Dit blog over de Paardenstraat is een combinatieblog uit the Museum of Accidents. Het begint met een kort essay over de impact en omvang van brandstichting in Nederland, die groter is dan ik dacht. Daarna volgt een feitelijke omschrijving van de gebeurtenissen, gevolgd door foto’s die een beeld geven van de situatie ter plekke. Het wordt afgesloten met links naar andere informatiebronnen. Er is op internet overigens niet veel meer over deze brand te vinden.
Impact en omvang van brandstichting
Toen the museum of accidents nog gewoon brandweercanon heette, het zal ergens in 2014 zijn geweest, zaten we met het team brandweercanon bij elkaar om betekenisvolle en leerzame incidenten te verzamelen. De brand op de Paardenstraat van 5 december 1970 werd aangereikt door Gerard Koppers, de onvolprezen chroniqueur van de nationale brandweergeschiedenis. Mij kwam het incident totaal onbekend voor, ik had nog nooit van de brand op de Paardenstraat gehoord. Maar de omvang ervan stond buiten kijf: negen slachtoffers is veel.
Dat er sprake was van brandstichting maakt ook de impact van dit incident heel groot. Even dacht ik dat de brand mogelijk een racistisch karakter zou hebben, omdat de slachtoffers allen uit Marokko dan wel Ghana kwamen. Dat bleek echter niet zo te zijn. Kennelijk was een ruzie in Club 9-11 (wat een omineuze naam) beslecht met het in de brand steken van de eerste verdieping, waardoor de mensen op de etage erboven als ratten in de val zaten. De daders zijn nooit opgepakt.
Brandstichting
Sinds de brandweercanon the museum of accidents is geworden komt er bij elk incident een kort essay die een aspect van de betreffende calamiteit toelicht. Daar moest ik met dit voor mij onbekende incident wel eventjes over peinzen. Waar zou ik bij de Paardenstraat over gaan schrijven? Over de laatste verbouwing tot vier superdeluxe appartementen, die aan niets meer aan deze tragedie doet herinneren? Over dat brand wellicht discrimineert en bepaalde bevolkingsgroepen harder raakt dan andere? Brandstichting?
Het werd het laatste onderwerp, nadat ik het IFV rapport over tien jaar fatale woningbranden er weer eens op na had geslagen. Daar staat op pagina 12 onderstaande, zeer intrigerende tabel. Kijk er maar eens goed naar, ik las er de eerste keer in 2018 volledig overheen:
Zie je dat? 110 branden als gevolg van moedwillige brandstichting. Met 119 doden tot gevolg. Honderdennegentien! Da’s 27% van het totaal. Ruim een kwart van de doden door brand is dus het gevolg van brandstichting. Ik vind dat nogal wat. Het IFV spendeert er echter weinig woorden aan:
“De branden waarbij sprake is van een (bewezen) natuurlijke dood of moedwillige brandstichting vallen buiten de kaders van het onderzoek en zijn niet meegenomen in de analyse.” (pag 12)
Nou begrijp ik dat je er vanuit preventief oogpunt misschien niet zo veel mee kunt. Maar vanuit het Openbare Orde & Veiligheid (OOV) perspectief wel. Je zou daarom verwachten dat hier extra onderzoek naar gedaan gaat worden, want het roept nogal wat vragen op.
Zijn het afrekeningen? Liefdesverdriet? Baldadigheid? Chantage? Sabotage? Hoe herken je het als brandweer in de praktijk? Ga je dan opschalen? Staak je een offensieve binnenaanval voor je eigen veiligheid? Allemaal vragen die direct bij mij naar boven kwamen.
En ook: hoe bereidt de brandweer zich op aangestoken branden voor? Volgens de gegevens van het IFV is een kwart van de fatale woningbranden moedwillig gesticht. Geldt dat percentage dan ook voor andere typen branden?
Checklistbrand
Volgens checklistbrand.nl, een samenwerkingsverband van het IFV met verzekeraars en MKB Nederland wordt zo’n 20% van de branden met opzet aangestoken. Dan mag je dus best aannemen dat bij één op de vier tot vijf branden, met of zonder slachtoffers, sprake is van opzet. Met mogelijk grotere risico’s voor de veiligheid van brandweermensen tot gevolg:
- Gebruik van brandversnellers als benzine leidt tot een veel snellere brandontwikkeling dan je op basis van je intuitie zou verwachten
- Mogelijk zijn brandpreventieve voorzieningen gesloopt of onklaar gemaakt. Daardoor arriveert de brandweer later bij het pand dan waar het brandpreventief concept van uitgaat en je dus een grotere brand aantreft. Dat wordt nog eens versterkt door het tijdstip van de brand; meestal in de nacht, als niet-crimineel Nederland in bed ligt
- De kans is groot dat er op meerdere plekken brand is gesticht, zodat je bij een binnenaanval in de knel komt te zitten
Dit zijn nog maar drie vragen die even snel naar boven kwamen. Er zijn er vast nog wel meer te verzinnen. Maar ik zei het al, het zijn korte essays bij het museum of accidents. En je hoeft niet overal een antwoord op te hebben. Soms is het stellen van een vraag al genoeg om een incident te duiden, zoals bij deze over de impact en omvang van brandstichting op de Paardenstraat. Vijftig jaar later levert die casus nog steeds relevante vragen op en dat is precies het doel van het museum of accidents: leren.
Korte omschrijving incident Paardenstraat
| Datum | 5 december 1970 |
| Locatie en type object | Een pension aan de Paardenstraat in Amsterdam. Pand van vier verdiepingen, waarin ook een cafe gevestigd was. Typische Binnenstadbrand: voorspelbaar onvoorspelbaar, slechte preventie, snelle branduitbreiding en moeilijke toegang en bereikbaarheid. |
| Type incident | Op 5 december 1970 kwamen 9 gastarbeiders om, toen op de eerste etage van het pand Amstelstraat 9-11, in Club 9-11, brand werd gesticht. Het armetierige gastarbeiderpension op de bovenste etages had geen vluchtwegen; de 40 bewoners zaten als ratten in de val. 18 pensiongasten konden door de brandweer met ladders en springzeilen worden gered. De daders van de brandstichting zijn nooit gevonden. |
| Bijzonderheden |
|
Foto’s
Meer informatie
- Amstelstraat lemma van Wikipedia wijdt een paragraaf aan de brand op de Paardenstraat met een internet archieflinkje naar het ter zieler gegane zwaailicht.org
- Leidsche Courant
- Paardenstraat
Dit blog is onderdeel van the Museum of Accidents. De laatste update is van 29 november 2020
Wederom een prachtige blog over deze indrukwekkende brand in de Paardenstraat. Deze brand was ook de start van de discussie op bestuurlijk niveau om meer aandacht te gaan besteden aan de brandveiligheid in verblijfsinrichtingen. Na het vaststellen van de verordening werd gestart het controleren van honderden verblijfsinrichtingen (hotels, pensions, etc. ) en een redelijk strikt handhavingsbeleid.
Mijn opa is daar levend verbrand overleden.
Mijn vader woonde daar ook maar was niet thuis op dat moment.
Wij de klein kinderen willen graag eens het gebouw bekijken
Dat zal helaas niet gaan. Het oude Eden theater is gesloopt, en er is een heel nieuw pand in de plaats gebouwd. Wel kunt u op “beeldbank Amsterdam” foto’s bekijken (zoeken op Paardenstraat of Amstelstraat 9-11). Misschien is er ook het een en ander te vinden in het Amsterdamse arcfiief in de Vijzelstraat. Op Delpher.nl zijn de krantenartikelen te vinden.