Leestijd: 8 minuten

Rampspoed op het doek is het rampenmuseum van Rizoomes. Letterlijk een Museum of Accidents, een wandering in crises. Bedoeld ter inspiratie, om ook eens op een andere manier naar het vak van crisismanager en incidentbestrijder te kijken dan uit een boek of een oefening. En ook om een beetje gevoel voor betekenisgeving te krijgen. Wat betekent rampspoed voor een samenleving? Hoe kan je dat op andere manieren uitdrukken dan in een evaluatierapport?

Tenzij anders vermeld zijn hebben we de schilderijen in dit blog zelf op de foto gezet. Als je op een galerijtje klikt met je muis wordt de foto vergroot. De plaatjes met de tekst ernaast kun je vergroten met je linkermuisknop en dan foto openen in ander tabblad.

Hockney’s Eye in Teylers, Haarlem

Eind oktober 2022 bezochten we Teylers Museum in Haarlem. Het laatste weekend dat Joost Swartes ode aan het boek gecombineerd kon worden met de nieuwe tentoonstelling Hockney’s Eye. De laatste bleek een interessante, doch kleine uitstalling. Dat ruimschoots werd goedgemaakt door de vaste collectie van het museum. Daar ga ik zeker nog eens terug.

Dit schilderij heet ‘Danger’ en is van Andy Warhol, 1980. Normaal hangt het in Fitzwilliam Museum, Cambridge, maar nu gebruikte Hockney het om uit te leggen hoe je met een diaprojector een kunstwerk kunt creëren voor Hockney’s Eye. En omdat Danger vaak de voorbode van rampspoed is mag ie ook in het Museum of Accidents.

Singer Laren

Jan Toorop Brandend Belgie Rampspoed op het Doek
Brandend België is een overdonderend schilderij van Jan Toorop uit 1917. Meer dan een miljoen Belgen vluchtten naar Nederland door de WOI. Meer dan bidden kon je volgens Toorop niet doen. Liefde in wanhoopstijden noemde hij het werk.

Levend Landschap in Stedelijk Museum Schiedam

In het Stedelijk Museum Schiedam (SMS) loopt de tentoonstelling Levend Landschap nog tot 6 november 2022. Aan de hand van de elementen vuur, water, lucht en aard presenteert het SMS schilderijen uit zes eeuwen Maasdelta. Waaronder de nodige rampspoed, zoals uit onderstaande doeken blijkt.

Cornelis van Culemborgh legde dit beeld van kruiend ijs in de Delfshaven vast in 1565. Dergelijke ijsdammen waren een groot risico voor de dijken in de Maasdelta. Op 2 januari van dat jaar schoof deze berg van 6 meter hoog over het Vrouwenhuis op het westelijk havenhoofd. Alleen de torenspits is nog zichtbaar.

Henk Chabot schilderde in 1944 dit beeld van de inundatie rond Rotterdam. Op 11 februari 1944 zetten de Duitsers grote stukken land onder water in een poging de aanvallen van geallieerden af te slaan.

In 1809 vond er in de Alblasserwaard een grote overstroming plaats nadat door strenge vorst diverse dijken doorbraken. Jacon van Strij schilderde hoe de sluizen bij Elshout (huidige Kinderdijk) het water afvoerden. De overstroming zou gevolgd worden door een langdurige hongersnood. Rampspoed komt zelden alleen.

Op dit schilderij uit 1574 beeldt Leonard Bremmer het doorsteken van de Berkel af. Dat moest het land laten onderlopen om de Spanjaarden uit Leiden te houden. Het ondergelopen land is daarna waardeloos en produceert geen voedsel meer. Het leidde tot een lange hongersnood.

Wanderlust in het Dordrechts Museum

Niet ver van Schiedam heeft het Dordrechts Museum een tentoonstelling over reizende schilders in de 19e eeuw. Wanderlust, heet ie, en ook die is zeer de moeite waard. Hij loopt nog tot 8 januari 2023. En hoe melancholisch die reisdoeken ook mogen zijn, ook onderweg slaat de rampspoed soms toe.

So Future in het Rijksmuseum Twente

Het Rijksmuseum Twente (RMT) houdt van 18 juni t/m 25 september 2022 een tentoonstelling over onze kijk op de toekomst. Op het grensvlak van technologie, cultuur en maatschappij worden er verhalen verteld waarin de rampspoed niet ontbreekt, zoals in de installatie ‘Corrupted Air’ van Femke Herregraven.

Daarin legt zij een verband tussen de eerste sterftetabel uit 1662 en een overzicht van zogenaamde rampobligaties tussen 1996 en 2018. Rampobligaties speculeren op rampspoed. De verzekeraar zet ze uit, tegen een hoge rente, en ontvangt zo geld om schade te vergoeden als er zich een ramp voordoet. Op dat moment is de obligatie veel minder waard of zelfs waardeloos. Maar als er zich tijdens de looptijd geen ramp voordoet, krijgt de lener zijn geld terug met de hoge rente.

10 meters of sound is een indrukwekkende installatie van Philip Vermeulen. Hij balanceert op het kantelpunt van fascinatie en dreiging. De beweging van de elastieken is een ‘visueel schouwspel vol optische illusies, tegelijkertijd hoop je als toeschouwer dat je geen gevaar loopt.’ Het systeem loopt continu door, met enorm zwiepend lawaai, afwisselend hard en harder. Toevallig toen ik dit filmde stopte hij even. Alsof uiteindelijk alles stil valt.

Het portret van Joos van Cleve laat zien dat de middenstand dankzij de handel positie kon verwerven in de 16e eeuw. De macht lag niet alleen maar bij de adel, maar ook bij hen die goed geld hadden verdiend. De verliezer was de gewone man, die nog steeds hard moest werken voor zijn inkomen of in armoede verviel. Wie eenmaal geld heeft, hoeft geen arbeid meer te verrichten.

Rampjaar in het Haags Historisch Museum

Het Haags Historisch Museum organiseert van 2 juli t/m 13 november 2022 een tentoonstelling over het rampjaar 1672. Toen werd de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden overvallen door rampspoed. Zowel de Engelsen, Fransen als twee Duitse staten vielen de Republiek aan. Elk met een eigen belang, dat elkaar vond in de gezamenlijke wens de Nederlanden een toontje lager te laten zingen dan wel een kopje kleiner te maken.

De vijandelijkheden waren zowel fysiek, met oorlog en bezetting, als virtueel, met opruiende teksten en tekeningen. Uiteindelijk lynchte een woeste meute de gebroeders De Witt in Den Haag, opgejut door valse voorwendselen, fake nieuws en pamfletten. De parallellen met de huidige tijd liggen voor het oprapen en dat doet het Haags Museum dan ook.

Aan de hand van de thema’s verdeeldheid, saamhorigheid, geweld en wantrouwen wordt een vergelijk gemaakt tussen de corona epidemie van 2020 en het rampjaar 1672. Heel diepgaand is het niet, maar het signaleert wel een opmerkelijke tendens. Zoals ik in dit blog over crisis als fout of strijd schrijf, het menselijk gedrag laat zich moeilijk veranderen.

Eindhoven ‘t Silveren Seepaerd

Op de plek waar ooit ‘t Silveren Seepaerd afbrandde staat nu in een achteraf steegje een onooglijk terras met deze foto’s van de brand uit 1971. Rampspoed op doek, captain, but not as we know it.


Over de brand in de Nieuwe Kerk van Dordrecht in 1658 schreef ik een apart blog. En de graffiti van Gerard Houckgeest in de Nieuwe Kerk van Delft uit 1651 bespreek ik hier.