“Believe in the model; Mishandle the emergency”
Bert Brugghemans moet wel één van de hardst werkende brandweerofficieren in België zijn. Niet alleen heeft hij een voltijdsbaan als Commandant van de brandweer in Antwerpen, daarnaast verschijnen er aan de lopende band publicaties van zijn hand, zoals deze Crisis Intelligence Manual.
Eerder verschenen er al diverse artikelen over crisisbesluitvorming en ook een gastblog op Rizoomes. Nu is er dan ook een boek verschenen, en niet één, maar gelijk twee. ‘Help! Een crisis’ is een boek dat hij samen schreef met Bart Bruelemans en Ilse van Mechelen. Ook zij zijn werkzaam in de Noodplanning, zoals dat in België zo mooi heet.
“Een crisis komt altijd als een dief in de nacht. Hoe vakbekwaam of getraind je als professional ook bent, iedere crisis kent onverwachte aspecten en wendingen. Tijdens een crisis is samenwerking cruciaal. Daarom is het belangrijk om te kunnen terugvallen op een proces dat door alle betrokkenen gekend is. Het IBOBBO-model biedt die houvast”.
IBOBBO
Het IBOBBO model is de kern waar het boek om draait. Op drie niveaus (strategisch, tactisch en operationeel) worden de verschillende fasen van de systematiek toegelicht. Dat maakt het model breder toepasbaar dan de in Nederland gebruikelijke BOB, die eigenlijk te simpel van opzet is voor de dynamiek van de crisispraktijk. Dat was voor mij indertijd al reden om dit blog over ‘Dikke BOB voor vette crisis’ te schrijven.
De schrijvers benoemen in het eerste hoofdstuk ‘Uitgangspunten voor een proces crisismanagement’ de drie invalshoeken van IBOBBO: cybernetica, kwaliteitsverbetering en informatiemanagement. Daarmee onderbouwen ze geloofwaardig de claim dat het model generiek toepasbaar is in het crisismanagement. In de daarop volgende 6 hoofdstukken wordt elke stap van het model verder toegelicht op strategisch, tactisch en operationeel niveau.
Die aanpak is verrassend elegant gehanteerd, door in elke stap op elk niveau relevante theorie aan te bieden. Er komt een keur aan onderwerpen voorbij: het verschil tussen data en informatie, het opbouwen van shared situational awareness, teamvorming, het nut van checklisten, anticipatie, sensemaking, en de keuze tussen coördinatie of command & control, om er maar eens een paar te noemen.
Wat ik zelf een leuk nieuwtje vond was de explicitering van besluiten naar bevelvoering middels beslissingscontrole. Wie wel eens trainingen crisismanagement geeft, weet dat veel teams de neiging hebben om heel impliciete besluiten te formuleren.
Beslissingscontrole
Dat is risicovol, omdat daarmee onduidelijk is wat er nu precies besloten is, wie het gaat oppakken en wat het resultaat moet zijn. Hoe spannender de situatie, hoe minder SMART het proces, zo laat de praktijk vaak zien. De beslissingscontrole wordt in het boek opgevoerd om dat probleem te ondervangen. Het zijn drie simpele vragen:
- Waarom neem ik deze beslissing?
- Hoe draagt deze beslissing bij aan de inzetstrategie?
- Wat zijn de voordelen ten opzichte van de risico’s?
Het deed me een beetje denken aan dit blog ‘De vijf voor veilig’ over expliciteren van besluitvorming om je eigen veiligheid tijdens repressie concreet te maken.
1. Waarom doen we deze inzet?
2. Wat is het plan?
3. Waar ben ik?
4. Hoe laat is het?
5. Wanneer stop ik?
En zo is heel het boek eigenlijk een feest der herkenning. Steeds weer kom je ideeën en theorie tegen die je ‘oh ja’ doen denken, terwijl je tegelijkertijd vast stelt dat je het nog nooit zo in deze constellatie had bekeken. Dat is ook de kracht van het boek.
Hoewel de reguliere lezers van Rizoomes veel bekende informatie voorbij zien komen, zag u het nog nooit in deze vorm gepresenteerd. De IOBBO is een slimme verbindende schakel tussen alle weetjes, die daardoor meer betekenis krijgen. ‘Help! Een crisis’ is daarmee een boek dat aan sensemaking doet en dat je nog regelmatig terug zal pakken om weer even inspiratie op te doen.
Is er dan helemaal niets aan kritiek te leveren op het boek? Welnu, kritiek zal ik het niet noemen, maar de crisisdefinitie die wordt gehanteerd is voor discussie vatbaar. “Crisis = een (potentiële) situatie van hoge complexiteit, onzekerheid en tijdsdruk die organisatie en coördinatie vereist om de situatie terug te brengen tot de normale toestand”.
Crisisdefinitie
Met deze definitie van crisis lijkt crisismanagement te herleiden tot het terugbrengen naar de normale toestand. Het begrip crisis wordt daardoor gevoelig voor inflatie.
De vraag is namelijk of een echte crisis ooit weer tot de normale situatie zal kunnen leiden. Immers is die ooit normale situatie nu verzwaard met een zeer ernstige ervaring die onmogelijk vergeten kan worden, zodat een terugkeer naar normaal mijns inziens niet mogelijk is. De vuurwerkramp bijvoorbeeld zal altijd zijn sporen nalaten.
In mijn onderzoek voor de toenmalige opleiding Master of Crisis and Disaster Management hanteerden we eens de volgende frase: een ramp is een hobbel op een rechte weg, waar een crisis vraagt om een nieuwe koers. Crisis leidt daarom tot nieuwe normaliteit, hopelijk ook tot een sterkere normaliteit. Bouncing Forward van Ian Mitrof en Antifragility van Nicolas Taleb zijn concepten die daar aan tegemoet komen.
Daarnaast is het jammer dat het concept ‘rampbestrijding’ vergeten lijkt te zijn in dit soort discussies. Er zijn volgens mij nog steeds grote incidenten denkbaar die wel als crisis bestempeld kunnen worden, maar geen ramp zijn. Andersom is wellicht ook mogelijk.
Los van die discussie is het echt wel anders of je de crisis van iemand anders bestrijdt of die van jezelf. Ingehuurd zijn als incidentbestrijder tijdens een crisis maakt je niet automatisch tot crisisbestrijder, wil ik maar zeggen. Weliswaar is het bestrijden van incidenten altijd risicovol, maar het gevoel dat je zelf of je eigen organisatie met voortbestaan bedreigd wordt is echt wel anders.
Zelf ben ik ook wel gecharmeerd van de definitie uit de ISO 22301: “Crisismanagement is het vermogen van een organisatie om een abnormale of instabiele situatie te managen die de strategische doelstellingen, de reputatie of de levensvatbaarheid van een organisatie bedreigen”.
Maar ook die definitie schiet eigenlijk tekort omdat hij teveel op private organisaties slaat en te weinig op publieke situaties. Bovenstaande overwegingen laten zien dat de discussie over definities voor ramp, crisis en crisismanagement niet gesloten is door dit boek, maar juist geopend. Dat is indachtig het motto ‘Believe in the model; Mishandle the emergency’.
‘Help! Een crisis’ staat vol met aanknopingspunten om discussies te starten die de invulling en betekenis van crisismanagement helpen verdiepen. Daarom maakt dit boek sense, en is het een aanrader voor elke crisisprofessional.