Leestijd: 6 minuten

Deze pagina over de brand in de Koningkerk is een combinatieblog uit the Museum of Accidents. Het begint met een kort essay over de betekenis die het incident voor mij heeft. Daarna volgt een feitelijke omschrijving van de gebeurtenissen, gevolgd door filmpjes die een goed beeld geven van de situatie ter plekke inclusief de reconstructie van IOOV. Het wordt afgesloten met links naar andere informatiebronnen.

Haarlem

DTG. Datum Tijd Groep, relikwie van de rampenbestrijding?

Als ik op donderdag 27 maart 2003 de werkruimte van het begrafenis bijstandsteam in de kazerne van brandweer Haarlem binnenloop, staat er op het bord: volgende vergadering DTG 27.1700.

De DTG van deze column is 30.1600. Het is maar dat u het weet, want als u dit leest is het al gauw een maand later. En dan vindt u deze column misschien wat onsamenhangend. Beetje hak op de tak of zo, je weet het niet.

Hoe samenhangend moet een column eigenlijk zijn?

Ik ben benieuwd of dit ongeval iets zal veranderen bij de brandweer in Nederland. Weet u nog, het NVBR congres van september? Dat we voortaan de gevallen collega’s herdenken? En dat we vervolgens overgaan tot de orde van de dag? Met een nieuw logo, nieuw briefpapier? Een boek over brandpreventie-installaties? Veiligheidsmanagers in de regio’s? En zo? En dat we de cursus Arbeidsveiligheid bij het Nibra niet vol krijgen? Wegens gebrek aan belangstelling?

Het is maar waar je de prioriteiten legt.

Waar blijven al die realistische oefencentra? Waar blijft het onderzoek naar vernieuwing van onze werkwijzes? Wie zijn de volgende gewone mensen, die tijdens gewone bluswerkzaamheden om het leven komen? Want was u zich daar van bewust? Dat brandweermensen niet sterven tijdens exotische ongevallen met gevaarlijke stoffen, maar voornamelijk door explosies en instorting?

Ongevallen

Sinds 1875 kwamen tijdens repressie zo’n 125 brandweermensen om het leven, waarvan het merendeel door explosie en instorting. Ongewone gebeurtenissen tijdens gewone werkzaamheden, net iets te veel vertrouwd op de routine. Waarmee ik maar wil zeggen dat we het gewone beter moeten leren kennen. Laat de brandweer weer brand weren. En geen vlammenborden.

Foto is van Haerlem.nu

Op 19 april 1995 was het ongeval op de Motorkade in Amsterdam de druppel die de emmer deed overlopen. Er werd door het CCRB onderzoek gedaan naar veiligheid bij repressief optreden. Vooral de binnenaanval had het te verduren, daar zouden de meeste brandweermensen door om het leven komen.

Wat mij betreft is een ongenuanceerd verbod op een werkwijze niet zo zinvol. Daar breng je mensen mee in de problemen, als ze op het scherpst van de snede een besluit onder tijdsdruk moeten nemen.

Buiten is het namelijk niet zonder meer veiliger. In Haarlem sneuvelden de collega’s tijdens een buitenaanval, net als in Tilburg en Zwolle. Volgens mij is het belangrijker om te weten wat je wel kan doen, dan om te weten wat je niet mag doen. Eigenlijk draait het om risicobewustzijn. Weten we eigenlijk wel zeker wat gevaarlijk is, bij de brandweer in Nederland? De emmer stroomt nog steeds over.

Dag

DTG 26.2015. We houden een dodenwake bij Renz Knipper en ik ben de officier van de Wacht.

In een klein kamertje staat een grote witte kist, waar met zwarte stift van alles op geschreven is. En wordt: tijdens de condoleance mogen de afscheidnemers iets op de kist schrijven.

Ik volg het van afstand, het is een mooi ritueel. Na verloop van tijd gaan de bezoekers nog eens terug naar die kleine ruimte, kijken wat de lotgenoten aan Renz te vertellen hadden. Wat zou ik er zelf op willen zetten, zo vraag ik me de hele avond af, gesteld dat ik Renz kende.

Ik kan niets anders verzinnen dan: Dag Renz.

Een gewoon afscheid van een gewone brandweerman uit Haarlem. Net als die andere gewone mannen die we met het begrafenis bijstandsteam met korpseer hebben weggebracht. Dag Bert, Joan en Rob, dag Erik en Harm, dag Paul, Hans, Theo en Gerard, dag Douwe, Ben en Renz. Dag.

Dit essay is een licht bewerkte versie van de column die ik schreef in 2003 voor de Ome Ed / Punt Edu reeks. Alleen de lay-out is aangepast.

Naschrift 23 maart 2024

Ik kan mij nog goed herinneren dat ik deze column schreef, inmiddels al weer 21 jaar geleden. Het was voor mij de vierde inzet van het begrafenis bijstandteam in acht jaar. Na de Motorkade, Harderwijk en de vuurwerkramp Enschede maakte de Koningskerk het trieste kwartet compleet.

Twaalf mannen in acht jaar omgekomen bij brand. Ik vond het nogal wat.

En ik vond ook dat er zo weinig gebeurde. Er werd gepraat, men vond het verschrikkelijk, maar er werd niets veranderd. Ja, een nieuw logo, dat werd door het College Commandanten Regionale Brandweer (CCRB) voortvarend opgepakt. Maar de cursus Arbeidsveiligheid, die ik mede zou geven bij het Nibra (de voorloper van het IFV, NIFV en nu NIPV) kregen we niet vol en werd afgelast.

Daarom was ik kwaad en daarom schreef ik deze moppercolumn.

Later leerde ik van iemand dat sommige organisaties zich niet kunnen veranderen. Hun cultuur is te veel gericht op conformisme, voldoen aan de eigen normen en waarden. In tegenstelling tot de Baron van Munchhausen kunnen zij zich niet aan hun eigen haren uit het moeras trekken.

Gareth Morgan van het onvolprezen ‘Images of Organization’ zou er de metafoor van de organisatie als psychische gevangenis op leggen. Een soort van Hotel California, je kan er in maar nooit meer uit.

Ook Don Berghuis wist dat, de oud commandant van Rotterdam. Hij nam altijd zijn eigen veranderteam mee als hij naar een nieuwe organisatie ging, die hij zijn Gideonsbende noemde. Een klein clubje van vertrouwelingen die voorop ging in veranderingen.

En die door de zittende kaders als verraders werden en worden beschouwd, voeg ik daar uit eigen ervaring aan toe.

Dat alles wist ik nog niet, toen in DTG 30.1600. Maar nu wel.

Korte omschrijving incident Koningkerk

Datum 23 maart 2003
Locatie en type objectKoningkerk in Haarlem
Type incident Brand
Bijzonderheden
  •  Drie brandweermensen zijn bij deze brand om het leven gekomen. Zij worden bedolven onder een muur die instort.
  • Begrafenis Bijstandsteam (BBT) is ingezet.
  • Intern onderzoek vanuit de gemeente, het OM doet onderzoek en Arbeidsinspectie en IOOV doen gezamenlijk onderzoek.
  • Conclusie interne rapportage: de dood van de brandweermannen valt niemand te verwijten. Aan de hand van dit incident kan wederom worden bewezen dat de risico’s van van het brandweervak nog immer groot zijn. Deze risico’s worden nog onvoldoende onderkend, onderzocht en van aanbevelingen voorzien. Wetenschappelijke belangstelling voor de incidentbestrijding staat nog in de kinderschoenen. Realistisch opleiden, oefenen en trainen van brandweerpersoneel is gebrekkig georganiseerd.
  • Conclusie IOOV en AI: door het niet adequaat instrueren voor de risico’s die het brandweervak met zich meebrengen, bestond onvoldoende vaardigheid en inzicht bij het aanwezige brandweerpersoneel om met het achteraf zo overduidelijke instortingsgevaar van de kerkmuur te kunnen omgaan. Daarnaast was er geen actieve houding bij leidinggevenden om medewerkers aan te sturen en te corrigeren op de uitvoering van werkzaamheden en onveilig gedrag.
  • Als leerpunt geeft de oud burgemeester Pop aan dat het belangrijk is om je bewust te zijn van het impact van een rapportage zoals die van IOOV. Zowel op de betrokken functionarissen/de brandweer als de politieke impact.

Meer info


Dit blog is onderdeel van Museum of Accidents en van het Brandweermonument op schrift, samen met 7 andere blogs. De laatste update is van 22 maart 2024