Leestijd: 7 minuten

Fragiliteit is één van de twee belangrijkste hoofddelen van het Crisis Awareness Framewerk. Het gaat over de kwetsbaarheid van een organisatie of situatie die kan leiden tot een interne crisis. Een fragiele organisatie is daarnaast ook niet goed bestand tegen dreiging van buitenaf.

Of het nu komt door schuring of spanning uit de territory, dan wel door een triggerincident die de boel overhoop gooit, veel is er niet nodig om een fragiele organisatie in een crisis te krijgen.

Een schematische weergave van het Crisis Awareness Framewerk. In deze longread lees je er alles over.

Echter, als de territory niet heel dreigend is en de kans op triggerincidenten klein, kan een fragiele strategie heel succesvol zijn als een bedrijf daardoor goedkoper is dan zijn concurrenten. Daarmee vergroot het de overlevingskans op lange termijn door lagere kosten. Fragiliteit is dus niet perse slecht. Het is een kenmerk en geen waardeoordeel.

Fragiliteit is net als het hele framewerk Crisis Awareness een complex adaptief systeem. De verschillende elementen interacteren met elkaar en vormen zo het gedrag van de organisatie als geheel in relatie met zijn territory. Op zijn best is er sprake van dynamische stabiliteit. Een robuuste organisatie die zich weet aan te passen aan veranderende omstandigheden en binnen de grenzen van zijn normale bedrijfsvoering blijft.

Veerkracht is zien dat je over die grenzen heen gaat, de middelen hebt om terug te sturen en het dan ook doet. Opties hebben om op een andere manier het gewenste doel te halen is ook een kenmerk van veerkracht.

Daarnaast is het belangrijk te zien dat fragiliteit twee componenten heeft. De huidige status en de richting waarin het systeem beweegt. Let dus altijd op status en richting, op nu en straks.

Er zijn veel verschillende oorzaken van fragiliteit, die allemaal een klein stukje bijdragen aan de instabiliteit van het systeem. In dit hoofdstuk worden veel van die oorzaken beschreven in losse blogs. Al die blogs bijelkaar geven een goede indruk van wat fragiliteit is, ook al is de lijst per definitie incompleet.

Robuustheid

Als je het hebt over fragiliteit dan heb je het ook over robuustheid. Taleb ziet het als een triade: fragiliteit – robuustheid – antifragiliteit. Maar op robuustheid gaat hij niet echt diep in. Voor mij is robuustheid het andere eind van het continuüm met fragiliteit. Ergens op die as zou je de status van je organisatie moeten kunnen plotten.

Robuustheid zegt iets over de absorptiecapaciteit van je organisatie op ongewenste gebeurtenissen. Je wordt robuuster door het gebruik van redundantie, multifunctionaliteit (flexibiliteit), opschaling (hulptroepen) en recovery. Welke strategie je volgt is afhankelijk van je situatie.

Let op dat een organisatie niet alleen maar fragiel of robuust is. Hij is het allemaal tegelijk, maar wel op verschillende onderwerpen. Dat is ook wat het een multipliciteit maakt. Ken je weak links en wees niet te tevreden over je strong links.

Adaptatie is een tijdelijke aanpassing aan de situatie om de dreiging of het incident beter te kunnen managen. Dat kan zowel een bewust als een onbewust proces zijn. Organisaties met medewerkers die veel ervaring hebben zullen in meer of mindere mate onbewust continu tweaken op veranderende omstandigheden. Zo bereiken zij een vorm van dynamische stabiliteit.

Adaptatie kan ook het gevolg zijn van eerste of tweede orde leerprocessen. Ook al blijft je organisatie vrijwel hetzelfde, toch past ie zich aan door bijvoorbeeld procedures te verbeteren, opleiding en oefening te professionaliseren of extra noodstroomvoorzieningen te treffen.

Transformatie is een uitkomst van een derde orde leerproces, waarin je bijvoorbeeld afziet van ongebreidelde groei en vooral streeft naar duurzaamheid. In die zin kan je fragiliteit, robuustheid, adaptatie en transformatie niet los zien van een lerende organisatie.

En wie weet moet je antifragiliteit zien als de combinatie van adaptatie en transformatie, het gevolg van een gezonde spanning in een complex systeem.

Zachte fragiliteit

Zachte fragiliteit is een concept in ontwkkeling waar ik toe geïnspireerd werd na het lezen van Schrijver zijn van Hilary Mantel. Zij vertelt over de kerktoren van Derwent, die onder water ging nadat het dorpje in een stuwmeer verdween. Jarenlang dacht iedereen dat de kerktoren boven water kwam in tijden van droogte, maar dat was niet zo. De kerktoren was weg, opgeblazen.

Daarvan leerde Mantel drie dingen, die ik zie als de basis van zachte fragiliteit:

Ten eerste dat het verleden totaal kan verdwijnen. Ten tweede dat je je data moet controleren. En ten derde, dat een mythe niet hetzelfde is als een leugen, maar een waarheid die in symbolen en metaforen is vervat. Materieel gezien was Derwent verdwenen, maar spiritueel gezien bestond het nog altijd

En daar voegde ze nog aan toe: “Net als in de journalistiek gaat het bij fictie om feiten en ideeën, maar ook om beeldspraak, symboliek en mythen. Fictie vermenigvuldigt de ambiguïteit.”

Zoals ook verhalen en roddel in organisaties dat doen. Murmuratio, zou Benedictinus zeggen.

Naast zachte fragiliteit bestaat er ook zachte robuustheid. Dat gaat bijvoorbeeld over psychologische veiligheid en safety culture in een systeem. Moeilijk meetbaar, maar een factor van belang voor de veerkracht van een organisatie.

Bloglist

Om een beetje structuur te houden in hoe je naar fragiliteit kunt kijken heb ik de verschillende typen blogs gerubriceerd. Zo vind je blogs over bijvoorbeeld risicomanagement, veiligheid, organisational safety en domheid. Om maar eens wat rubrieken te noemen.

Die zijn overigens top down ontstaan, uit een analyse van wat er al was. En gaan nu ook top down richting geven aan het verder onderzoeken van fragiliteit en het vergroten van Crisis Awareness.

Tot slot: sommige rubrieken zijn zo groot dat ik na de paar nieuwste blogs over zo’n onderwerp een linkje heb staan naar een pagina met de volledige lijst. Dat betekent wel af en toe even extra doorklikken, maar anders raakt het zicht kwijt op het totaal en zie je door de blogs het rizoom niet meer. En dat zou zonde zijn.

Het rubriceren is een hele klus en op dit moment een work in progress. In het archief staan alle blogs op chronologische volgorde, mocht je iets specifieks zoeken. En anders is er nog de zoekbalk rechtsboven.

Kwetsbaarheid

Robuustheid

Ego

Veiligheid en Risico’s

Veiligheid en risico’s zijn mede bepalend voor de robuustheid dan wel fragiliteit van een organisatie of situatie. Hier vind je de link naar alle blogs over veiligheid- en risicomanagement, onder andere de columns die ik voor de Nederlandse Vereniging voor Veiligheidskunde (NVVK) schreef. De lijst hieronder geeft de nieuwste en meest belangrijke blogs over dat onderwerp weer.

Leren van ongevallen

Disrupties

Domheid

Oefening, opleiding en competenties

Zachte fragiliteit

Veerkracht