Wanderings in crisis

De ervaring van verlies; 25 jaar Motorkade

Leestijd: 8 minuten

Op 19 april 2020 is het vijfentwintig jaar geleden dat het fatale ongeval op de Motorkade plaatsvond. Bert, Joan en Rob, trotse brandweermannen van kazerne IJsbrand in Amsterdam, kwamen die avond niet mee terug. Dat was voor heel veel mensen een gebeurtenis met een enorme impact, ook voor mij. Ik schreef er eerder al over in ‘het horloge van Bert’. Met dit zwarte jubileum in aantocht keek ik oude foto’s terug, en besloot er nog één keer een blog aan te wijden. Over de ervaring van verlies.

Vergeten gezichten

Ik kan me de gezichten van Bert, Joan en Rob niet goed meer voor de geest halen. Als ik me actief probeer te herinneren hoe ze er ook alweer uitzagen, komen er slechts flarden naar boven. Een flard van Joan als de grote rustige reus, vriendelijke ogen boven een vlassig snorretje. We waren ongeveer even oud. Rob herinner ik me vooral als een lange man, die graag overal de draak mee stak. En Bert was blond, met een aanstekelijke lach waarmee hij zijn tanden vrolijk ontblootte. Maar hij was ook ambitieus en net klaar met zijn opleiding tot bevelvoerder.

Dat is het. Meer krijg ik niet boven water. Het voelt als heel weinig, maar inmiddels weet ik dat dit voor de meeste mensen zo is. Het is heel normaal dat je gezichten niet goed kunt oproepen uit je geheugen, ook bij overledenen die je heel na waren. Je kan daarentegen gezichten meestal wel heel goed herkennen, zo goed zelfs dat je er niet eens bij stil staat dat je na elke ontmoeting iemands gelaat alweer begint te vergeten. Tot je elkaar weer tegenkomt, of een foto ziet en direct herkent wie het is.

Het is allemaal zo vanzelfsprekend dat je er meestal niet verder over nadenkt. Net zoals je je ook niet afvraagt waar al die woorden vandaan komen die je elke dag gebruikt. Ook zo’n automatisme, het is er gewoon. Tot je opeens met het tegenovergestelde wordt geconfronteerd, zoals bij een groot verlies. Dan ontdek je opeens hoe weinig je over jezelf weet in dat soort situaties. Omdat ze gelukkig maar weinig voorkomen.

De eerste keer dat ik daar tegenaan liep was in 1989, bij het overlijden van mijn moeder. Na een paar maanden besefte ik opeens dat ik niet meer zo goed wist hoe ze er uit zag. Dat ik een foto nodig had om de herinnering aan haar weer compleet te maken. Daar schrok ik van, hoe kon dat? Ik had toch heel veel van haar gehouden, waarom raakte ik dan haar beeld langzaam kwijt?

Toen ik het later met mijn vader besprak, reageerde hij opgelucht; hem was hetzelfde overkomen, en hij had zich er heel schuldig over gevoeld. Dat het vergeten normaal is maakt het overigens niet minder pijnlijk, maar in ieder geval weet je dat het niet aan jezelf ligt, je kan er niets aan doen. Zo zitten mensen nu eenmaal in elkaar. Maar als je dat niet weet, is het best schrikken.

De voorkant van het korpsblad van Amsterdam, daags na de begrafenissen met korpseer.

Het is tegelijkertijd een raadsel waarom herkenning dan zo’n krachtig proces is. Ik keek voor dit zwarte jubileum krantenknipsels terug uit die tijd en zag de mannen daar staan die ik toentertijd bijna wekelijks tegenkwam en even leek het of de tijd had stil gestaan. Dat zo de pieper kon gaan en ik na een helse rit door Amsterdam hen tegen zou kunnen komen. Dat ik kon vragen of de HV-container (HulpVerlening) van kazerne Teunis zich wilde melden bij de autospuit Willem. Dat er ruimte moest worden gemaakt voor de VC-wagen (Verbindings Commando). Of de A-wagen (Adembescherming) er al was. Dat soort dingen; toen heel normaal, maar in geen twintig jaar meer door mij uitgesproken.

Waarom drong zich dit zo aan mij op? Waarom was ik eerst al die gezichten vergeten, maar kon ik me zo goed herinneren hoe het was toen ik de foto’s weer zag? Ik heb geen idee van het waarom, maar weet inmiddels wel dat het zo is. Je zit anders in elkaar dan je denkt en bij ingrijpende gebeurtenissen word je daar opeens mee geconfronteerd. En dat is heel normaal. Dat is mijn eerste ervaring van verlies die ik na 25 jaar Motorkade wil delen.

Een brandweerman huilt niet

Er was meer wat me te binnen schoot, bij het zien van de foto’s. Na het ongeval ging kazerne IJsbrand buiten dienst, maar bleef wel open. Toegankelijk voor iedereen die zijn hart wilde luchten, langs wilde komen, een gesprek wilde voeren. Ik herinner mij nog zo’n gesprek aan de grote tafel in die oude kazerne. Met R.

“Een brandweerman huilt niet.” R. kijkt door het raam naar buiten, we zitten aan de grote tafel in de kantine van kazerne IJsbrand. Het is druk binnen, het zit vol met brandweermannen die luid pratend en rokend hun gevoelens proberen te verwerken. H. heeft net nieuwe koffie gezet, ruik ik boven de rooklucht uit.

“Dat zeiden ze tegen me, 24 jaar geleden bij de Marbon. Een brandweerman huilt niet.” Hij staart nog steeds in de verte. “Dus werd er maar helemaal niet over gepraat. Een plaquette op de kazerne ophangen, dat was het wel.” Hij kijkt me aan, in zijn ooghoek welt een traan. “Ik heb die spuit in mijn eentje terug moeten rijden naar kazerne Teunis, met niemand erin. Moest ik zelf de deur opendoen van dat lege gebouw. God, wat voelde ik me toen eenzaam.”

R. legt zijn hand op tafel. “Weet je, ik had een fotocamera gekocht voor één van de jongens. Die ligt nu al 24 jaar bij me op een plankje in de kledingkast. Ik ga hem binnenkort maar aan zijn weduwe brengen.” Er verschijnt een kleine glimlach. “De garantie zal er wel af zijn, denk ik.”

Hij schuift zijn stoel naar achteren en kijkt in de rondte. “Ik vind het toch zo goed van jullie dat jullie ‘open huis’ houden hier op IJsbrand. Hadden wij dat maar gehad toen. Het is natuurlijk verschrikkelijk wat er met de jongens op de Motorkade gebeurd is, maar daardoor zijn wij van de Marbon nu eindelijk aan het praten over wat ons toen is overkomen. Dubbel eigenlijk, hè, dat je andermans leed nodig hebt om aan dat van jezelf toe te komen.”

“Alles gaat verloren en alles blijft bewaard”.

Bernlef

Ingrijpende gebeurtenissen hebben grote gevolgen. Er overkomen je dingen die je niet voor mogelijk had gehouden. Het enige wat je dan niet moet doen is zwijgen. Praat. De ervaring van verlies is dat praten helpt. Met elkaar, over wat je voelt. Jaren van onderzoek hebben aangetoond dat geen reactie de enige verkeerde reactie is op een ingrijpende gebeurtenis. Wat ingrijpend is, bepaal jezelf. Daar is geen objectieve maatstaf voor, geen wetenschappelijke drempel. Maar altijd geldt: praat. Dat is mijn tweede ervaring van verlies.

De kistcommandant

In het gelid voor de kist. Foto van een krantenknipsel uit het Parool.

Mijn derde ervaring van verlies betreft het belang van rituelen. Zorg voor een goed afscheid, dat past bij de situatie. Een goed ritueel doet heel veel dingen tegelijk. Om er maar eens een paar te noemen, zonder uitputtend te willen zijn:

  • Het doet eer aan de overledene
  • Het markeert het eind van een stoffelijke relatie met iemand en tevens het begin van een mentale; niet voor niets wordt gezegd dat iemand pas echt is overleden als iedereen die de persoon kende er ook niet meer is.
  • Het versterkt het groepsgevoel van hen die blijven
  • En zeker bij een begrafenis met korpseer: het versterkt de onderlinge banden, geeft betekenis aan het werk dat je doet en vertrouwen om weer door te gaan.

Ten tijde van het ongeval op de Motorkade was ik de chef van de derde sectie, waar onder andere kazerne IJsbrand toen onder viel. Ik voelde me enorm verantwoordelijk om alles goed te laten verlopen, en daardoor vond ik mezelf opeens terug als kistcommandant voor de begrafenis met korpseer. Wat me daarvan vooral bijgebleven is dat het echt teamwerk is. Er waren zoveel mensen in touw om alles goed te regelen en voor te bereiden, het is echt heel veel werk en het moet in korte tijd. Vraag en accepteer hulp. De steun van andere korpsen, zoals Zwolle, Den Haag en Amstelveen is toen onontbeerlijk geweest en heeft de kiem gelegd van het latere Begrafenis Bijstand Team.

Ik ben nog nooit zo zenuwachtig geweest als voor die dag. Als een berg zag ik er tegen op en onderweg naar de begrafenis heb ik afgevraagd waar ik in hemelsnaam aan begonnen was. Maar dat gevoel was in één klap weg toen ik al die collega’s zag staan in de erehaag, al die mensen die daar gekomen waren voor dat belangrijke ritueel. Ik weet nog hoe we de kist uit de auto tilden en op de schouders hesen. Hoe we over het grindpad naar de aula schuifelden en ik verbaasd was dat we via de schuifpui naar binnen gingen. Dat we in gelid stonden en frontaal de zaal in keken. En hoe later al die mensen langs de kist liepen om op hun eigen manier afscheid te nemen. Een louterende ervaring.

De ervaring van verlies

In de twee weken voorafgaand aan de 19e april heeft de Motorkade me toch weer behoorlijk beziggehouden, ook al is het 25 jaar geleden. Wel merk ik dat mijn vragen veranderen. Waar ik eerst dacht: waarom is dit gebeurd? en later: hoe zou mijn leven er uit gezien hebben zonder Motorkade? denk ik nu: wat had het soepeler kunnen lopen als ik beter voorbereid was geweest op verlies.

Voor mij zit het antwoord op die vragen in de Stoa. Ik kan al die gebeurtenissen niet veranderen of beïnvloeden. Het is gebeurd, er is niets aan te doen. Wat ik wel kan veranderen is de manier waarop ik er mee om ga. Daar kan ik keuzes maken, maar dan moet ik wel weten hoe. Terugdenkend aan 25 jaar geleden is dat misschien nog wel wat ik toen het meest heb gemist: dat je een beetje weet wat je te wachten staat. Ik was letterlijk blanco. Persoonlijk denk ik dat een aanzienlijk deel van de westerse samenleving dat eigenlijk wel is, blanco. Er is weinig plaats meer voor een gesprek over verlies of de dood en daarom zijn we eigenlijk slecht voorbereid als het eenmaal zo ver is. Terwijl het einde toch echt voor iedereen onafwendbaar is.

Daarom is filosofie zo belangrijk. To philosophize is to learn how to die, zei Cicero daar ooit over. Ryan Holiday van de Daily Stoic voegt daar nog aan toe dat “there are plenty of wise men and women who can at least provide some guidance”, want “they’ve had more time to hink about it than we have.” En dat klopt, 25 jaar om precies te zijn. Een tijd waarin ik veel heb geleerd en ervaren heb wat verlies is. Terugdenkend aan toen, besefte ik dat ik graag iets gelezen zou hebben over de ervaring van verlies. Precies daarom schreef ik dit blog, met de dingen die ik toen graag had geweten.

25 reacties

  1. Cary van Baekel

    Ed,
    Wat een bijzonder stuk heb je geschreven. Inderdaad zoals het was die avond. Ik was met Karel Diepenhorst uitgerukt met de VC naar de Motorkade. De vraag van collega Georg Keller via de portofoon of iemand wist waar Bert, Rob en Joan waren staan in mijn geheugen gegrift. Nadat uiteindelijk Joan als eerste was gevonden en was weggebracht vroeg Paul de Jong (hoofd persooneelszaken) in de VC of ik Joan kende. Mijn antwoord was bevestigend omdat ik ook met Joan gediend had. Joan was overgebracht naar het VU ziekenhuis en zij vriendin was onderweg. Paul wilde voorkomen dat Petra niet Joan vond maar een andere collega. Ik ben toen met een rechercheur in een politie auto naar de VU gegaan om Joan te identificeren. De helm van Joan lag op de achterbank. Dan komt het heel dichtbij! Joan lag in zijn uitrukkleding op die tafel en het was of hij sliep. De schouwarts vroeg mij of ik zeker wist dat dit Joan was. Dat kon ik bevestigen, maar als de arts twijfelde kon hij in Joan’s achterzak een plaatje vinden met zijn gegevens. Dat deed hij en wilde dat ID plaatje aan de rechercheur geven. Dat heb ik voorkomen en gezegd dat het Brandweer eigendom was en het aan de OVD zou geven. Nadat ik terug was op de Motorkade ben ik afgelost door opgeroepen collega’s en terug naar de AC. Kop koffie met een shaggie en naar mijn kamer. Nooit meer met iemand over gehad. Wel was ik blij dat de vriendin van Joan uiteindelijk haar Joan kon bezoeken, en niet een andere collega.
    Nogmaals dank Ed voor jouw verhaal.
    Cary van Baekel 2932

    • Ed

      Dank Cary, voor jouw verhaal over deze avond. Ik wist dit niet, en het vult weer een stukje in van het totaal. Zo zie je maar dat iedereen zijn eigen ervaringen heeft op zijn moment. Ik ben blij dat je het hier hebt gedeeld.

    • Peter Heere

      Hoi Cary,

      Wat een verhaal, man. Dat wist ik ook niet en dat je er nooit meer met iemand over hebt gesproken………..zoiets maakt diepe indruk.
      Ook mooi voor Petra.
      Groet, Peter

  2. rob

    Dag Ed,
    Een collega uit het BBT stuurde mij jouw beschouwing. De Motor kade is een onvergetelijke ervaring die mede bepalend is geweest voor mijn opvatting over korps eer en trots.
    Misschien is het wel mooi om, als Corana voorbij is. te lunchen. Je bent welkom in Zwolle.
    Fra

    • Ed

      Ik kijk er naar uit, Rob.

  3. Bob Bakker 2385

    Als je het beroep als Brandweerman kiest weet je dat je nooit uitrukt naar een bruiloft,maar als je dan met 7 man uitrukt en je komt er met 4 terug in de kazerne slaat wel in als een bom.
    Rob, Bert en Joan waren echte Brandweermannen die wisten wat het vak inhield en dus ook geen overbodige risico s namen.
    Zelf moest ik veel op IJSBRAND in dienst komen om af te lossen als Brandmeester ook die dagen na de ramp op de Motorkade om de kazernechef Joop Vlietman bij te staan in die moeilijke tijd,het was een tijd met zeer veel emotie waar wij als grote kerels heel vaak de tranen maar de vrije loop lieten.
    Het was ook een komen en gaan van mensen overal vandaan om hun steun te betuigen en bloemen in de voortuin te plaatsen in de smalle Berberisstraat.
    Dit vergeet ik nooit sterkte voor een ieder, groet van Bob Bakker 2385.

  4. Janny noot

    Mooi geschreven
    Alsof het gisteren gebeurd was
    Ik kan me de bewuste avond nog goed herinneren
    Een zwarte avond en nacht in ons leven
    Het heeft veel impact ook in ons gezin gehad
    Fred heeft er ook veel moeite mee gehad om dit verlies te verwerken
    Maar vergeten zullen wij ze nooit
    Ook nu Fred er niet meer is denk ik er nog vaak aan
    Maar vooral op deze dag
    Janny noot

    • Ed

      Ja, ik herinner me Fred ook nog goed als een fijn mens. Een man van zijn woord.

  5. Dennis Noot

    Mooi geschreven. Mijn vader was een van de aanwezige brandweermannen op de Motorkade en verloor daar 3 van zijn collega’s, waaronder zijn beste maatje Rob. Ik kan het me als de dag van gisteren herinneren. Ik ben van mijn opleiding naar huis gegaan om mijn vader op te vangen. Zijn blik, zijn verdriet, ik vergeet ze nooit meer. Ondanks alle hulp is hij nooit meer de oude geworden. Praten erover kon hij amper. Alleen maar verdriet. Recent kwam ik tijdens het opruimen van mijn ouderlijk huis achter een paar boeken het dossier tegen van de Motorkade. Ik wist niet eens dat zij die hadden. Aandachtig heb ik het gelezen. Ondanks dat het zwaar was om te lezen, gaf het mij meer duidelijkheid wat er zich precies had afgespeeld. Een zwarte dag in de geschiedenis.

  6. Ben Derriks

    Beste allemaal en in het bijzonder Ed. Alhoewel we elkaar niet kennen spreek ik mijn waardering naar je uit. De manier waarop je dit stuk heb beschreven is werkelijk uit je hart. Het verschrikkelijke ongeval bij de Motorkade staat mij ook nog bij. Ik, als vrijwilliger bij de brandweer in een klein stadje even verderop maar wel met een Amsterdams hart leefde in die tijd met jullie mee. Nu vandaag alweer 25 jaar geleden. Ook ik herinner me deze pikzwarte dag en dat blijft zo….. Ik wens een ieder veel sterkte toe. Ben.

  7. Edith Maaskant

    Prachtig geschreven Ed! En een glimlach bij het lezen van “ Rob een lange man, die graag overal de draak mee stak” wat hebben we met hem gelachen. Ook thuis was het altijd gezellig met veel humor en pret. Maar wat een gemis nog steeds! Een enorme impact dat je leven compleet op z’n kop zet en wat je tevens je hele leven mee draagt. Maar gelukkig ook met hele fijne herinneringen ( ik was toen 19 jaar). Maar inderdaad het gemis blijft en door de verhalen en foto’s erbij te pakken helpt dit in het proces met een lach en een traan;-)
    Ook deze mooie berichten helpen daarbij, dankjewel !
    Lieve groeten Edith Maaskant

  8. Kim Dorreboom

    Wat een mooi geschreven stuk. Bijzonder en fijn om te lezen hoe het ook nog steeds leeft bij anderen .
    Het gemis blijft, ook al is het 25 jaar geleden.
    Ook ik pak soms de krantenknipsels er nog even bij en de foto’s, om mijn vader ( Rob Maaskant ) weer even duidelijk op het netvlies te hebben en te denken aan wat een fijne vader het was.
    Dank je wel Ed, voor het schrijven en delen van dit stuk.
    Kim Dorreboom- Maaskant

    • Annemieke

      Ook ik kan mij nog goed herinneren dat mijn vader mij vertelde dat Rob en nog 2 collega’s bij het blussen van de fabriek met oude lompen was omgekomen. De crematie met erehaag heeft een diepe indruk achter gelaten. Heel veel sterkte Els, Kim en Edith en alle nabestaanden, collega’s en vrienden.

  9. Ilone Blaauw

    Wat een prachtige reflectie op deze trieste en indrukwekkende gebeurtenis, Ed. Wat ben jij gegroeid! Nu ik in A’dam werk, in het verlengde van het voor Westpoort en brandweer A’dam zo ingrijpende marbon-incident, raakt dit me nog meer. Vorig jaar in Zeeland mocht ik ook onderdeel uitmaken van een erehaag, en ik krijg er nog kippenvel van. Erna aan de koffietafel was ik onder de indruk van het open gesprek over gevoelens en geloof. Steeds meer vallen voor mij de puzzelstukjes op zijn plaats, waarom ik ooit koos voor de opleiding voor brandweerofficier, daarna coach en uiteindelijk ritueelbegeleider. Gelukkig mag ik binnenkort een nieuwe kazerne openen, van hele andere orde, maar ook een mooi ritueel moment! Hoop je daar weer te ontmoeten.

  10. Martin Evers

    Beste Ed,
    Dank dat je dit, recht uit je hart, geschreven hebt!
    Indrukwekkend blog dat ons helpt te beseffen dat we in ons leven en onze brandweeropleidingen soms toch essentiële aspecten over het hoofd zien of er simpelweg de struisvogel over spelen. Onze moeizame verhouding tot pech, ongeluk, lijden en de dood levert zo zelf onnodig leed op. Paradoxaler is bijna niet mogelijk.
    Hopelijk is er morgen ruimte voor (voortgezette) rituelen. Niet alleen om eer te betonen aan de collega’s die zijn gevallen. Rituelen ook om de huidige collega’s te helpen herinneren dat ons werk en ons leven niet zonder gevaar zijn. Dat deze zelfde rituelen er ook zullen zijn als het een van hen zou overkomen. Rituelen om de nabestaanden, in meest ruime zin van het woord, de kans te geven hun eeuwige verdriet of andere beklemmende gevoelens (verder) te kunnen verwerken.
    Allen, en jou in het bijzonder, wens ik een reflectieve zondag toe.

    • Ed

      Mooi gezegd, Martin. Dank.

    • Peter Heere

      Mooi, Martin.

  11. Frans Schippers

    Beste Ed,

    Ook al had je 25 jaar geleden wellicht meer ervaring willen hebben, je hebt als sectiecommandant en als commandant kist intuïtief de goede dingen gedaan. Je hebt breuken gemaakt, waardoor verdriet er mocht zijn en hebt laten zien dat leiding geven aan een uitvaart ook essentieel is aan dienend leiderschap.

    De Motorkade is mede daardoor voor mij een ervaring die mij veel geleerde heeft over leiderschap onder moeilijke omstandigheden, dank!

    • Ton van Scheppingen

      Beste Ed, dank voor je mooie warme woorden van een diep trieste en ingrijpende ervaring van
      25 jaar geleden. Vriendelijke groeten Ton van Scheppingen

  12. Petra Molenaar

    Mooi geschreven Ed, kan ik zeker waarderen. Ik ( vrouw van de overleden Joan) heb er nog steeds moeite mee en het lijkt, naarmate ik ouder wordt, het verlies ook steeds groter wordt. Hij zit voor altijd in mijn hart. Liefs Petra XXX

    • Ed

      Ja, ik kan me daar zo veel bij voorstellen. Tijd heelt niet alle wonden. Maar we zullen hem niet vergeten, en zo eens per jaar zal ik de wereld er weer aan doen herinneren. Sterkte!

    • Peter Heere

      Lieve reactie, Petra. Ik moet nog altijd denken aan het moment waarop Ruud met jou bij de balie aan de Markerkant stond te praten en wij er achter kwamen dat er iets gemeenschappelijks (Joan) was. Ik krijg er nog altijd kippenvel van als ik aan dat moment terugdenk. Laten we Joan en de anderen blijven herinneren en in onze harten meedragen. Xxx Groet en liefs van Peter

    • Marlou

      Hi Petra, ik moest aan je denken toen ik het stuk van Ed las. Een mooi en aangrijpend stuk. Je hoopt zoiets nooit mee te maken maar helaas gebeurt het nog steeds dat mensen niet terug komen van hun werk. Sterkte

  13. Peter Heere

    Mooie blog, Ed. In de aanloop naar de 19e april denk ik ook vaak terug aan de Motorkade. Net als jij. Aan Rob, mijn voetbalmaatje van voetbalclub TOG. Aan Bert ……wiens dochter, na het afronden van haar stage van de opleiding Integrale Veiligheid bij Brandweer Almere, een mooie baan kreeg in het veld van Crisisbeheersing en natuurlijk aan Joan…….wiens vrouw mijn collega werd bij Brandweer Flevoland.

    Ook wij (Brandweer Diemen) waren aanwezig op die verschrikkelijke avond en hebben de onmacht gezien in de ogen van vele stoere kerels. Bij het bekijken van de foto’s van je blog zie je gezichten van collega’s die ons inmiddels ook zijn ontvallen. Zij zijn helaas ook herinneringen geworden.

    Ook al is het 25 jaar geleden……laten we blijven volharden in het herdenken van deze mannen die hun leven verloren bij deze verschrikkelijke brand.

    En voor jou persoonlijk…………ik denk (ik weet het zeker) dat iedereen binnen het toenmalige korps met diep respect sprak over de wijze waarop jij de functie van sectiechef en kistcommandant vertolkte.

    • Ed

      Wat een toffe reactie, Peter. Dank. En ik herken je waarneming over de collega’s die ons daarna ook zijn ontvallen. We blijven ze in ere houden!

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.

© 2024 Rizoomes

Thema gemaakt door Anders NorenBoven ↑