Wanderings in crisis

Bijlmerramp

Leestijd: 7 minuten

Deze pagina over de Bijlmerramp is een combinatieblog uit the Museum of Accidents. Het begint met een kort essay over de betekenis die het incident voor mij heeft. Daarna volgt een feitelijke omschrijving van de gebeurtenissen, gevolgd door foto’s die een goed beeld geven van de situatie ter plekke. Het wordt afgesloten met links naar andere informatiebronnen.

Essay: Amsterdam Zuid-Oost

Op 4 oktober 1992 woonde ik nog in een studentenhuis in Utrecht. Omdat ik doordeweeks op de brandweeracademie in opleiding was, moesten we in het weekend hospiteren als er een kamer vrij kwam. De gehele zondagavond spraken we met gegadigden voor die studentenkamer, toen de laatste vroeg wat wij eigenlijk voor studie deden. Ik vertelde over de Rijksbrandweeracademie en de opleiding tot Hoofdbrandmeester, waarop hij zei: “Oh, dan zul je wel geïnteresseerd zijn in dat neergestorte vliegtuig”.

Vliegtuig neergestort, in Nederland? Wij wisten van niets, we geloofden hem ook niet. Maar het bleek geen grap. Er was echt een ElAl vrachtvliegtuig neergestort op een flat. De beelden maakten ongelooflijke indruk. Vanwege de ontzettende gevolgen, dat ten eerste. Maar ook de beroepsopwinding, zo’n enorm vliegtuig neergestort op een flat, wat moet je doen als je daar als eerste autospuit ter plaatse komt? De vraag leverde uren discussie op.

Brandweer Amsterdam

Ik had op dat moment nog geen idee dat ik later bij de Amsterdamse brandweer zou gaan werken. Toen het eenmaal zover was, speelde gelijk de Bijlmerramp in mijn achterhoofd. Welke impact zou dat gehad hebben op het korps?

Ik merkte tot mijn verbazing dat het helemaal niet zo’n impact had gehad. Althans, zo leek het aan de oppervlakte. Brandweermensen die er geweest waren wilden er eigenlijk niet over praten. Men haalde de schouders op, zei dat het een grote brand was geweest, maar voor de brandweer verder niet veel bijzonders.

Nee, dan de Marbon, dat was veel erger. Waarop ik zei dat de Marbon al 25 jaar geleden was, maar dat deed er niet toe, vond men. Eigen collega’s verliezen in de strijd is het ergste wat je kan overkomen, daar kan geen Bijlmerramp tegenop.
In de loop van de jaren ervaarde ik wat de Marbon voor impact had op de werkwijze van het korps. Ik sprak er met velen over, en begon steeds beter te begrijpen welke onbewuste processen een rol spelen bij de classificatie van wat men erg vindt. Wat men erg vindt, is niet rationeel bepaald. Wat men erg vindt, is wat men voelt.

Risicoperceptie

Tegenwoordig heet dat risicoperceptie. Er zijn een paar algemene karakteristieken die bij risicoperceptie een rol spelen. Zo zijn geconcentreerde risico’s erger dan verspreide risico’s. Per dag komen er gemiddeld drie mensen om in het verkeer. Dat haalt niet eens alle kranten. Na Pasen staat er in de krant: Paasweekend eist negen verkeersdoden”.

Risico’s die men kiest worden onderschat, en die men niet kan beinvloeden worden overschat. Bij asbestincidenten worden er kosten noch moeite gespaard om geen vezels in te ademen, waarop men na de ontsmetting als eerste een zwaar shaggie opsteekt. Risico’s voor bekende personen zijn erger dan risico’s voor onbekenden. Dan hoef je alleen op het mediacircus te wijzen na het ongeval met prinses Diana.

Schade als gevolg van bekende gevaren is veel minder erg dan schade die het gevolg is van onbekende gevaren. Als iemand na het blussen van kunstmest een rode uitslag op de huid heeft is de reactie al gauw “dat gaat wel weer over”. Als dezelfde uitslag op de huid verschijnt na het opruimen van een vaatje chemicaliën van onbekende oorsprong, dan is men (terecht) bezorgd.

Waarheid

En daarmee zijn we weer terug bij de Bijlmerramp. Want wat zat er nu eigenlijk in die Boeing? En hoe zit het met het uranium? Elk jaar rond 4 oktober komen er opnieuw dezelfde vragen in de pers. Tot nu toe werden er steeds dezelfde antwoorden gegeven. Dat levert bij velen een onbevredigend gevoel op. Een beetje over het uranium, hoewel er geen aanwijzingen zijn dat er extra gezondheidsrisico’s zijn gelopen door de hulpverleners.

Heel veel over de inhoud van de Boeing. Want omdat gesuggereerd is dat er iemand is begonnen met zaken geheim te houden, zal nooit meer onomstotelijk vast worden gesteld wat er in het vliegtuig zat. Ook al wordt de objectieve waarheid verteld, misschien is de waarheid al verteld, niemand zal het meer geloven. Nooit meer. En dus zijn er elk jaar weer nieuwe geruchten in de pers. En dus is er elk jaar weer onrust in de regio. En zo leeft de Bijlmerramp onder de oppervlakte door, en steekt eenmaal per jaar de kop op in Amsterdam Zuid Oost.

Dit essay is een licht bewerkte versie van de column die ik indertijd schreef voor het (inmiddels opgeheven) vakblad Incident. Het verhaal is zo veel mogelijk intact gehouden om het gevoel van de midden jaren negentig over de Bijlmerramp te illustreren. Dus nog van voor de Bijlmerenquete en het gezondheidskundig bevolkingsonderzoek

Korte omschrijving Bijlmerramp

Datum  4 oktober 1992
Locatie en type objectFlats Groeneveen en Klein-Kruitberg in de Amsterdamse Bijlmermeer worden geraakt door een ElAl vrachtvliegtuig
Type incident Vliegtuigcrash:  Vrachtvliegtuig stort neer op flats
Bijzonderheden
  • Vrachtvliegtuig van El Al stort neer op flats in de Bijlmer, nadat het geprobeerd heeft om een noodlanding te maken. Going down is het laatste signaal van de piloot voor het van de radar verdween.
  • Diverse mensen hebben de crash zien gebeuren. Enkelen daarvan gaan op eigen inzet naar de plaats incident.
  • Autospuit Anton komt als eerste aan en heeft de tegenwoordigheid van geest om eerst te gaan verkennen aangezien je met 1 voertuig niet veel kan beginnen. Omstanders begrijpen dit niet en uiteindelijk zal Anton toch beginnen met blussing om escalatie met omstanders te voorkomen
  • Er zijn ongeveer 100 appartementen vernietigd. De eerste eenheden zijn enigszins verbaast over het beperkte aantal slachtoffers dat zij aantreffen. Bij veel van de appartementen die verkent worden blijken op dat moment de inwoners niet thuis te zijn.
  • 43 mensen komen om. De identificatie van de slachtoffers kost veel tijd en vernuft. Uiteindelijk meent het RIT dat ze iedereen hebben terug gevonden.
  • Tijdens de vlucht van New York naar Schiphol waren drie defecten waargenomen. Op Schiphol werd een nieuwe lading aan boord gebracht die niet fysiek gecontroleerd was. De defecten werden provisorisch verholpen waarna het vliegtuig weer van Schiphol is vertrokken.
  • Bij de inslag van het vliegtuig vlogen de flats meteen in brand en stortten gedeeltelijk in. 100 Appartementen werden vernield.
  • In de tijd na de ramp kwamen veel mensen met gezondheidsklachten. Er zijn diverse gezondheidsonderzoeken gestarten, die nu nog steeds als model worden gebruikt bij andere grootschalige incidenten met mogelijke gezondheidseffecten zoals de vuurwerkramp.
  • Na de ramp is de luchtvaartsector gereorganiseerd. De Rijksluchtvaartdienst werd opgesplitst in diverse onderdelen. Toezicht en beleid werd uit elkaar gehaald. En de luchtverkeersleiding werd een zelfstandig bestuursorgaan.
  • De Bijlmerramp kende een lange nasleep met verhalen, complotten en onderzoeken. Uiteindelijk werd er een parlementaire enquete gehouden die als eindoordeel moest functioneren. Maar dat is slechts ten dele gelukt, nog steeds bestaan er verhalen over de mannen in witte pakken en illegale lading van de El Al die mensen ziek zou hebben gemaakt.

Foto’s

Bijlmerramp: inslagkrater van het vliegtuig in de hoek van de flat
Foto ANP
Foto ANP
Foto ANP
Foto ANP Cor Mulder
De oranje helmpjes waren een restant van de BB, Bescherming Burgerbevolking.
De oranje helmpjes waren een restant van de BB, Bescherming Burgerbevolking. Mede door hun inzet tijdens de Bijlmerramp was de afdeling de laatste van de BB die werd opgeheven. Foto ANP Marcel Antonisse
Foto ANP Marcel Antonisse
Rijen met illegalen na de Bijlmerramp
Veel illegalen hoopten op een verblijfsvergunning. Het leidde tot lange rijen. Foto ANP Cor Mulder

Meer informatie

Dit blog is onderdeel van the Museum of Accidents. De laatste update is van 27 mei 2020

2 reacties

  1. Peter Heere

    Mooi essay, Ed. Zullen de genoemde vraagstukken (mannen in witte pakken, etc.) ooit bevredigend beantwoord gaan worden?

    • Ed

      Ik denk dat vrijwel alle controversiele vraagstukken moegestreden verstillen in de situatie van dat moment. Langzaam gaat het zand van alledag er in laagjes eroverheen, totdat iemand er ooit weer een brokstuk van vindt en er nieuwe energie in zal stoppen, zoals archeologen oude beschavingen hebben opgegraven. En dat proces zal zich herhalen totdat uiteindelijk iedereen de Bijlmerramp vergeten is. Controverses worden nooit opgelost, ze worden hooguit vergeten.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.

© 2024 Rizoomes

Thema gemaakt door Anders NorenBoven ↑