Leestijd: 6 minuten

Dit is een combinatieblog uit het Museum of Accidents. Het begint met een kort essay over hoe dat museum ontstaan is uit de brandweercanon. Daarna volgt een feitelijke omschrijving van de gebeurtenissen in Prinsenbeek, gevolgd door foto’s die een goed beeld geven van de situatie ter plekke. Het wordt afgesloten met links naar andere informatiebronnen.

The museum of accidents

In de social theory worden paradigma’s en structuren gebruikt om maatschappelijke fenomenen te beschrijven en verklaren. Vaak zoekt de social theory het onder de oppervlakte; daar zitten de systemen en drivers die de samenleving vormgeven. Paul Virilio is zo’n social theorist. Zijn specialisme is ongevallen en het is daarom dat ik me voor het essay over de kettingbotsing bij Prinsenbeek door zijn gedachten heb laten inspireren.

Het ingebouwde ongeval

De Airbus A380 is het grootste passagiersvliegtuig ter wereld. In zijn meest extreme vorm passen er krap 800 passagiers in. Reden voor blijdschap en trots bij Airbus, en dus tijd voor een feestje. Op 18 januari 2005 werd het nieuw toestel gepresenteerd aan zo’n 5000 gasten. Paul Virilio, een in Frankrijk zeer gerespecteerd filosoof, bedankte echter voor de eer en bleef weg. “800 passagiers is 800 doden”, zo verklaarde hij zijn afwezigheid. “Ik geloof niet dat we die kant op moeten.”

Dit statement zal geen verbazing oproepen bij degenen die het werk van Virilio kennen. Hij was immers beroemd geworden door zijn uitspraak dat de uitvinder van de trein ook de uitvinder van de treincrash was.

“To invent the sailing ship or the steamer is to invent the shipwreck. To invent the train is to invent the train accident of derailment. To invent the family car is to produce the pile up on the highway.”

paul virilio

Precies zo legde de ontwikkeling van de snelweg bij Prinsenbeek de kiem voor de latere kettingbotsing, de grootste ooit in Nederland. Het zou er daar trouwens niet bij eentje blijven. Wat geleerd moet worden, herhaalt zich, net zo lang tot we weten hoe het werkt. Dat geldt ook voor ongelukken.

Prinsenbeek 1972
Foto ANP

In zijn boek ‘The Original Accident’ betoogt Virilio dat ongelukken de ware aard van technologie bloot leggen. Met Aristoteles gelooft hij dat de wereld uit materie bestaat, ook wel substantie genoemd. “The accident reveals the substance”, schrijft hij en daardoor leren we via ongevallen de wereld beter te begrijpen.

The accident is an inverted miracle, a secular miracle, a revelation. Development of technologies can only happen through the analysis and surpassing of these accidents.

paul virilio

Hoewel dit vooral klinkt of je door fouten vooruitgang boekt, er zit ook een waarschuwing in voor de gevolgen van ongebreidelde ontwikkeling van technologie. Waren ongevallen vroeger in tijd en ruimte lokaal gebonden en daardoor beheersbaar, tegenwoordig moet het alsmaar sneller en krachtiger. Daardoor is het steeds lastiger om fouten te herstellen. Virilio ziet snelheid dan ook als de kern van het probleem in het gebruik van (nieuwe) technologie. Hoe groter de snelheid, hoe groter het ongeluk dat in technologie verscholen zit.

Hidden negativity

Hidden negativity, noemt Virilio dat. Je zou het als een fundamental risk kunnen beschouwen omdat het de grenzen van alle domeinen overschrijdt. ‘When you work on speed, you work on accidents. Why? Because there is a loss of control. What is speed, what is acceleration? A loss of control and emotions just as much as a loss of transportation’.

Deze loss of control wordt alleen nog maar groter door de koppeling van de fysieke wereld aan de virtuele wereld. In potentie zijn alle ongevallen ter wereld nu simultaan te zien en te volgen, zonder dat je precies weet wat er aan de hand is. Onzekerheid is voortaan de regel, al helemaal sinds 9/11 en het gebruik van vliegtuigen als een wapen. Weapons as destination noemt Virilio dat, tegenover weapons as a function.

‘Indeed, not to use weapons, not military instruments, but simple vehicles of air transport to destroy buildings, while being prepared to perish in the operation is to set up a fatal confusion between the attack and the accident and to use the “quality” of the deliberate accident to the detriment of the quality of the aeroplane and the “quantity” of innocent lives sacrificed, thus exceeding all limits previously set by religious or philosophical ethics’.

paul virilio

Accidentology

Juist omdat het verschil tussen een accident en attack zo onduidelijk is geworden is er extra noodzaak aan een wetenschap van het ongeval, de accidentology, betoogt Virilio. Het gaat er immers om dat mensen bewust worden van de sociale en maatschappelijke effecten van technologie. We moeten technologie niet zien als een soeverein proces dat slechts onvermijdelijke stappen vooruit kent; er zijn keuzes te maken, die duidelijk worden als de substantie wordt onthuld door het leren van ongevallen.

Daarom pleit hij voor een Museum of Accidents, zodat ook de generaties na ons weten wat er in het verleden gebeurd is en hoe de ongelukken zich in de technologie verstoppen. ‘Exhibiting the accident consists therefore in exposing what is improbable, what is unusual and yet inevitable.

Precies dat is waarom we ooit met de brandweercanon zijn begonnen. Opdat wij geen vergetende organisatie worden en we vermijdbare fouten gaan herhalen. Een mooi moment om de boel te verbreden en de brandweercanon om te dopen in het Museum of Accidents, waarin de kettingbotsing bij Prinsenbeek middels dit essay de twijfelachtige eer heeft de eerste casus te zijn.

Korte omschrijving incident Prinsenbeek

Datum 25 augustus 1972
Locatie en type object Autosnelweg A16 bij Prinsenbeek
Type incident Verkeersramp in dichte mist door kettingbotsing met diverse branden
Bijzonderheden
  • Grootste kettingbotsing in de Nederlandse geschiedenis.
  • 13 personen overleden en 26 personen zwaar gewond.
  • Verkeer reed plotseling in een mistbank en kon daar niet meer op reageren
  • Er ontstonden felle branden, onder andere met een tankwagen, die met het beschikbare materieel niet te blussen waren.
  • Op meerdere plekken in de buurt waren er ongelukken: op de andere rijbaan en bij Zevenbergschen Hoek (waren twee tankwagens bij betrokken).
  • Totaal betrokken voertuigen bij alle incidenten: 40 personenauto’s, 14 vrachtwagens en vijf tankwagens.
  • Door de dichte mist is het voor de hulpverleners lastig om direct overzicht te krijgen. Het duurt lang voor het totaalbeeld er is.
  • Na 1972 werden autowegen en auto’s veiliger gemaakt. Er werden versneld praatpalen langs de snelwegen geplaatst. Ook kwamen er snel te openen doorsteken in de middenberm van de snelwegen om de bereikbaarheid te vergroten. Mistdetectie en -waarschuwing is bij Prinsenbeek nog steeds zichtbaar.
  • Aparte inzetplannen werden gemaakt voor autosnelwegen. De Technische Hulpverlening kwam als taak bij de brandweer.
  • De procedures voor de alarmcentrale werden verbeterd zodat de brandweer ook al bij de eerste ongevalsmelding uit gaat rukken.
  • Het Rijk schafte zes schuimblusvoertuigen aan.

Foto & Film

Foto ANP
6 november 1990 vond er weer een zwaar ongeval plaats bij Prinsenbeek. Een kettingbotsing in dichte mist op de A16 bij Breda Prinsenbeek. Acht doden, tientallen gewonden en 70 autowrakken. Foto ANP

Meer informatie

Wikipedia
Zwaalichten.org
Youtube filmpjeYoutube filmpje van een uur
Bredavandaag.nl

Social theory wordt door sommigen gezien als een vorm van sociologie. Maar het is breder dan dat, social theory omvat ook elementen van geschiedenis en filosofie. Ook Gilles Deleuze was een social theorist, eigenlijk uit dezelfde school als Paul Virilio.

Dit is een blog uit het Museum of Accidents. Laatste update is 23 augustus 2020