Leestijd: 4 minuten

Grensverkenningen van Kester Freriks en Martijn Storms is een lekker boekje voor op vakantie. Neem dan ook wel wat anders te lezen mee, iets met een plot of zo, want na elke twee hoofdstukken is de spanning er wel weer even van af. Ik vond het dan ook vooral een naslagwerkje, dat mooi past bij alle andere kaartenboeken in de kast.

Onlangs hield ik een weekje vakantie in Zuid Limburg, een paar dagen wandelen over het Krijtlandpad. Het Drielandenpunt in Vaals is één van mijn heimelijke genoegens uit die streek. De sensatie dat je met een paar stappen door drie landen kunt lopen is sinds mijn kindertijd niet kleiner geworden. Ik word daar nog steeds vrolijk van.

Ik kon mijn geluk dan ook niet op toen bleek dat Kester Freriks en Martijn Storms een boek hadden geschreven onder de titel Grensverkenningen. Hoe toepasselijk was dat. Vol verwachting sloeg ik het op in de zonnige kasteeltuin van ons hotel. Natuurlijk als eerste bij het hoofdstuk over Limburg. Wat zou er in staan over Vaals?

Nou, niets. De grensverkenningen in Limburg gaan namelijk over de bufferzone die in 1815 werd getrokken ten oosten van de Maas om Pruisen en Frankrijk uit elkaar te houden. Het was zowel de oprichting van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden als die van de provincie Limburg. Daarna volgt in het hoofdstuk een impressie van de streek rondom Sittard en dan met name over de Kollenberg en het van origine Duitse gebied Selfkant.

Kleine historiën

Selfkant werd na de oorlog door Nederland geannexeerd als oorlogscompensatie. “In de verhalen van de mensen die hier wonen en leven was dat een nachtmerrie”, schrijft Freriks. Volgens hem ontlenen mensen hun identiteit aan een grens. Ze voelen zich ermee verbonden, al wordt de eenheid vaak bedreigd. In 1969 werd Selfkant weer teruggegeven aan Duitsland, al ligt het nog steeds als een kartel, ‘een wespentaille’ diep Nederland in.

Het verhaal over Selfkant is één van de vele kleine historiën uit Grensverkenningen. Achttien staan er in, allemaal opgehangen aan één van de vele kaarten uit de oude verzameling van Tiberius Bodel Nijenhuis. Bij zijn overlijden in 1872 schonk hij zijn collectie van kaarten en atlassen aan de universiteit van Leiden. Tot op de dag van vandaag zijn die daar nog steeds te vinden.

Buskruitramp Leiden
De kaart van Leiden is officieel uit 1675, maar door vader Nijenhuis in 1807 ingekleurd na de Buskruitramp. Foto uit het boek.

De verzameling van Nijenhuis bevat veel kaarten en prenten van de Buskruitramp uit 1807. Die had hij meegemaakt als jongen van elf, het ouderlijk huis stond op 500 meter afstand van de grens van het rampgebied. “Op zijn twaalfde verjaardag kreeg hij een kastje met kaarten cadeau van zijn vader. Zou de kaart van Leiden met het door vader Bodel Nijenhuis ingetekende rampgebied daarin hebben gezeten”? Freriks weet het niet zeker, maar tussen de regels door hoopt hij het van harte en ik hoop dat met hem mee.

The map is not the territory

Het is mooi om te zien waar je allemaal grenzen aan kunt trekken. Aan vaargeulen, verdedigingslinies, afwateringsgebieden, zandverstuivingsgebieden, van alles. Misschien is de mooiste grens nog wel die van de klokslag in Leeuwarden. Tot waar je de kerkklokken kon horen, gold het rechtsgebied van de betreffende stad. Keurig ingetekend op de klokslagkaart.

Grensverkenningen is niet een boek om in één keer uit te lezen, daarvoor zijn de verhalen te verschillend. Het springt daardoor logischerwijze van de hak op de tak. En ondanks dat Freriks zijn hoofdstukken dapper essays noemt, is het nu juist dat wat ik miste: de wat diepere gedachten over de betekenis van grenzen. Zelfs de meest beroemde uitspraak over kaarten, The map is not the territory, ben ik niet tegen gekomen.

Desondanks is het heerlijke vakantielectuur, af en toe een hoofdstukje tussen twee drankjes door is een geweldige tijdsbesteding. Eenmaal weer thuis kan Grensverkenningen prima in de kast als naslagwerkje, tussen alle andere kaartenboeken in. Een grenzeloze verzameling.