Crisis managen als een Stoïcijn. In dit studieblog beschrijf ik wat de crisismanager kan leren van de Stoa. Dat gebeurt in fases. We beginnen met de drie uitgangspunten, en steeds komt er iets bij.
Crisismanagement neigt er steeds meer naar een vak te worden van cycli, fases en technieken. Het wordt technocratischer, systemischer. Met veel nadruk op informatiemanagement en besluitvormingsstructuur, vragen over ‘wat’ en ‘hoe’. Daar is op zichzelf helemaal niets mis mee. Sterker nog, ik blog graag mijn eigen duit in dat zakje.
Toch is de techniek maar een deel van het verhaal. Crisismanagement gaat ook over wie je als mens bent. Hoe je in het leven staat, hoe je naar dingen kijkt, welke opvattingen je hebt. Veelal is dat een onzichtbare laag van het denken en voelen, die desondanks van groot belang is in de keuzes die je maakt. Het is de onderstroom van het ‘waarom’, de richtingaanwijzer waarmee je het ‘hoe en wat’ van crisismanagement aanstuurt. Daar lees je dan weer een stuk minder over.
Daarom heb ik het plan opgevat om dit studieblog te starten over crisis managen als een Stoïcijn. Om het ook eens een keer over het ‘waarom’ te hebben. Het is een studieblog, omdat ik nog niet weet waar het heen zal gaan. Ik begin gewoon hier en al lerend gaan we op pad. Dat is een werkwijze die ik sinds begin 2020 ook toepas op het onderwerp fundamental risk and -surprise. Een beetje focus en een beetje wanderen, conform de strategie van de toevallige kans. We ontdekken vanzelf waar dat toe leidt. Eerst maar eens kijken wat een Stoïcijn eigenlijk is.
De Stoa
De Stoa is opgericht in 300 voor Christus door Zeno van Citium, in het oude Athene. Ergens aan de rand van de stad, tussen een grote rij zuilen (stoa betekent zuilenrij) onderwees hij zijn studenten. Later zou het Stoïcisme uitwaaieren naar Rome, waar met name Marcus Aurelius veel teksten heeft geschreven die tot op de dag van vandaag bepalend zijn voor wat het stoïcisme is.
In het dagelijks spraakgebruik betekent stoïcijns zoiets als emotieloos. Veel mensen denken dan direct aan Spock, de Vulcan uit Star Trek. Toch gaat het niet over afwezigheid van emoties als geheel. Het gaat over de afwezigheid van storende emoties, die je een rationeel zicht op de werkelijkheid ontnemen. Juist de rede, de ratio, is de enige manier om tot de juiste antwoorden te komen zodat je een goed leven kan leiden. Dat is het doel van de Stoa.
Wat het stoïcisme dus beoogd is om je inzicht te geven in jezelf, zodat je bewust wordt van verstorende emoties (zoals hebzucht, egoïsme en conformisme) die het nemen van de juiste beslissingen in moeilijke tijden belemmeren. Wat meer heeft een crisismanager nodig?
De eerste drie uitgangspunten voor de stoïcijnse crisismanager
In dit studieblog komt nog van alles aan uitgangspunten en stellingen voorbij die van belang kunnen zijn voor de stoïcijnse crisismanager. Maar je moet ergens beginnen natuurlijk, en daarom start ik met de presentatie van wat ik de eerste drie uitgangspunten vind. Die inderdaad in elkaars verlengde liggen, maar zo is het wel een coherent setje.
1. Het gaat er niet zozeer om wat je overkomt, maar om wat je er mee doet
Leven is ervaren, en in een gemiddeld leven gebeurt er van alles. Zowel leuke als vervelende dingen. Met die leuke dingen komt het meestal wel goed, maar hoe ga je om met ellende? Dat is het eerste uitgangspunt van de stoïcijnse crisismanager: het gaat er niet om wat je overkomt, maar om wat je er mee doet. Ga je bij de pakken neerzitten, laat je je uit het veld slaan? Of incasseer je en kom je terug? Haal je de goede dingen uit tegenslag? Leer je van tegenwind, zoals de boeddhist die zijn persoonlijkheid wil sterken aan nare gebeurtenissen: wat interessant dat ik dat mee mag maken! Volgens de Stoa geldt er maar één route: the obstacle is the way.
2. Amor Fati
Hou van je lot, dat is de letterlijke vertaling van amor fati. Friedrich Nietzsche schreef daar over:
“My formula for greatness in a human being is amor fati: that one wants nothing to be different, not forward, not backward, not in all eternity. Not merely bear what is necessary, still less conceal it… but love it.”
Als een crisismanager heb je ook niet zo veel keus. Je kan ervan balen dat je net dienst hebt als de ellende zich openbaart, hopen dat het snel voorbij is, mopperen over ‘waarom ik, waarom nu’. Maar je kan ook accepteren dat dit het nu eenmaal is en gewoon aan de bak gaan. Sterker nog, je kan ervan houden dat als het toch gebeurt, jij degene bent die aan het roer staat. Dat is amor fati.
3. Verander wat in je macht ligt, accepteer waar je niet over gaat.
Dat je van je lot moet houden, betekent niet dat je je als een willoos blaadje over de woeste rivier moet laten sleuren. Het derde uitgangspunt is daarom misschien wel de meest centrale stelling van de Stoa: verander wat in je macht ligt en accepteer de rest. De echte Stoïcijn gaat daarmee dan direct aan het werk. Filosofie is namelijk doen, volgens de Stoa, en wel in drie disciplines.
- De discipline van de juiste perceptie: klopt het wat ik zie? Heb ik een juist beeld van de werkelijkheid? Vandaar ook mijn interesse in situation awarenes en de fundamental surprise.
- De discipline van de juiste actie: doe ik de goede dingen? En doe ik ze om de goede reden?
- De discipline van de juiste wil: hoe kan ik het beste accepteren? Hoe gebruik ik een situatie om te begrijpen wat er aan de hand is? Wat is wijsheid?
Tot zover deze mini introductie van crisis managen als een stoïcijn. Deel twee, over de essentie van stoicijns crisismanagement, lees je hier. Er is in 2022 ook een serie gestart over prohairesis, de stoïcijnse kunst om je voor te breiden op jezelf.
Helder, top dat je aan deze onderwerp begonnen bent !
Ik vind dit een heel boeiende benadering van crisismanagement. Misschien moeten we samen toch eens nadenken om die filosofische basis van ons vak uit te schrijven?
Toen ik je blog las maakte ik de denkoefening over wat dan eigenlijk een slechte crisismanager is? Wat willen we helemaal niet in een crisismanager zien. En we kennen toch allemaal ook een aantal mensen met wie we niet naar de oorlog willen.
Het ressentimentsdenken van Nietzsche (Genealogie van de moraal) gaf me onmiddellijk een aanknopingspunt. Het ressentiment staat voor slachtofferschap, voor onmacht, of beter het gevoel van onmacht. Het is een combinatie van vijandigheid, jaloezie en verontwaardiging!
De ressentimentsmens is dus echt treffend voor de anti-crisismanager om de volgende redenen:
– De ressentimentsmens kan niet scheppen en niet bewonderen. Ressentiment presenteert de nederlaag. Omdat de ressentimentsmens niet kan scheppen, haalt hij het bewonderenswaardige neer! De crisis wordt ondergaan, als onrecht aanzien en niet aangepakt.
– De ressentimentsmens ervaart zijn lot passief. Het ressentiment is een reactie die geen handeling wordt! Dus crisis wordt niet aangepakt.
– De ressentimentsmens staat beschuldigend in het leven. Hij wil dat degenen die verantwoordelijk zijn voor zijn nederlaag gestraft worden. Hij acht de buitenwereld verantwoordelijk voor de crisis.
Mutatis mutandis staat de crisismanager dus omgekeerd in het leven. Hij schept orde in de chaos, omarmt de chaos. Hij werkt actief naar oplossingen en zoekt na de crisis verbetering, vooruitgang. Hij beschouwt crisis als tegenslag, maar ook als kans.
Wat word ik blij van een filosofisch gesprek over crisismanagement 😉
Een mooie reflectie Bert. Naarmate ik langer in het vak zit ervaar ik steeds meer dat het niet de techniek is die doorslaggevend is in de mate van een succesvol crisismanagement, maar de filosofie die er onder ligt. Precies zoals jij beschrijft. Ik voel me gesterkt om hier meer over te schrijven en het filosofisch gesprek aan te gaan.