog meer uit kunt halen. Met een andere bril.

VUCA

Zoals in dit blog beschreven is VUCA een afkorting van Volatile, Uncertain, Complexity en Ambiguity. Het is een mini-checklist die je naast elke situatie kunt leggen. Hoe hoger je scoort, hoe groter de kans dat je gebeurtenis ontspoort. De (incomplete) analyse hieronder laat zien hoe crisisgevoelig de demonstratie was:

  • De organisatie van de demonstratie verliep al zeer volatiel. Sowieso veranderde het organisatiecomité enkele keren van samenstelling en van mening, ook het aantal deelnemers bleef in de aanmeldingen stijgen. Er was veel aandacht voor in de pers en Groen Links riep op om naar de demonstratie te komen. De volatiliteit was dus tamelijk groot. Zie het feitenrelaas uit het rapport voor meer voorbeelden
  • De onzekerheid over de uitkomst van de demonstratie was ook hoog. In andere landen waren er plunderingen en rellen uitgebroken die het onzeker maakte wat er in Nederland zou gaan gebeuren. Sowieso was het uiteindelijk aantal deelnemers aan de demonstratie onzeker.
  • De complexiteit was zo mogelijk nog hoger. Er is natuurlijk sprake van de anderhalve meter maatregel, die elke bijeenkomst al standaard ingewikkeld maakt. Maar dan was het ook nog een zondag, Pinksteren, mooi weer en de eerste dag dat de horeca na twee maanden sluiting weer open mocht. Daarnaast was er uit medische, toen nog totaal onverdachte hoek, onbegrip gekomen over de demonstratie op de Dam. Het is zeer onvoorspelbaar hoe die variabelen met elkaar zullen interacteren. In dit blog over escalatie- en complicatiefactoren zie je nog meer voorbeelden die de complexiteit van een incident vergroten.
  • Tot slot de ambiguïteit. Gezien alle discussie die er in de pers en op social media al vooraf plaatsvond over de demonstratie was het duidelijk dat je het nooit goed kon doen. Er is altijd minimaal één partij die zich zal opwinden en zich als crisismakelaar op kan stellen. Niet alleen over de wijze waarop de demonstratie is verlopen maar ook hoe die had kunnen verlopen.

Wat er in deze korte analyse goed uit elkaar moet worden gehaald is de demonstratie als dreiging voor openbare en publieke gezondheid en de demonstratie als institutionele crisis voor het bevoegd gezag. Het is mijn stellige overtuiging na het lezen van ‘De verkeerde afslag’ dat zo’n onderscheid in Amsterdam niet goed op het netvlies heeft gestaan. Dat brengt mij bij de tweede bril, de kleine taxonomie van de ongewenste gebeurtenis.

Kleine taxonomie van de ongewenste gebeurtenis

Laat ik beginnen met te zeggen dat de demonstratie zelf natuurlijk geen ongewenste gebeurtenis is. Het is een grondrecht en in die zin een legale gebeurtenis. Voor hulpverleningsdiensten en het bevoegd gezag is het vervolgens wel hun taak ervoor te zorgen dat het geen ongewenste gebeurtenis wordt.

Om dat goed te kunnen doen moet je in deze VUCA-tijden over duidelijke definities beschikken van de verschillende soorten incidenten. Elk type kent zijn eigen karakteristieken en vraagt om andere competenties. In dit blog ben ik daar uitgebreid op ingegaan.

Emergency, disruptie, dreiging en crisis zijn met elkaar verbonden. Elke ongewenste gebeurtenis scoort in meer of mindere mate op elk van de vier basisvormen, maar ontwikkelt zich soms ook van de ene naar de andere vorm. Dat is niet altijd direct zichtbaar, ik noem dat een verstopte gebeurtenis. Voor de overheid geldt dat emergency, disruptie en dreiging fysieke incidentvormen zijn waar zij in optreedt. Zie het maar als het product of de taak van de hulpverleningsdiensten. Echter, crisis is een verhaal en slaat terug op de uitvoerder zelf. Op de reputatie, het gezag, gepercipieerde competentie of het vertrouwen, soms ook wel insitutionele crisis genoemd. Die kan volgen uit een fysiek incident, maar het hoeft niet.

Voor de demonstratie op de Dam geldt dat de risico-inschatting is gebaseerd op een dreigingsscenario voor openbare orde en publieke gezondheid. Daarbij was het aantal deelnemers de leidende risico maatstaf. ‘De verkeerde afslag’ beschrijft waarom die inschatting niet goed gemaakt is en welke problemen dat met zich meebracht.

Maar naast die foute dreigingsinschatting zat in de demonstratie ook de (institutionele) crisis nog verstopt. Als je er niet naar kijkt, zal je hem echter niet zien. Dat is wat ik in dit blog situational awareness level nul heb genoemd. En als je situational awareness nul is, dan is je option awareness ook nul. Je valt dan terug op wat je nog wel hebt, maar wat daar niet altijd geschikt voor is. Whatsapp bijvoorbeeld.

Uit het rapport blijkt dat Halsema wel aanvoelde dat er iets aan de hand was, maar dat ze geen andere opties zag. “Achteraf denk ik dat we wel degelijk andere middelen hadden moeten proberen in te zetten. Die waren op dat moment niet voorhanden vanwege de strategie die we hadden gekozen. Dat vind ik jammer.”

Hier wreekt zich dat er na de Wet op de Veiligheidsregio’s ‘crisis’ is gemaakt van dat wat vroeger nog gewoon een ramp, ongeval of incident heette. Bij alles wordt de GRIP uit de kast getrokken, maar daar heb je voor een institutionele crisis helemaal niets aan. Wat de demonstratie op de Dam goed laat zien is dat je naast een incidentkwalificatie voor spoedeisende hulpverlening, dreiging en disruptie, ook een kwalificatie en opschaling nodig hebt voor crisis. Inclusief een dedicated structuur met teams en de daarbij horende capabilities en competenties. Dat zal zowel de situational- als option awareness vergroten.

Fundamental surprise

Ik denk dat iedereen er rekenschap van zal moeten nemen dat in deze polariserende tijden de geloofwaardigheid van het bevoegd gezag (en eigenlijk van iedereen wel) structureel ter discussie wordt gesteld. Niet alleen meer na een incident, als er iets mis is gegaan, maar ook al vooraf en tijdens, wanneer er nog niets is gebeurd.

Verantwoording afleggen is dus niet meer zoals vroeger iets van achteraf, na een ontsporing, maar van altijd. Crisis is een proces, een kloof tussen partijen die door een ongewenste gebeurtenis voor iedereen zichtbaar wordt. Maar die zolang hij nog verstopt zit, alleen wordt gezien als je ernaar zoekt. Dat is precies wat Zvi Lanir een fundamental surprise noemt. Ik schreef er in dit blog over.

Het hoofdstuk ‘beschouwing’ van het rapport beschrijft in een aantal alinea’s zinsneden die op zijn minst rieken richting een fundamental surprise.

“Betrokkenen wezen op excuserende factoren. Zo was er volgens hen geen precedent van demonstraties die onverwacht heel veel meer mensen hadden aangetrokken. De organisator zou zorgdragen voor het volgen van de RIVM-richtlijnen (wat ook de verantwoordelijkheid van de organisator is). Het plunderscenario was veel dominanter dan het scenario van te veel mensen. De voorbereidingstijd was heel kort (waardoor het onwaarschijnlijk is dat de organisatie veel mensen op de been zal kunnen brengen, zo leerde de ervaring). De Dam had ruimte voor duizend mensen die zich 1,5 meter van elkaar konden bewegen (en de schatting van het aantal demonstranten was altijd lager dan 1000). De informatie-uitwisseling was beperkt rond de Dam (het mobiele netwerk was overbelast), waardoor agenten niet via WhatsApp konden communiceren. Het was, met andere woorden, een ‘perfect storm’. De kans dat zo’n storm opnieuw opsteekt, is verwaarloosbaar, zo lijkt het idee.”

Visual note van Wendy Kiel over institutionele crisis zoals beschreven door Arjen Boin.
(via rechter muisknop ‘afbeelding bekijken’)

Deze opsomming bevat in vrijwel elke regel een andere human bias die het zicht op de werkelijkheid ontneemt, zoals Kahneman die in Thinking Fast and Slow zo mooi beschreven heeft. Maar er is meer:

“Veel van onze respondenten vertelden ons dat ze weinig redenen zien de bestaande werkwijze aan te passen. Wij hebben 1500 demonstraties per jaar waarover u nooit iets hoort omdat ze altijd goed gaan.”

En ook nog:

“Het is, ook achteraf, nog niet helemaal duidelijk onder welke condities de driehoek wel fysiek bij elkaar zou zijn gekomen.”

Verstopte gebeurtenis

Deze en nog enkele andere observaties uit het rapport wijzen op een zelfbeeld die in de veiligheidskunde als complacent te boek staat, zelfgenoegzaamheid. Bij onder andere Shell is het risico van een complacent veiligheidscultuur al langer onderkend en dat heeft geleid tot programma’s als ‘chronic unease.’ Juist om een fundamental surprise te voorkomen.

Het zal ook om die reden zijn dat ‘De verkeerde afslag’ aanraadt om op zoek te gaan naar de Black Swan bij risico-analyses, alhoewel ik daarbij zelf dacht dat het zoeken naar een unknown known met behulp van goede checklisten al heel mooi zou zijn.

Dat in de bestuurlijke reactie eigenlijk alleen wordt gesproken over enkele technische zaken, zoals een herziening van de crisiscommunicatie, geeft aanleiding te denken dat de fundamental surprise door de gemeente nog niet helemaal herkend is.

Die institutionele crisis zit daarom nog steeds ergens verstopt, zij het niet meer bij de demonstratie op de Dam. Op enig moment zal hij zich weer openbaren, in een nieuwe dreiging of disruptie, het verbod op Whatsapp ten spijt. Dat is althans wat ik van het rapport het geleerd.

Dit is het zesde deel van de surprise dagboeken. Eerdere afleveringen vind je hier. Het blog is ook gelinkt aan ‘Human Factors’. Daarover vind je hier meer blogs.

De ervaring van verlies; 25 jaar Motorkade

18 april 2020 / / 25 reacties

Op 19 april 2020 is het vijfentwintig jaar geleden dat het fatale ongeval op de Motorkade plaatsvond. Bert, Joan en Rob, trotse brandweermannen van kazerne IJsbrand in Amsterdam, kwamen die avond niet mee terug. Dat was voor heel veel mensen een gebeurtenis met een enorme impact, ook voor mij. Ik schreef er eerder al over in ‘het horloge van Bert’. Met dit zwarte jubileum in aantocht keek ik oude foto’s terug, en besloot er nog één keer een blog aan te wijden. Over de ervaring van verlies.

Vergeten gezichten

Ik kan me de gezichten van Bert, Joan en Rob niet goed meer voor de geest halen. Als ik me actief probeer te herinneren hoe ze er ook alweer uitzagen, komen er slechts flarden naar boven. Een flard van Joan als de grote rustige reus, vriendelijke ogen boven een vlassig snorretje. We waren ongeveer even oud. Rob herinner ik me vooral als een lange man, die graag overal de draak mee stak. En Bert was blond, met een aanstekelijke lach waarmee hij zijn tanden vrolijk ontblootte. Maar hij was ook ambitieus en net klaar met zijn opleiding tot bevelvoerder.

Dat is het. Meer krijg ik niet boven water. Het voelt als heel weinig, maar inmiddels weet ik dat dit voor de meeste mensen zo is. Het is heel normaal dat je gezichten niet goed kunt oproepen uit je geheugen, ook bij overledenen die je heel na waren. Je kan daarentegen gezichten meestal wel heel goed herkennen, zo goed zelfs dat je er niet eens bij stil staat dat je na elke ontmoeting iemands gelaat alweer begint te vergeten. Tot je elkaar weer tegenkomt, of een foto ziet en direct herkent wie het is.

Het is allemaal zo vanzelfsprekend dat je er meestal niet verder over nadenkt. Net zoals je je ook niet afvraagt waar al die woorden vandaan komen die je elke dag gebruikt. Ook zo’n automatisme, het is er gewoon. Tot je opeens met het tegenovergestelde wordt geconfronteerd, zoals bij een groot verlies. Dan ontdek je opeens hoe weinig je over jezelf weet in dat soort situaties. Omdat ze gelukkig maar weinig voorkomen.

De eerste keer dat ik daar tegenaan liep was in 1989, bij het overlijden van mijn moeder. Na een paar maanden besefte ik opeens dat ik niet meer zo goed wist hoe ze er uit zag. Dat ik een foto nodig had om de herinnering aan haar weer compleet te maken. Daar schrok ik van, hoe kon dat? Ik had toch heel veel van haar gehouden, waarom raakte ik dan haar beeld langzaam kwijt?

Toen ik het later met mijn vader besprak, reageerde hij opgelucht; hem was hetzelfde overkomen, en hij had zich er heel schuldig over gevoeld. Dat het vergeten normaal is maakt het overigens niet minder pijnlijk, maar in ieder geval weet je dat het niet aan jezelf ligt, je kan er niets aan doen. Zo zitten mensen nu eenmaal in elkaar. Maar als je dat niet weet, is het best schrikken.

De voorkant van het korpsblad van Amsterdam, daags na de begrafenissen met korpseer.

Het is tegelijkertijd een raadsel waarom herkenning dan zo’n krachtig proces is. Ik keek voor dit zwarte jubileum krantenknipsels terug uit die tijd en zag de mannen daar staan die ik toentertijd bijna wekelijks tegenkwam en even leek het of de tijd had stil gestaan. Dat zo de pieper kon gaan en ik na een helse rit door Amsterdam hen tegen zou kunnen komen. Dat ik kon vragen of de HV-container (HulpVerlening) van kazerne Teunis zich wilde melden bij de autospuit Willem. Dat er ruimte moest worden gemaakt voor de VC-wagen (Verbindings Commando). Of de A-wagen (Adembescherming) er al was. Dat soort dingen; toen heel normaal, maar in geen twintig jaar meer door mij uitgesproken.

Waarom drong zich dit zo aan mij op? Waarom was ik eerst al die gezichten vergeten, maar kon ik me zo goed herinneren hoe het was toen ik de foto’s weer zag? Ik heb geen idee van het waarom, maar weet inmiddels wel dat het zo is. Je zit anders in elkaar dan je denkt en bij ingrijpende gebeurtenissen word je daar opeens mee geconfronteerd. En dat is heel normaal. Dat is mijn eerste ervaring van verlies die ik na 25 jaar Motorkade wil delen.

Een brandweerman huilt niet

Er was meer wat me te binnen schoot, bij het zien van de foto’s. Na het ongeval ging kazerne IJsbrand buiten dienst, maar bleef wel open. Toegankelijk voor iedereen die zijn hart wilde luchten, langs wilde komen, een gesprek wilde voeren. Ik herinner mij nog zo’n gesprek aan de grote tafel in die oude kazerne. Met R.

“Een brandweerman huilt niet.” R. kijkt door het raam naar buiten, we zitten aan de grote tafel in de kantine van kazerne IJsbrand. Het is druk binnen, het zit vol met brandweermannen die luid pratend en rokend hun gevoelens proberen te verwerken. H. heeft net nieuwe koffie gezet, ruik ik boven de rooklucht uit.

“Dat zeiden ze tegen me, 24 jaar geleden bij de Marbon. Een brandweerman huilt niet.” Hij staart nog steeds in de verte. “Dus werd er maar helemaal niet over gepraat. Een plaquette op de kazerne ophangen, dat was het wel.” Hij kijkt me aan, in zijn ooghoek welt een traan. “Ik heb die spuit in mijn eentje terug moeten rijden naar kazerne Teunis, met niemand erin. Moest ik zelf de deur opendoen van dat lege gebouw. God, wat voelde ik me toen eenzaam.”

R. legt zijn hand op tafel. “Weet je, ik had een fotocamera gekocht voor één van de jongens. Die ligt nu al 24 jaar bij me op een plankje in de kledingkast. Ik ga hem binnenkort maar aan zijn weduwe brengen.” Er verschijnt een kleine glimlach. “De garantie zal er wel af zijn, denk ik.”

Hij schuift zijn stoel naar achteren en kijkt in de rondte. “Ik vind het toch zo goed van jullie dat jullie ‘open huis’ houden hier op IJsbrand. Hadden wij dat maar gehad toen. Het is natuurlijk verschrikkelijk wat er met de jongens op de Motorkade gebeurd is, maar daardoor zijn wij van de Marbon nu eindelijk aan het praten over wat ons toen is overkomen. Dubbel eigenlijk, hè, dat je andermans leed nodig hebt om aan dat van jezelf toe te komen.”

“Alles gaat verloren en alles blijft bewaard”.

Bernlef

Ingrijpende gebeurtenissen hebben grote gevolgen. Er overkomen je dingen die je niet voor mogelijk had gehouden. Het enige wat je dan niet moet doen is zwijgen. Praat. De ervaring van verlies is dat praten helpt. Met elkaar, over wat je voelt. Jaren van onderzoek hebben aangetoond dat geen reactie de enige verkeerde reactie is op een ingrijpende gebeurtenis. Wat ingrijpend is, bepaal jezelf. Daar is geen objectieve maatstaf voor, geen wetenschappelijke drempel. Maar altijd geldt: praat. Dat is mijn tweede ervaring van verlies.

De kistcommandant

In het gelid voor de kist. Foto van een krantenknipsel uit het Parool.

Mijn derde ervaring van verlies betreft het belang van rituelen. Zorg voor een goed afscheid, dat past bij de situatie. Een goed ritueel doet heel veel dingen tegelijk. Om er maar eens een paar te noemen, zonder uitputtend te willen zijn:

  • Het doet eer aan de overledene
  • Het markeert het eind van een stoffelijke relatie met iemand en tevens het begin van een mentale; niet voor niets wordt gezegd dat iemand pas echt is overleden als iedereen die de persoon kende er ook niet meer is.
  • Het versterkt het groepsgevoel van hen die blijven
  • En zeker bij een begrafenis met korpseer: het versterkt de onderlinge banden, geeft betekenis aan het werk dat je doet en vertrouwen om weer door te gaan.

Ten tijde van het ongeval op de Motorkade was ik de chef van de derde sectie, waar onder andere kazerne IJsbrand toen onder viel. Ik voelde me enorm verantwoordelijk om alles goed te laten verlopen, en daardoor vond ik mezelf opeens terug als kistcommandant voor de begrafenis met korpseer. Wat me daarvan vooral bijgebleven is dat het echt teamwerk is. Er waren zoveel mensen in touw om alles goed te regelen en voor te bereiden, het is echt heel veel werk en het moet in korte tijd. Vraag en accepteer hulp. De steun van andere korpsen, zoals Zwolle, Den Haag en Amstelveen is toen onontbeerlijk geweest en heeft de kiem gelegd van het latere Begrafenis Bijstand Team.

Ik ben nog nooit zo zenuwachtig geweest als voor die dag. Als een berg zag ik er tegen op en onderweg naar de begrafenis heb ik afgevraagd waar ik in hemelsnaam aan begonnen was. Maar dat gevoel was in één klap weg toen ik al die collega’s zag staan in de erehaag, al die mensen die daar gekomen waren voor dat belangrijke ritueel. Ik weet nog hoe we de kist uit de auto tilden en op de schouders hesen. Hoe we over het grindpad naar de aula schuifelden en ik verbaasd was dat we via de schuifpui naar binnen gingen. Dat we in gelid stonden en frontaal de zaal in keken. En hoe later al die mensen langs de kist liepen om op hun eigen manier afscheid te nemen. Een louterende ervaring.

De ervaring van verlies

In de twee weken voorafgaand aan de 19e april heeft de Motorkade me toch weer behoorlijk beziggehouden, ook al is het 25 jaar geleden. Wel merk ik dat mijn vragen veranderen. Waar ik eerst dacht: waarom is dit gebeurd? en later: hoe zou mijn leven er uit gezien hebben zonder Motorkade? denk ik nu: wat had het soepeler kunnen lopen als ik beter voorbereid was geweest op verlies.

Voor mij zit het antwoord op die vragen in de Stoa. Ik kan al die gebeurtenissen niet veranderen of beïnvloeden. Het is gebeurd, er is niets aan te doen. Wat ik wel kan veranderen is de manier waarop ik er mee om ga. Daar kan ik keuzes maken, maar dan moet ik wel weten hoe. Terugdenkend aan 25 jaar geleden is dat misschien nog wel wat ik toen het meest heb gemist: dat je een beetje weet wat je te wachten staat. Ik was letterlijk blanco. Persoonlijk denk ik dat een aanzienlijk deel van de westerse samenleving dat eigenlijk wel is, blanco. Er is weinig plaats meer voor een gesprek over verlies of de dood en daarom zijn we eigenlijk slecht voorbereid als het eenmaal zo ver is. Terwijl het einde toch echt voor iedereen onafwendbaar is.

Daarom is filosofie zo belangrijk. To philosophize is to learn how to die, zei Cicero daar ooit over. Ryan Holiday van de Daily Stoic voegt daar nog aan toe dat “there are plenty of wise men and women who can at least provide some guidance”, want “they’ve had more time to hink about it than we have.” En dat klopt, 25 jaar om precies te zijn. Een tijd waarin ik veel heb geleerd en ervaren heb wat verlies is. Terugdenkend aan toen, besefte ik dat ik graag iets gelezen zou hebben over de ervaring van verlies. Precies daarom schreef ik dit blog, met de dingen die ik toen graag had geweten.

Als de burger blussen gaat

28 februari 2019 / / Geen reacties

15 februari 1963 brandde de C&A op het Damrak in Amsterdam volledig af. ‘Als de burger blussen gaat’ is een korte mijmering over enkele foto’s die ik van dat incident vond en dat nu in het Museum of Accidents staat. Samen voor de stad.

Vanuit het niets gaat de brandweer voorbij, ze stoppen, iedereen vliegt de auto uit. Luiken gaan omhoog, ze pakken slangen en gaan rollen. Ze kijken, zoeken naar een brandkraan die het nog doet. En ze gooien rode bundels in het rond, leggen de slangen neer voor gebruik. Eén, twee, veel slangen zijn er nodig, nog meer, het zijn er niet genoeg voor dit kolossale vuur, dit inferno. Er is te veel brand en te weinig weer. Dat is het moment dat de burger blussen gaat.

Kijkend naar al die mensen op het Damrak die bij Body World naar binnen gingen, dacht ik aan die beroemde brand uit 1963. Nu was het heet. Toen bij het C&A was het ijskoud, met een harde oostenwind. Het jaar van de zwaarste elfstedentocht ooit.

De Jan van der Heijden kon door de bevroren binnenwateren maar met moeite ter plaatse komen. In die omstandigheden kon de brandweer de hulp van de burgers goed gebruiken. Speuren naar vliegvuur, vertelt het verhaal, want het waaide zo hard en alles was zo droog.

Maar dat is niet het hele verhaal. Ook al veranderde de C&A langzaam in een ijspaleis door het bluswater, onder controle kwam de brand niet. De BB (Bescherming Bevolking) werd ingezet, maar nog meer handen waren nodig. Waardoor er nog maar één ding op zat: het is vijf uur in de ochtend als de burger blussen gaat. Samen voor de stad.

De burger die blussen gaat. Brand bij C&A in Amsterdam, 15 / 16 februari 1963

Monument

7 mei 2015 / / 1 reactie

“Papa, ik ben nu 7 jaar”.

Een klein zinnetje, in onvast kinderhandschrift geschreven op een tekening met vrolijke viltstiftkleuren. Ik denk aan Sesamstraat, en probeer me te herinneren hoe ik zelf m’n eerste letters op papier probeerde te krijgen. De “buh” en de “muh”.

Wat zou het schrijvertje gedacht hebben toen hij met het zinnetje bezig was?

De tekening lag ondertussen rustig te wachten op de nietsvermoedende aanwezigen bij de onthulling van het herdenkingsmonument op de Weesperzijde. Het is ongemakkelijk om stil te staan bij hen die gingen, maar als je het met zijn allen doet geeft het wel een zekere verbondenheid. Gedeelde smart is halve smart.

Iedereen hoorde in gedachten verzonken de toespraak aan die bij zo’n gelegenheid hoort, en in sommige zinnen zat een woordje waar de eigen herinnering mee op de loop gaat. Ergens op de achtergrond hoor ik “Motorkade” voorbij komen. Vier jaar geleden al weer, en sommige details werken zich uit het geheugen omhoog.

De ingang van het gebouw, de bezetting van IJ waar ik op dat moment niks tegen wist te zeggen. De berging, de begrafenis en al die gesprekken op de Berberisstraat. De bloemen en brieven uit de buurt, de enorme ere-haag van alle collega’s en de meneer die als allerlaatste een blues-spiritual aanhief.

Brand, berging, begrafenis, Berberisstraat, bloemen, brieven, buurt, blues, het zijn de woorden met de letter Buh;

Papa, ik ben nu zeven jaar.

Als leren herinneren is, is dan niet-weten vergeten zijn, vraagt Borges zich af in de Zahir. Zijn we overal bij geweest, maar weten we het niet meer? Ik ben niet bij de Marbon geweest, maar ik ben het ook niet vergeten. Ik weet heel veel details, maar ik herinner me er geen één. Een regel uit een liedje dat ik ken dringt zich op: “I try to remember, all the things I never knew”.

Het is 28 jaar geleden, de Marbon. Acht-en-twintig. Acht-en-twintig is bijna 29, en zoveel namen staan er op het monument. Negen-en-twintig man in 125 jaar. Dat is bijna één in de vier jaar. Ik probeer uit te rekenen wat de kans is om bij de brandweer Amsterdam om het leven te komen bij brand.

De toespraak kabbelt op de achtergrond voorbij. Ik kom er niet zo één-twee-drie uit, merk ik, en mijn gedachten dwalen af naar een rekensom van de Amerikaanse brandweer.

In Amerika zijn er 1.1 miljoen brandweermensen. Driehonderdduizend daarvan zijn beroeps, de rest vrijwilligers. Stel je voor, dat is net zo veel als de bevolking van Amsterdam. Amsterdam, helemaal gevuld met Amerikaanse vrijwilligers.

Per jaar komen er zo’n 100 Amerikanen om bij brandbestrijding. De helft krijgt een hartaanval, een kwart komt om bij auto-ongevallen. Zes man komen om door verstikking, zes door instorting en zes door kogels.

Honderd man op een miljoen, dat is één op tienduizend.

In het externe veiligheidsbeleid van Nederland geldt een grenswaarde van 1 op de miljoen. Dat wil zeggen, de kans op overlijden als gevolg van een risicovolle activiteit mag niet meer zijn dan één mens per miljoen mensen.

In Nederland zou de Amerikaanse brandweer verboden zijn.

Ik vang het woord Molenbroek op. Marbon, Motorkade, Molenbroek, minuut, monument, middelbrand, maatje, meester. Dat zijn de woorden met een Muh;

Papa, ik ben nu zeven jaar.

Er wordt een minuut stilte gehouden, iedereen gaat staan.

Maar de stilte is slechts buiten. Nooit is er zoveel herrie in je hoofd als bij de minuut stilte.

De B en de M schreeuwen in het rond, keihard door en over elkaar tot ze de strijd opgeven en samen opgaan in Brand Meester, bij wijze van moraal van het Monument: Blijf de Brand Meester, houd de herinnering levend en jezelf ook.

Papa, ik word wel honderdzeven jaar! 

Minigeschiedenis herdenkingsmonument Brandweer Amsterdam

Het boek met de namen lag in een altaartje in de hal van de Weesperzijde, het toenmalige hoofdkantoor van Brandweer Amsterdam.

Op 21 juni 1999 werd er voor het eerst een jaarlijkse herdenking gehouden voor alle gevallen brandweermannen van Amsterdam. Tot die tijd waren er meerdere, kleine herdenkingen per kazerne. Tijdens die herdenking ontstond het idee voor dit blog, dat eerst als Ome Ed column is verschenen

Vanaf 16 juni 2012 is er elke derde zaterdag van juni ook een nationale herdenking bij het brandweermonument naast de voormalige brandweeracademie, het huidige IFV.

Het monument met de namen. “Zij die ons ontvlogen”
Schrijver dezes tijdens de herdenking in 1999, vlak achter Gerard Koppers (met baard) die deze foto’s regelde.

Brand Paardenstraat Amsterdam

11 mei 2014 / / 3 reacties

Dit blog over de Paardenstraat is een combinatieblog uit the Museum of Accidents. Het begint met een kort essay over de impact en omvang van brandstichting in Nederland, die groter is dan ik dacht. Daarna volgt een feitelijke omschrijving van de gebeurtenissen, gevolgd door foto’s die een beeld geven van de situatie ter plekke. Het wordt afgesloten met links naar andere informatiebronnen. Er is op internet overigens niet veel meer over deze brand te vinden.

Impact en omvang van brandstichting

Toen the museum of accidents nog gewoon brandweercanon heette, het zal ergens in 2014 zijn geweest, zaten we met het team brandweercanon bij elkaar om betekenisvolle en leerzame incidenten te verzamelen. De brand op de Paardenstraat van 5 december 1970 werd aangereikt door Gerard Koppers, de onvolprezen chroniqueur van de nationale brandweergeschiedenis. Mij kwam het incident totaal onbekend voor, ik had nog nooit van de brand op de Paardenstraat gehoord. Maar de omvang ervan stond buiten kijf: negen slachtoffers is veel.

Dat er sprake was van brandstichting maakt ook de impact van dit incident heel groot. Even dacht ik dat de brand mogelijk een racistisch karakter zou hebben, omdat de slachtoffers allen uit Marokko dan wel Ghana kwamen. Dat bleek echter niet zo te zijn. Kennelijk was een ruzie in Club 9-11 (wat een omineuze naam) beslecht met het in de brand steken van de eerste verdieping, waardoor de mensen op de etage erboven als ratten in de val zaten. De daders zijn nooit opgepakt.

Brandstichting

Sinds de brandweercanon the museum of accidents is geworden komt er bij elk incident een kort essay die een aspect van de betreffende calamiteit toelicht. Daar moest ik met dit voor mij onbekende incident wel eventjes over peinzen. Waar zou ik bij de Paardenstraat over gaan schrijven? Over de laatste verbouwing tot vier superdeluxe appartementen, die aan niets meer aan deze tragedie doet herinneren? Over dat brand wellicht discrimineert en bepaalde bevolkingsgroepen harder raakt dan andere? Brandstichting?

Het werd het laatste onderwerp, nadat ik het IFV rapport over tien jaar fatale woningbranden er weer eens op na had geslagen. Daar staat op pagina 12 onderstaande, zeer intrigerende tabel. Kijk er maar eens goed naar, ik las er de eerste keer in 2018 volledig overheen:

Zie je dat? 110 branden als gevolg van moedwillige brandstichting. Met 119 doden tot gevolg. Honderdennegentien! Da’s 27% van het totaal. Ruim een kwart van de doden door brand is dus het gevolg van brandstichting. Ik vind dat nogal wat. Het IFV spendeert er echter weinig woorden aan:

“De branden waarbij sprake is van een (bewezen) natuurlijke dood of moedwillige brandstichting vallen buiten de kaders van het onderzoek en zijn niet meegenomen in de analyse.” (pag 12)

Nou begrijp ik dat je er vanuit preventief oogpunt misschien niet zo veel mee kunt. Maar vanuit het Openbare Orde & Veiligheid (OOV) perspectief wel. Je zou daarom verwachten dat hier extra onderzoek naar gedaan gaat worden, want het roept nogal wat vragen op.

Zijn het afrekeningen? Liefdesverdriet? Baldadigheid? Chantage? Sabotage? Hoe herken je het als brandweer in de praktijk? Ga je dan opschalen? Staak je een offensieve binnenaanval voor je eigen veiligheid? Allemaal vragen die direct bij mij naar boven kwamen.

En ook: hoe bereidt de brandweer zich op aangestoken branden voor? Volgens de gegevens van het IFV is een kwart van de fatale woningbranden moedwillig gesticht. Geldt dat percentage dan ook voor andere typen branden?

Checklistbrand

Volgens checklistbrand.nl, een samenwerkingsverband van het IFV met verzekeraars en MKB Nederland wordt zo’n 20% van de branden met opzet aangestoken. Dan mag je dus best aannemen dat bij één op de vier tot vijf branden, met of zonder slachtoffers, sprake is van opzet. Met mogelijk grotere risico’s voor de veiligheid van brandweermensen tot gevolg:

  • Gebruik van brandversnellers als benzine leidt tot een veel snellere brandontwikkeling dan je op basis van je intuitie zou verwachten
  • Mogelijk zijn brandpreventieve voorzieningen gesloopt of onklaar gemaakt. Daardoor arriveert de brandweer later bij het pand dan waar het brandpreventief concept van uitgaat en je dus een grotere brand aantreft. Dat wordt nog eens versterkt door het tijdstip van de brand; meestal in de nacht, als niet-crimineel Nederland in bed ligt
  • De kans is groot dat er op meerdere plekken brand is gesticht, zodat je bij een binnenaanval in de knel komt te zitten

Dit zijn nog maar drie vragen die even snel naar boven kwamen. Er zijn er vast nog wel meer te verzinnen. Maar ik zei het al, het zijn korte essays bij het museum of accidents. En je hoeft niet overal een antwoord op te hebben. Soms is het stellen van een vraag al genoeg om een incident te duiden, zoals bij deze over de impact en omvang van brandstichting op de Paardenstraat. Vijftig jaar later levert die casus nog steeds relevante vragen op en dat is precies het doel van het museum of accidents: leren.

Korte omschrijving incident Paardenstraat

Datum 5 december 1970
Locatie en type objectEen pension aan de Paardenstraat in Amsterdam. Pand van vier verdiepingen, waarin ook een cafe gevestigd was. Typische Binnenstadbrand: voorspelbaar onvoorspelbaar, slechte preventie, snelle branduitbreiding en moeilijke toegang en bereikbaarheid.
Type incidentOp 5 december 1970 kwamen 9 gastarbeiders om, toen op de eerste etage van het pand Amstelstraat 9-11, in Club 9-11, brand werd gesticht. Het armetierige gastarbeiderpension op de bovenste etages had geen vluchtwegen; de 40 bewoners zaten als ratten in de val. 18 pensiongasten konden door de brandweer met ladders en springzeilen worden gered. De daders van de brandstichting zijn nooit gevonden.
Bijzonderheden
  •  Pension voor gastarbeiders. 16 Kleine houten kamertjes. Gemiddeld delen 6 a 7 personen een kamer. Geen brandwerende voorzieningen en smalle trap is enige vluchtweg.
  • Brandstichting. Brand gaat via trap razendsnel naar boven waar de bewoners geen kant meer op kunnen.
  • Een van de bewoners verbrandt levend in het raam. Later blijkt dat twee lotgenoten zich vast geklemd hadden aan zijn benen, waardoor hij geen kant meer uit kon.
  • De brandweer was met 16 voertuigen ter plaatse, die in de kleine smalle binnenstad al gauw alle logistiek onmogelijk maakte.
  • 18 Mensen worden gered door de brandweer.
  • Op dit moment zijn er vier appartementen gevestigd in het pand

Foto’s

Deze foto’s zijn afkomstig uit het ANP Archief
Brand Paardenstraat
Brand Paardenstraat
Bovenstaande krantenstukken komen van de voorpagina van de Leidsche Courant.

Meer informatie

Dit blog is onderdeel van the Museum of Accidents. De laatste update is van 29 november 2020

Hotel Polen

5 mei 2014 / / Geen reacties

Dit is een combinatieblog uit het Museum of Accidents. Het begint met een essay over het korte geheugen van mensen en de vergeten springers van Hotel Polen. Daarna volgt een feitelijke omschrijving van de gebeurtenissen toentertijd in Amsterdam, gevolgd door foto’s die een goed beeld geven van de situatie ter plekke. Het wordt afgesloten met links naar andere informatiebronnen.

De vergeten springers van Hotel Polen

Hoe lang houdt de herinnering aan een ramp stand? Hoeveel mensen die zich over het Rokin en het Damrak persen weten nog van de iconische branden die zich daar afspeelden? Een mijmering over de springers van Hotel Polen, met ook nog een futiel linkje naar Star Trek.

Het ik in de massa

Zondagmiddag in Amsterdam, het nationale hitteplan is net in werking gesteld. Drommen toeristen glijden als slangen over het Damrak, het weke vlees uitgestald en ingesmeerd met zonnebrand. Ik loop ertussen en vraag me af wanneer het individu overgaat in een collectief.

Wat kan ik doen om me los te maken van deze massa? Van dit gestalt met zijn vele koppen, dat zich als een möbiusring door de straten van de stad slingert? Elke afslag die ik neem leidt tot aansluiting in een nieuwe rij mensen, die uiteindelijk allemaal aan elkaar verbonden lijken te zijn.

Wat ik ook doe, waar ik ook ga, ik ben onderdeel van een wezen met ontelbare tentakels. Het ding is elke dag anders en toch steeds hetzelfde. Daar ligt het omslagpunt van een individueel zijn naar een collectief wezen. Ik ben inwisselbaar met ieder ander mens in deze massa. Verzet u niet. Resistance is futile.

Het brandend ijspaleis

Het zijn gedachten die vragen om een pauze. Even uit de tubifex. We glippen linksaf naar het Beursplein, richting Bistro Berlage. Een oase uit vroeger tijden. Vanaf het terras kijk je er naar de C&A, dat in 2016 volledig in het nieuw gestoken opgeleverd werd. Eberhard van der Laan knipte nog het lint.

Daarvoor stond er een non-descript grijs gebouw, ook van de C&A, dat er neergezet was ter vervanging van het origineel dat in 1963 afbrandde. Een iconische brand voor Amsterdam, de grootste sinds het Paleis van Volksvlijt in 1929, de oorlogsbranden van 40 – 45 niet meegeteld.

Hoeveel mensen die er nu langslopen zouden dat nog weten? Vast niet zo veel, schat ik in. The wisdom of the crowd heeft last van lange termijn geheugenverlies, haar wijsheid geldt slechts in het nu. Met het verleden heeft ze kennelijk niets.

Het brandend ijspaleis van C&A in 1963

De springers van Hotel Polen

Driehonderd meter verder ligt de plek van nog zo’n legendarische ramp: die van Hotel Polen. Op 9 mei 1977 breekt daar brand uit rond 06.30. Het vuur grijpt razendsnel om zich heen en veel hotelgasten proberen zich te redden door van hun balkon te springen.

Het zijn gruwelijke beelden die we ook kennen van zo veel moderne branden. Alleen zijn die beelden er van Hotel Polen niet. Er waren nog geen smartphones. Wel een geluidsopname, van de Alarmcentrale.

“AC, stuur een ladder naar het Rokin, want de mensen staan en hangen voor het raam. Over.” AC, heeft u gehoord dat we grote brand hebben gemaakt? We hebben veel GGD wagens nodig voor slachtoffers die gesprongen zijn, et cetera”. Op 2 minuut 15 wordt er geroepen om alle ladderwagens die de AC heeft. En op 3 minuut 05 vraagt de G-wagen (Gereedschapswagen) van kazerne Willem om ambulances in de Kalverstraat, want “daar leggen de mensen gewoonweg te bloeien daar.”

Redding bij Hotel Polen. Foto van ANP Historisch Archief

Body Worlds

Dit zijn de verhalen die zich allemaal afgespeeld hebben op de plek waar vandaag de dag de collectieve onwetendheid zich door de straten van de stad wurmt. Dankzij deze geluidsband weten we nog dat bij het gebouw waar nu mensen in de Duo Penotti 2 Go hun chocolade wafels zitten te eten, 42 jaar geleden 33 mensen op het trottoir hun dood vonden.

En 4 minuten lopen verderop griezelen mensen bij geplastificeerde lijken in Body Worlds, direct naast de brand die de winkel van C&A veranderde in een ijspaleis. Nog goed, denk ik bij mezelf, dat die Body Worlds niet op het Rokin naast het oude Hotel Polen huist. Hoe vreemd zou het zijn als je voor de lol naar geplastificeerde lijken komt kijken op de plek waar er in 1977 meer dan dertig echte lagen.

Met deze overpeinzing verlaten we het terras en voegen ons weer in die slang met de ontelbare koppen, slenterend langs allerlei plekken waar dingen gebeurd moeten zijn waar we geen idee meer van hebben.

Body Worlds 2019

Korte omschrijving incident Hotel Polen

Datum9 mei 1977
Locatie en type objectHotel Polen in Amsterdam
Type incidentBrand in een hotel in het centrum van Amsterdam; binnenstadsbrand
Bijzonderheden
  • Er waren ruim honderd toeristen aanwezig in het hotel toen om 6.20 een brandlucht werd waargenomen. Poging tot blussing via de liftschacht mocht niet baten.
  • Rond 6.30 greep het vuur razendsnel om zich heen. De eerste brandweervoertuigen arriveerden om 6.42
  • Bijzonder complexe inzet waarbij aan alle kanten mensen zichzelf probeerden te redden via balkons of gewoon door te springen. Los daarvan gooiden veel mensen ook hun koffers in de springzeilen, die daardoor niet goed gebruikt konden worden.
  • 33 Mensen kwamen uiteindelijk om en 21 mensen raakten zwaargewond.
  • Er was geen branddetectie aanwezig, noch brandblussers. Er waren geen goede vluchtwegen. Het hotel was gecontroleerd door de brandweer en niet veilig bevonden. Verbeteringen in de veiligheid bleven echter uit.
  • Het gebouw had een houten draagconstructie met stenen gevels. Door de houten constructie stond het pand in korte tijd in lichterlaaie. Het gebouw is uiteindelijk ingestort.
  • Even voor 7.00 uur stortte aan de zijde van de Kalverstraat de houten constructie geheel in. Het brandend puin kwam neer op een ladderwagen van de brandweer in de straat. De brandweerlieden konden zich nog net in veiligheid brengen.
  • Om 8.37 stortte de rest van het gebouw in en was verdere hulpverlening onmogelijk.
Foto ANP Historisch Archief
Foto ANP Historisch Archief
Foto ANP Historisch Archief
Foto ANP Historisch Archief

Meer informatie
– Rapportage zeer grote brand hotel Polen Amsterdam 1977
– Reconstructie door inspectie
– Wikipedia
– YouTube

Motorkade

1 mei 2014 / / 1 reactie

Deze pagina over de Motorkade is een combinatieblog uit the Museum of Accidents. Het begint met het kort essay ‘het horloge van Bert’ over de betekenis die het incident voor mij heeft. Daarna volgt een feitelijke omschrijving van de gebeurtenissen op de Motorkade, met aansluitend foto’s die een goed beeld geven van de situatie ter plekke. Het wordt afgesloten met links naar andere informatiebronnen.

Essay ‘het horloge van Bert’

Van 17 april 1995 heb ik nagenoeg geen herinnering , noch van 18 april en het grootste deel van de 19e. Het eerste wat van die datum daagt is de overwinning van Ajax in de Europacup en mijn alarmpieper die af ging, rond half elf in de avond. De Alarmcentrale vertelde me dat al meer dan een uur drie brandweermensen uit mijn sectie vermist waren. Kwijt bij brand, na instorting van een lompenloods in Amsterdam Noord. Sinds vier maanden was ik er sectiechef en ik had er in die korte tijd al veel mee gemaakt, maar hier had ik nooit rekening mee gehouden.

Ik voelde mijn hart bonzen.

Soms gaat de werkelijkheid zo hard dat je hem niet bij kunt houden. Dan zou je willen dat je de tijd terug kon draaien om het nog een keer over te doen, en dan goed. Of beter nog, dat het helemaal niet gebeurd was. In plaats daarvan moeten we het doen met een imperfect geheugen, dat uit zichzelf het verleden voor je reconstrueert en de rest vergeet. Het is een vriend vol met leugentjes om jouw bestwil. Alles wat ik hier schrijf is waar, al weet ik niet zeker of het echt zo gegaan is.

Drie man vermist, ik wist niet eens wie, alleen waar. Erheen dus, en snel. Wat moest ik aantrekken? Waar lag mijn stratenboekje? Uniform, ik moest mijn uniform hebben. Waar waren mijn schoenen? En mijn autosleutels? Als je het hard nodig hebt, kan je opeens niets meer vinden.

Buiten was het donker, zwaar bewolkt. Donkerder dan anders. En koud. In de auto ging het gas er vol op. Snel zat ik op de afslag, grote bocht rechts en naar de rotonde van de Meeuwenlaan. Daar stond een afzetting van de politie, ik mocht door toen ze mijn uniform herkenden.

Er viel een druilerige regen toen ik richting de Motorkade liep, richting de brandweerauto’s die met dreunende diesels water en licht draaiden. Het geluid kende ik goed van al die andere branden, maar nooit eerder klonk het onheilspellend. Zelfs de geur van de brand leek anders.

Ik keek om me heen, zocht een punt, een aanwijzing waar ik heen moest. Vanuit het niets stond daar opeens de Officier van Dienst. Hij begon een uitgebreide situatieschets alsof het een evaluatie van een oefening was. Midden in zijn verhaal viel ik hem in de rede.

“Heb jij de rest gezien,” vroeg ik.
“De rest?”
“Ja, de rest, de anderen, die we niet kwijt zijn.”
“Oh, die.” Hij wees in de richting van het pleintje, naar een groepje mannen dat er verslagen bij stond.
“Daar,” zei hij. “We hebben ze er af gehaald, het was niet langer verantwoord zo.”

Ik keek hem aan en liep daarna richting de vijf mannen, mijn vijf mannen van kazerne IJsbrand. Ze stonden dicht bij elkaar, de helmen en uitrusting op de grond. Hun schouders hingen een beetje of dacht ik dat maar? Sommigen keken in de verte, anderen juist naar de grond.

Mijn schoenen voelden vol lood toen ik op ze af liep. Wat moest ik tegen ze zeggen? Wat zeg je tegen collega’s waar je pas sinds kort mee werkt, waarvan je sommigen nog niet eens gesproken hebt en die hun kameraden kwijt zijn? Toen ik vlak bij was keken ze op, een blik van herkenning met een flauwe glimlach. Ze zeiden niets. Ik ging er bij staan en zweeg mee. De tijd stond stil.

En zo stonden we daar, ieder met zijn eigen gedachten, tot Tinus de bedrijfsarts zich bij ons voegde met nieuwe informatie: Johan was gevonden, dood. Vlak voor de deur van de lompenloods waar ze naar binnen waren gegaan om de brand te blussen. Op anderhalve meter van de uitgang. “Kom, we gaan hier weg” zei de bevelvoerder. De rest knikte, hier was niets meer om op te wachten.

“Blijf jij maar hier,” zei Tinus. “Ik ga wel met ze mee.”
“Wat moet ik hier dan nog?”
“Daar kom je wel achter als je er voor staat.”
“Dan loop ik hier gewoon maar overal rond, denk ik.”
“Dat lijkt mij ook,” zei Tinus, “Jij bent de sectiechef.”

De regen was gestopt. Ik liep rond, overal. Voerde gesprekken, met iedereen. En wachtte op de vondst van Rob en Bert. Ik weet niet meer hoe laat Rob gevonden werd, maar wel waar, vlakbij de achterdeur, naast een baal kranten.

Bij het krieken van de dag hadden ze Bert ook. Bijna iedereen was al weg toen hij in de lijkwagen werd gelegd. Ik keek het voertuig na, terwijl de commandant naast me kwam staan.

“Hij moet geïdentificeerd worden,” zei hij.
We keken in de verte.
“Moet ik dat doen?”
“Jij bent de sectiechef. De ordonnans zal je brengen.”

Bij het VU ziekenhuis was de ochtendploeg net begonnen. Ik vertelde waar ik voor kwam en werd direct op sleeptouw genomen via gangen en trappen naar de kelder. Daar werd ik voorgesteld aan de lijkschouwer, een kale man in een witte jas. Hij zat aan een campingtafeltje in de gang en nam net een hap van zijn lekkerbekje met knoflooksaus. De vettige lucht kon je op afstand ruiken.

“Wil je er ook één? Dit is geen werk voor een lege maag.”
“Ik vind een koffie wel genoeg.”
“Zoals je wilt. Maar ik laat hem niet koud worden, hoor.”
Hij keek me aan. “Sorry, zei hij, foute grap.”

Bert lag op een roestvrij stalen tafel, de uitrukkleding nog aan. Zijn haar zat in de war, zijn gezicht was vol met roet. Delen van zijn jas waren zwaar verbrand, hijzelf gelukkig niet. Het leek net of hij niet dood was, alsof hij alleen maar niet thuis was. Maar dat was niet zo, zei de witte jas, Bert doet het niet meer.

Mijn oog viel op een glinstering om Bert zijn pols, het bewoog rond, met één beweging per seconde wees het de tijd. Het horloge van Bert deed het nog wel, althans, dat is wat ik me herinner. Het terugdraaien van de tijd was niet gelukt.

Korte omschrijving incident Motorkade

Datum19 april 1995
Locatie en type objectOpslagloods met oud papier en lompen aan de Motorkade in Amsterdam
Type incidentBrand in opslagloods met drie slachtoffers van de brandweer Amsterdam
Bijzonderheden
  • Kazerne IJsbrand is één van de Autospuiten die uitrukt naar een brandmelding in een lompenloods aan de Motorkade in Amsterdam, 19 april 1995.
  • Om het pand te kunnen betreden moet eerst een aluminium roldeur met de slijpschijf geopend worden. De eersten die naar binnengaan gebruikten gedurende het slijpen reeds hun adembescherming waardoor ze met halflege flessen naar binnen gaan. Ze waren zich daar echter niet bewust van, bleek uit het onderzoek van de overlevenden. Men was verbaasd foto’s te zien waarop duidelijk was dat ze al omgehangen hadden, ze konden zich dat niet herinneren.
  • De brand breidt zich uit tot boven in het verlaagd plafond waaronder drie brandweermensen lopen. Plotseling valt het plafond naar beneden, de brandweermensen raken gedesoriënteerd en komen om het leven.
  • Het toepassen van de binnenaanval is onderwerp van discussie: ‘Naar binnen gaan kan gevaarlijk zijn, buiten blijven tot een wellicht kleine brand zich tot waarneembare en mogelijk moeilijk beheersbare proporties ontwikkelt is niet verdedigbaar.
  • In de lesstof voor bevelvoerder (onderbrandmeester) zijn geen aanwijzingen te vinden voor het omgaan met dit dilemma. Er wordt evenmin duidelijk ingegaan op de factoren die in aanmerking genomen zouden moeten worden, voordat een besluit om een binnenaanval te wagen wordt genomen.’ (Bron: NBDC).
  • De brandweer was er van op de hoogte dat er één en ander mis was met de brandveiligheid in de loods.
  • Naar aanleiding van overlijden van drie brandweermensen bij deze brand wordt door het Nibra onderzoek gedaan naar ‘onverwacht snelle branduitbreiding’. Naar aanleiding hiervan is de publicatie ‘Veiligheidsrisico’s bij repressief brandweeroptreden’ verschenen.
  • Amsterdamse Brandweer heeft zelf ook onderzoek uitgevoerd, inspectie volgde het onderzoek op de voet en heeft de Amsterdamse Brandweer geholpen.
  • Week voor de brand is een rapport uitgelekt waarin kritiek wordt geuit op het korps n.a.v. de brand in de Eerste Helmersstraat.

Foto’s

Beeld van de ingand van de loods, met goed zichtbaar de aluminium roldeur die zo veel tijd had gekost om te openen. Foto Rene Caluwe.
De A-wagen. Daar werden nieuwe flessen op de adembescherming gezet voor langdurige inzetten. Foto Rene Caluwe
Autospuit IJsbrand, de 532. Foto Rene Caluwe
Twee foto’s van de eerste inzet, overgezet van dia’s uit het onderzoek
Gedenksteen van kazerne IJsbrand
Krantenknipsels komen via het NBDC

Meer informatie

Bijlmerramp

1 mei 2014 / / 2 reacties

Deze pagina over de Bijlmerramp is een combinatieblog uit the Museum of Accidents. Het begint met een kort essay over de betekenis die het incident voor mij heeft. Daarna volgt een feitelijke omschrijving van de gebeurtenissen, gevolgd door foto’s die een goed beeld geven van de situatie ter plekke. Het wordt afgesloten met links naar andere informatiebronnen.

Essay: Amsterdam Zuid-Oost

Op 4 oktober 1992 woonde ik nog in een studentenhuis in Utrecht. Omdat ik doordeweeks op de brandweeracademie in opleiding was, moesten we in het weekend hospiteren als er een kamer vrij kwam. De gehele zondagavond spraken we met gegadigden voor die studentenkamer, toen de laatste vroeg wat wij eigenlijk voor studie deden. Ik vertelde over de Rijksbrandweeracademie en de opleiding tot Hoofdbrandmeester, waarop hij zei: “Oh, dan zul je wel geïnteresseerd zijn in dat neergestorte vliegtuig”.

Vliegtuig neergestort, in Nederland? Wij wisten van niets, we geloofden hem ook niet. Maar het bleek geen grap. Er was echt een ElAl vrachtvliegtuig neergestort op een flat. De beelden maakten ongelooflijke indruk. Vanwege de ontzettende gevolgen, dat ten eerste. Maar ook de beroepsopwinding, zo’n enorm vliegtuig neergestort op een flat, wat moet je doen als je daar als eerste autospuit ter plaatse komt? De vraag leverde uren discussie op.

Brandweer Amsterdam

Ik had op dat moment nog geen idee dat ik later bij de Amsterdamse brandweer zou gaan werken. Toen het eenmaal zover was, speelde gelijk de Bijlmerramp in mijn achterhoofd. Welke impact zou dat gehad hebben op het korps?

Ik merkte tot mijn verbazing dat het helemaal niet zo’n impact had gehad. Althans, zo leek het aan de oppervlakte. Brandweermensen die er geweest waren wilden er eigenlijk niet over praten. Men haalde de schouders op, zei dat het een grote brand was geweest, maar voor de brandweer verder niet veel bijzonders.

Nee, dan de Marbon, dat was veel erger. Waarop ik zei dat de Marbon al 25 jaar geleden was, maar dat deed er niet toe, vond men. Eigen collega’s verliezen in de strijd is het ergste wat je kan overkomen, daar kan geen Bijlmerramp tegenop.
In de loop van de jaren ervaarde ik wat de Marbon voor impact had op de werkwijze van het korps. Ik sprak er met velen over, en begon steeds beter te begrijpen welke onbewuste processen een rol spelen bij de classificatie van wat men erg vindt. Wat men erg vindt, is niet rationeel bepaald. Wat men erg vindt, is wat men voelt.

Risicoperceptie

Tegenwoordig heet dat risicoperceptie. Er zijn een paar algemene karakteristieken die bij risicoperceptie een rol spelen. Zo zijn geconcentreerde risico’s erger dan verspreide risico’s. Per dag komen er gemiddeld drie mensen om in het verkeer. Dat haalt niet eens alle kranten. Na Pasen staat er in de krant: Paasweekend eist negen verkeersdoden”.

Risico’s die men kiest worden onderschat, en die men niet kan beinvloeden worden overschat. Bij asbestincidenten worden er kosten noch moeite gespaard om geen vezels in te ademen, waarop men na de ontsmetting als eerste een zwaar shaggie opsteekt. Risico’s voor bekende personen zijn erger dan risico’s voor onbekenden. Dan hoef je alleen op het mediacircus te wijzen na het ongeval met prinses Diana.

Schade als gevolg van bekende gevaren is veel minder erg dan schade die het gevolg is van onbekende gevaren. Als iemand na het blussen van kunstmest een rode uitslag op de huid heeft is de reactie al gauw “dat gaat wel weer over”. Als dezelfde uitslag op de huid verschijnt na het opruimen van een vaatje chemicaliën van onbekende oorsprong, dan is men (terecht) bezorgd.

Waarheid

En daarmee zijn we weer terug bij de Bijlmerramp. Want wat zat er nu eigenlijk in die Boeing? En hoe zit het met het uranium? Elk jaar rond 4 oktober komen er opnieuw dezelfde vragen in de pers. Tot nu toe werden er steeds dezelfde antwoorden gegeven. Dat levert bij velen een onbevredigend gevoel op. Een beetje over het uranium, hoewel er geen aanwijzingen zijn dat er extra gezondheidsrisico’s zijn gelopen door de hulpverleners.

Heel veel over de inhoud van de Boeing. Want omdat gesuggereerd is dat er iemand is begonnen met zaken geheim te houden, zal nooit meer onomstotelijk vast worden gesteld wat er in het vliegtuig zat. Ook al wordt de objectieve waarheid verteld, misschien is de waarheid al verteld, niemand zal het meer geloven. Nooit meer. En dus zijn er elk jaar weer nieuwe geruchten in de pers. En dus is er elk jaar weer onrust in de regio. En zo leeft de Bijlmerramp onder de oppervlakte door, en steekt eenmaal per jaar de kop op in Amsterdam Zuid Oost.

Dit essay is een licht bewerkte versie van de column die ik indertijd schreef voor het (inmiddels opgeheven) vakblad Incident. Het verhaal is zo veel mogelijk intact gehouden om het gevoel van de midden jaren negentig over de Bijlmerramp te illustreren. Dus nog van voor de Bijlmerenquete en het gezondheidskundig bevolkingsonderzoek

Korte omschrijving Bijlmerramp

Datum  4 oktober 1992
Locatie en type objectFlats Groeneveen en Klein-Kruitberg in de Amsterdamse Bijlmermeer worden geraakt door een ElAl vrachtvliegtuig
Type incident Vliegtuigcrash:  Vrachtvliegtuig stort neer op flats
Bijzonderheden
  • Vrachtvliegtuig van El Al stort neer op flats in de Bijlmer, nadat het geprobeerd heeft om een noodlanding te maken. Going down is het laatste signaal van de piloot voor het van de radar verdween.
  • Diverse mensen hebben de crash zien gebeuren. Enkelen daarvan gaan op eigen inzet naar de plaats incident.
  • Autospuit Anton komt als eerste aan en heeft de tegenwoordigheid van geest om eerst te gaan verkennen aangezien je met 1 voertuig niet veel kan beginnen. Omstanders begrijpen dit niet en uiteindelijk zal Anton toch beginnen met blussing om escalatie met omstanders te voorkomen
  • Er zijn ongeveer 100 appartementen vernietigd. De eerste eenheden zijn enigszins verbaast over het beperkte aantal slachtoffers dat zij aantreffen. Bij veel van de appartementen die verkent worden blijken op dat moment de inwoners niet thuis te zijn.
  • 43 mensen komen om. De identificatie van de slachtoffers kost veel tijd en vernuft. Uiteindelijk meent het RIT dat ze iedereen hebben terug gevonden.
  • Tijdens de vlucht van New York naar Schiphol waren drie defecten waargenomen. Op Schiphol werd een nieuwe lading aan boord gebracht die niet fysiek gecontroleerd was. De defecten werden provisorisch verholpen waarna het vliegtuig weer van Schiphol is vertrokken.
  • Bij de inslag van het vliegtuig vlogen de flats meteen in brand en stortten gedeeltelijk in. 100 Appartementen werden vernield.
  • In de tijd na de ramp kwamen veel mensen met gezondheidsklachten. Er zijn diverse gezondheidsonderzoeken gestarten, die nu nog steeds als model worden gebruikt bij andere grootschalige incidenten met mogelijke gezondheidseffecten zoals de vuurwerkramp.
  • Na de ramp is de luchtvaartsector gereorganiseerd. De Rijksluchtvaartdienst werd opgesplitst in diverse onderdelen. Toezicht en beleid werd uit elkaar gehaald. En de luchtverkeersleiding werd een zelfstandig bestuursorgaan.
  • De Bijlmerramp kende een lange nasleep met verhalen, complotten en onderzoeken. Uiteindelijk werd er een parlementaire enquete gehouden die als eindoordeel moest functioneren. Maar dat is slechts ten dele gelukt, nog steeds bestaan er verhalen over de mannen in witte pakken en illegale lading van de El Al die mensen ziek zou hebben gemaakt.

Foto’s

Bijlmerramp: inslagkrater van het vliegtuig in de hoek van de flat
Foto ANP
Foto ANP
Foto ANP
Foto ANP Cor Mulder
De oranje helmpjes waren een restant van de BB, Bescherming Burgerbevolking.
De oranje helmpjes waren een restant van de BB, Bescherming Burgerbevolking. Mede door hun inzet tijdens de Bijlmerramp was de afdeling de laatste van de BB die werd opgeheven. Foto ANP Marcel Antonisse
Foto ANP Marcel Antonisse
Rijen met illegalen na de Bijlmerramp
Veel illegalen hoopten op een verblijfsvergunning. Het leidde tot lange rijen. Foto ANP Cor Mulder

Meer informatie

Dit blog is onderdeel van the Museum of Accidents. De laatste update is van 27 mei 2020

« Oudere berichten

© 2023 Rizoomes

Thema gemaakt door Anders Noren — Boven ↑