Onzekerheid is de mens een gruwel. Voor velen geldt dat ze liever zekerheid hebben over een slechte afloop, dan onzekerheid over een goede. Laat staan dat je niet weet hoe het afloopt, of nog erger, dat het misschien niet eens afloopt. Tenminste, niet dat je weet.
Toen ik in 1991 naar de brandweeracademie ging was ik daar nog helemaal niet mee bezig, onzekerheid. Ja, misschien de eigen onzekerheid, als ik iets spannends moest gaan doen. Maar niet over onzekere uitkomsten van incidenten.
Hoe ingewikkeld een brand ook mocht zijn, we kregen hem altijd uit. Net zoals we die technische hulpverlening ook altijd wisten op te lossen. De enige onzekerheid deed zich misschien voor met ongevallen gevaarlijke stoffen (OGS), dat om mij nooit opgehelderde redenen opeens incidentbestrijding gevaarlijke stoffen bleek te heten (IBGS).
Risicomodellen
Die onzekerheid van OGS werd kunstig gevangen in risicomanagementmodellen. Geef er een kans en een effect aan, vermenigvuldig die met elkaar en vergelijk dat getal met een risicomatrix en dan kan je de grootte van het risico vaststellen. Daarnaast hadden we modellen voor het vaststellen van schadecirkels, dispersiemodellen en F-N curves.
Om er maar een paar te noemen.
Een voorbeeld van een F-N curve. Afkomstig van ResearchGate.
Waar ik toen nog niet bij stil stond: modellen zijn manieren om onzekerheid te boetseren, er mallen van te maken die het niet-weten omzetten naar een intersubjectieve zekerheid. Naar taal waarmee we met elkaar net kunnen doen of we het over hetzelfde hebben en de werkelijkheid maakbaar is.
En daar is op zichzelf niks mis mee.
Alleen moet je wel beseffen dat het een middel is, geen doel. En dat een doel-middel omkering op de loer ligt, omdat in oefeningen altijd alles klopt, waardoor je het gevoel krijgt dat je het onder controle hebt. Slechts één keer kreeg ik een oefening die ondanks alle modellen volledig ontspoorde en waarvan ik pas later begreep dat het de bedoeling was die te verliezen. Ik schreef er over in De kunst van verliezen.
Het idee dat incidenten een voorspelbare afloop hebben is bij mij heel lang blijven hangen, omdat het in de praktijk zo bleek te gaan. Dat het af en toe toch mis ging was na onderzoek altijd te wijten aan een fout in gedrag, techniek of organisatie. Met de juiste analyse bleek elke omissie te herstellen en de werkelijkheid kloppend te maken; de zekerheid weer hersteld.
Onzekerheid
Toen ik in 2001 op Schiphol ging werken kwam ik er achter dat sommige incidenten helemaal zo’n zekere afloop niet hadden. Je weet niet hoe het eindigt als de stroom uitvalt, een kritiek IT systeem faalt of de kerosinetoevoer stokt. Hoe lang het duurt, met welke schade en of er door de ontstane fragiliteit niet nog meer ellende op komst is. Pas toen snapte ik wat onzekerheid is.
Rijkelijk laat.
Want in 1921 had de econoom Frank Knight al het verschil tussen onzekerheid en risico op papier gezet. Daarvandaan komt ook de term Knightian Uncertainty; een volledige onbekendheid met hoe een situatie zich zal ontwikkelen, fundamenteel onmogelijk om er voorspellingen over te doen. In deze boekrecensie van Averting Catastrophe vind je er meer over terug.
In de praktijk loopt het met de Knightian Uncertainty zo’n vaart niet, hetgeen niet weg neemt dat complexiteit en VUCA de voorspelbaarheid van incidenten wel hebben verminderd. Toch is er wel iets meer over te zeggen, zo is mijn ervaring.
Ik doe dat aan de hand van vier basisgrafieken, die ik vroeger gebruikte in mijn trainingen. Grappig genoeg kwam ik laatst één van de toenmalige cursisten tegen, die gelijk over die grafiekjes begon en hoe vaak hij het nu nog gebruikte. Beleefdheid wellicht, maar toch leuk om ze in dit blog nog eens te presenteren.
Basisonzekerheid
Basisonzekerheid is het standaardmodel van onzekerheidsverloop tijdens een incident. Bij aanvang is de onzekerheid het grootst, zeker bij onervaren mensen. Daarna, door verkenning en beeldvorming met de dikke BOB, krijg je steeds meer grip op de zaak en neemt de onzekerheid af. Hoe snel de onzekerheid afneemt zal per incident verschillen. Ik heb dat grafisch weergegeven met de stippellijntjes.
De kern van basisonzekerheid is dus dat het afneemt, zij het in wisselende snelheden afhankelijk van het incident en van je ervaring. In het Museum of Accidents voldoet eigenlijk alleen de crash met de Turkish Airlines aan die eis. Op zich ook logisch; het museum is niet ingericht op standaardincidenten.
Escalatieonzekerheid
Zoals wij weten van de reis van de held is er altijd wel ergens tegenslag te verwachten. Dat betekent dus dat de onzekerheid weer toe kan nemen. Net als bij basisonzekerheid is de daalsnelheid van de grafiek per incident verschillend. Houd er rekening mee dat het niet bij één tegenslag blijft. Hoe langer een incident duurt, hoe vaker de onzekerheid opnieuw kan opleven. Let er ook op dat je na enkele uren vermoeid raakt en moeilijker om kan gaan met opnieuw een toenemende onzekerheid. Laat je dus op tijd aflossen, of rek de boel iets verder uit.
De kern van escalatieonzekerheid is dat na een aanvankelijke afname, het weer terugkomt. Misschien wel meerdere malen. Dat repetitieve karakter wordt bijvoorbeeld expres aangejaagd door meerdere aanslagen vlak achter elkaar zodat er een structureel gevoel van onzekerheid ontstaat. In dit blog over de resilience game van RIVM gaat het trouwens ook over escalarende onzekerheid.
Creeping onzekerheid
Creeping onzekerheid vind je vooral bij disrupties, dreiging en crises, minder bij emergencies. Daarbij speelt ook de kromming van de hockeystick een rol, zoals besproken in Beginselen van disruptiemanagement. De onzekerheid neemt langzamerhand toe, maar zeker in het begin zijn zware maatregelen lastig te verkopen omdat de weak signals ook nog wel heel weak zijn. Dat betekent dat bij creeping disruptions de onzekerheidsopbouw in het begin juist toeneemt, in plaats van dat hij keldert zoals bij de grafiek van basisonzekerheid.
Dat is de kern van creeping onzekerheid: het bouwt op, en misschien ook nog wel met een escalarend karakter. Die heb ik hier niet getekend, maar je kunt het je vast voorstellen.
Langdurige onzekerheid
Het kenmerk van langdurige onzekerheid is dat het na een geleidelijke opbouw voor langere tijd hoog blijft. Denk bijvoorbeeld aan het verloop van Covid, maar ook aan de huidige van unpeace en hybride oorlog. Ook voor deze grafiek geldt dat het precieze verloop situationeel afhankelijk is. De essentie is dat de onzekerheid niet afneemt en in die zin raakt dit scenario het meest aan Knightian Uncertainty.
Wat de vier grafieken laten zien is dat er verschillende vaardigheden nodig zijn voor de crisismanager om met onzekerheid om te gaan:
Je moet bestand zijn tegen veel onzekerheid in één keer
Wees bewust dat onzekerheid niet alleen afneemt & dat het terug kan komen
Laat je niet van de wijs brengen als onzekerheid gestaag blijft toenemen
Besef dat onzekerheid lang kan duren en geruime tijd hoog blijft
Elke mogelijke combinatie van bovenstaande vaardigheden
In opleidingen voor crisismanagement en incidentbestrijding zouden deze vaardigheden eigenlijk opgenomen moeten zijn. Zodat je er niet pas veel later in je loopbaan per ongeluk tegen aanloopt.
Onzekerheidsreductie
Wat kan je zelf doen om onzekerheid te reduceren? Daar is denk ik wel een boek over te schrijven. Ik maakte voor de tussentijd dit rijtje voor je, met verwijzingen naar andere blogs.
Als je niet zeker weet wat te doen, kun je altijd een hengeltje uitgooien; even kijken wat het systeem doet. Probe – sense – respond heet dat in Cynefin termen Het is een standaard manier van optreden in complexe omgevingen.
Grote druk leidt ertoe dat mensen bang zijn fouten te maken; vooral als er nog veel te verliezen valt en je besluiten het verschil kunnen maken. Als de schade eenmaal daar is neemt de onzekerheid af en begint de recovery.
Ken het verschil tussen de circle of control en die van influence. En accepteer de rest. Een Stoïcijns basisbeginsel. Het gaat er niet om wat je overkomt, maar om wat je ermee doet.
Ken de grenzen van je bedrijfsvoering, weet wanneer je erover heen gaat en heb de middelen om terug te sturen. Niet onbelangrijk: doe het dan ook. Dit is een aangepaste versie van Sydney Dekkers definitie van veerkracht.
Ergens op de as van prudentie en ‘volle bak erin’ moet je een keus maken. Denk dus in scenario’s.
Gebruik gidswoorden bij langdurige incidenten om de robuustheid van je scenario te testen. Denk aan de regel van Hermans.
Stel tijd tempo factoren vast en hang daar je opschaling aan. Blijf niet achter de feiten aan lopen maar pak initiatief.
De laatste aanbeveling uit het lijstje betekent eigenlijk dat je de hele website moet kennen. Ik zou dat zeer aanraden, maar of het ook echt werkt is onzeker.
Dit blog is onderdeel van het hoofdstuk prohairesis. Daar vind je nog veel meer verhalen en mentale modellen over jezelf prepareren op crisis.
Anutha Zone is het 21e album van Dr. John. Het verscheen in 1998 en is ondanks de herkenbare sound van de doctor toch een aparte eend in zijn oeuvre. Alles bij elkaar is het één van zijn beste platen, misschien wel de beste als je de Heraclitis test er op los laat.
Toen ik de nieuwe serie over de vergeten albums van het Bloemterras aankondigde wist ik al dat het onvoorspelbaar en onregelmatig zou zijn, maar eentje per jaar is wel heel karig. Dat gaan we in 2025 anders doen en ja, dat is een goed voornemen. Dus krijgt One Kind Favor van B.B. King al begin januari gezelschap van een nieuw vergeten album: Anutha Zone van Dr. John.
Die trouwens ook achter de piano zat bij One Kind Favor. Maar dat is toeval.
Dr. John kende ik eigenlijk niet tot hij in 2012 met de stuiterbal Getaway kwam, dat op het album Locked Down staat. Gemaakt met Dan Auerbach van The Black Keys als producer en dat kun je goed horen; alles waar Auerbach bij betrokken is klinkt immers als The Black Keys.
Ik weet nog dat ik indertijd een interview las met Dr. John, die inmiddels opa was. Toen zijn kleinkinderen hoorden dat hij met Auerbach samenwerkte steeg opa flink in hun achting. Met dat verhaal konden ze op school komen, beter dan die oude platen uit de mottenballen die toch niemand kende.
Waarop mijn belangstelling gewekt was. Wie was dat eigenlijk, Dr. John?
Dr. John
Welnu, Dr. John is geboren als Malcolm John Rebennack in New Orleans op 20 november 1941. Na een wat onstuimige jeugd, inclusief een gevangenisstraf en drugsverslaving, verzon hij eind jaren 60 het karakter Dr. John, een denkbeeldige voodoo-man die muziek maakt in een mix van trippy psychedelische rock en New Orleans Blues.
The Electric Mayhem van The Muppetshow had Dr. John als model gekozen voor Dr. Teeth. Van links naar rechts zie je Floyd, Lips, Animal, Janice, Dr Teeth en Zoot. Foto is van Wikipedia.
In 1968 verscheen zijn debuut album Gris Gris, wat een groot succes werd. Vanaf dat moment was Dr. John The Night Tripper zijn vaste alter ego, gehuld in verentooien, ruime gewaden en kleurige make-up.
Gris Gris is overigens zowel een voodoo-vloek die uitgesproken kan worden als een beschermend amulet of talisman die er juist tegen moet beschermen. Het is een woord dat regelmatig terug komt in de muziek van Dr. John.
Zo ook op Anutha Zone.
Anutha Zone
Ki Ya Gris en John Gris zijn nummers die allebei voodo klinken, onheilspellende junglegeluiden op een langzame basis van Nola Blues. We horen conga’s, fluiten en berimbau. De doctor zelf fluistert, zingt en krijst, maar nergens wordt het wild, het blijft kalm doch sinister. Ondertussen zwelt de kopersectie af en aan en zoemen de koortjes tussen het onheil door.
Spannende muziek die lekker strak geproduceerd is.
Opmerkelijk aan Anutha Zone (wat van origine een Hindi woord is dat nu in slang wordt gebruikt voor een another state of mind, een andere vorm van bewustzijn, creatiever, uniek) is dat het grotendeels gemaakt is met Engelse muzikanten van onder andere Supergrass, Portishead en Primal Scream. Ook Paul Weller doet mee, die zelf een Dr. John cover van I walk on gilded splinters op zijn Stanley Road had gezet.
Die Britse samenwerking is waarschijnlijk ook de reden dat op Anutha Zone een prachtige cover staat van I don’t wanna know, origineel van John Martyn. Het lijkt een onmogelijke combinatie, New Orleans blues en Britse folk, maar het is werkelijk een wonderschone uitvoering, die niet voor niets een plek op het Bloemterras kreeg.
Deze opname is waarschijnlijk gemaakt door een festivalbezoeker. Geluidskwaliteit is niet optimaal, maar goed genoeg. Mooi om de doctor zo in actie te zien.
Ook opmerkelijk is de afsluiter Sweet Home New Orleans, een echte funky New Orleans R&B, met veel koper en rammelende pianootjes. Maar ook met het thema wat twee jaar later opnieuw te horen was op Creole Moon in het gelijknamig nummer; krachtig melancholisch.
Heraclitis
De kracht van Anutha Zone is dat het 27 jaar later nog steeds staat als een huis. Het had bij wijze van spreken zonder problemen vandaag de dag uitgebracht kunnen worden. Dat is niet met al het oude werk van de doctor zo. Wellicht waren albums als Gris Gris origineel in de tijd dat ze uitkwam, maar zo klinkt het nu niet meer. Nu voelt het achterhaald.
En eigenlijk is dat ook al een beetje zo met Locked Down, het album met Dan Auerbach.
Ik noem dat maar even de test van Heraclitis, de Griekse filosoof die zei dat niemand twee keer in dezelfde rivier stapt. Hoe meer het voelt alsof je voor de eerste keer de rivier in gaat bij het beluisteren van een album, hoe tijdlozer het is. Dat zijn de pareltjes die je zoekt, de vergeten albums van het Bloemterras.
Anutha Zone is er dus zo één.
Helaas overleed Dr. John in 2019. Daarmee verloren we een groot muzikant met een geheel eigen geluid. Luister naast Anutha Zone en Creole Moon maar eens naar dit rijtje Rebennack van het Bloemterras: Black Widow Spider, City that care Forgot, Black John the Conqueror, You Swore en Getaway en ervaar Dr. John in alle breedheid.
Het Bloemterras loopt vanaf maart 2022 en bereikte op 5 januari 1900 nummers. Op naar de 2000
Hoe meer je hem hoort, hoe beter het wordt, concludeerde ik.
Rizoomes blogt is de plek waar ik mijn stukjes schrijf. Vooral over crisis & risico, wandelingen, boeken en muziek. In 2024 gaat de website op de schop; langzaam wordt ie ingericht op Crisis Awareness. Dat is de emergente rode draad die de afgelopen jaren langzaam ontstaan is uit alle blogs die ik geschreven heb.
Crisis Awareness bestaat uit vier hoofddelen: fragiliteit, territory, triggerincidenten en prohairesis. Elk van de vier heeft een eigen hoofdstuk, die je terugvindt in de bovenbalk van de website. In 2024 wordt dit successievelijk verder ingevuld. Ondertussen plaats ik hier wekelijks de nieuwe blogs.
In alle recente discussies over weerbaarheid mag de Strategie van het Zijn niet ontbreken. Deze strategie is afgeleid van ‘fleet in being’, een oud concept van de marine; door er alleen maar te zijn beperk je het handelingsperspectief van de ander. Toch is het geen bluf, en ook geen dreigen. Het is de Strategie van het Zijn.
Hoe verschillend rampen ook kunnen zijn, zowel qua dynamiek als oorzaak, er is altijd één opgave hetzelfde: de opvang van overlevenden en nabestaanden. Als je dat vanaf het begin goed doet, vergroot je de veerkracht van de samenleving. Dat is de les van het Heartbreak Hotel.
Mijnheer van de Berg blijft weg is een kort verhaal over psychologische veiligheid en pesten op het werk. Met dank aan Titaantjes van Nescio; “wee hem die niet weet waarom.”
Jaarlijstjestijd! De beste muziek van 2024 bestaat uit een rijtje van 15 nummers. Weer veel Americana en jazz met regelmatig een rockerig randje. En, oh ja, twee Nederlandse bijdragen. Daar beginnen we gelijk mee.Na een korte analyse van Spotify Wrapped.
Rampspoed op het doek is het rampenmuseum van Rizoomes. Letterlijk een Museum of Accidents, een wandering in crises. Met vanaf 10 november een nieuwe tentoontenstelling, afkomstig uit My World van het Singer Laren. En het oude werk hangt er ook nog steeds.
Waiting for Godot is een iconisch boek uit de wereldliteratuur van Samuel Beckett. In de vorm van een toneelstuk, gepubliceerd in 1952. Talloze studies zijn er over geschreven, dikke boeken met filosofische speculaties. Toch is dit het enige stukje dat ik ken dat zich afvraagt of Godot misschien een Black Swan is. Ja, je weet het niet.
In september en oktober van 2024 raasden twee grote orkanen, Helene en Milton, over het zuiden van Amerika. Helene kostte zo’n 230 mensen het leven. Milton eiste er 25. Helene veroorzaakte 45 miljard dollar schade, Milton 175. Welke hurricane was nou het zwaarst? Hoe bepaal je dat?
Zachte fragiliteit ontstaat door ongewenste effecten van menselijk gedrag in een organisatie. Dat kan van alles zijn. Machtsmisbruik, pesten, bukken als het belangrijk wordt of afhaken door de zoveelste reorganisatie. Wat het allemaal gemeen heeft: het is slecht meetbaar en de fragiliteit van de organisatie neemt toe.
Need for chaos is een karaktertrek van sommige mensen die zich gemarginaliseerd voelen, terwijl ze tegelijkertijd wel de wens hebben om er maatschappelijk toe te doen. In de extreme variant ervan hebben ze nog maar één doel: het systeem vernietigen. Net als de Joker.
Warren Buffett zei ooit dat prijs is wat je voor iets betaalt en waarde wat je ervoor krijgt. Uiteindelijk gaat het dus om de waarde, impliceerde hij; die wil je hebben. Wat het kost is daar een afgeleide van. Geldt dat ook voor veiligheid?
Over de domheid is een stuk tekst uit de proloog van Verzet en Overgave, een brievenboek van de Duitse theoloog Dietrich Bonhoeffer. Bonhoeffer schrijft daarin een korte sociologische verhandeling over domheid, die hij vooral typeert als een moreel tekort. Een moreel tekort van een groep mensen in een samenleving. Dat maakt het relevant voor de Territory in Crisis Awareness.
In zijn boek Chaos Kings beschrijft de journalist Scott Patterson in welke omgeving het denken over de Black Swan tot stand kwam. Die invalshoek gaf mij het inzicht dat een Black Swan geen gebeurtenis is, maar een mindset. Een metafoor voor het ultieme doel van de crisismanager. Het is ook een paradox: als je de Black Swan niet hebt, heb je hem. Zodra je hem hebt, ben je hem weer kwijt. Dan is de vogel gevlogen.
The Old man and the sea is het laatste werk van Ernest Hemingway en misschien ook wel zijn belangrijkste. In 1952 verschenen, voelt het nog steeds modern aan; een verhaal met een misschien wel universeel thema over de strijd die je moet voeren om als individu te overleven. Ook al is het in je normale dagelijkse werk, zoals dat van de visser Santiago.
Na Leeuwarden en Dokkum is Balk onze derde stempelpost op het Elfstedenpad. Toen we er eenmaal waren wisten we niet zo goed meer waarom juist Balk het derde station werd. Maar ach, je moet er sowieso langs. En dit was toevallig een heel goed moment, zo bleek achteraf. Een bezoek met veel B’s.
Dokkum is de tweede stad van het Elfstedenpad die we aandeden. Een gezellig plaatsje waar het goed toeven is. Met een lange historie, die je terugziet in de vele monumentale gebouwen.
Schrijver zijn is een bundel essays van Hilary Mantel dat postuum verscheen in februari 2024. Het zijn overpeinzingen, ervaringen en inzichten, staat er op de kaft. Dat dekt de lading volledig. Het inspireerde mij tot enkele overwegingen rondom zachte fragiliteit. Want ook dit soort boeken lezen we met de bril van Crisis Awareness op.
Het Framewerk Crisis Awareness is een hulpmiddel om in te schatten wanneer een situatie of systeem gevoelig is voor crisis. Maar het is ook de nieuwe ruggengraat van de website Rizoomes: een ordenend principe om de amalgaam aan verhalen en inzichten te verbinden in een betekenisvol verband. Een longread.
Radetzkymars is één van de beste boeken van Joseph Roth. Het is een imposant verhaal over de familie Trotta, die net zo snel weer in de vergetelheid raakte als zij was opgeklommen. Dat het familiedrama vrijwel parallel verloopt aan de instorting van het Habsburgse Rijk is natuurlijk geen toeval.
Hoe ouder hoe vrolijker is het nieuwe boek van Hans van Pinxteren, een bekende vertaler van vooral Franse romans. Beschouwingen en verhalen over reizen en verdwalen, schrijven en vertalen, liefde en vriendschap, staat op de kaft. En da’s een goede samenvatting.
Als een ramp ons raakt’ is niet alleen de rampengeschiedenis van Berthold Gersons, maar ook die van Nederland in de afgelopen dertig jaar. Rampen vergroten uit hoe we met onze emoties en met elkaar omgaan, schrijft hij in de inleiding. Alle reden dus om dit boek te lezen.
De zwakke schakel is een wandergids over teamsport als metafoor voor crisismanagement. En dan met name over voetbal, want daar zitten de leerzame verhalen. Van het blog Cruyff over crisis tot de stress bij het nemen van penalty’s en situational awareness op het voetbalveld.
Voorkom de crisis is het laatste boek van basketbalicoon Ton Boot. Het gaat over de neerwaartse spiraal, een kritieke situatie in je leven, waar plots allerlei negatieve zaken en slechte gewoonten in je team ontstaan. Hoe herken je die crisis en wat kan je eraan doen?
Het idee van de zero-accident filosofie is dat je alle ongevallen kunt voorkomen. Zo denken in ieder geval de hardliners; op zijn minst zou het een mindset moeten zijn, denken vele anderen. Ik deed een gedachtenexperiment in de keuken om dat te onderzoeken.
De meedogenloze weg van de Cleaner is een vrije bespreking van het laatste boek van Tim Grover. Als tweede in een serie van drie boeken over sportpsychologie. Allemaal in het kader van de sportzomer 2024. En dan met name voor het EK. Welke Cleaners gaan onze strafschoppen nemen?
Geir Jordet schreef met Hoogspanning een lekker boek over het nemen van penalty’s en alles wat komt kijken bij presteren onder druk. Zoals initiatief, zelfbeheersing, voorbereiding en leiderschap. Leerzaam voor iedereen die beroepsmatig wel eens in de frontlinie moet verschijnen en leuk voor de rest die van voetbal houdt. Zelfs voor keepers.
Brandweermonument op schrift is een herdenking in woorden. Niet alleen via dit ene blog, ook samen met de zeven andere die ik in de loop der jaren schreef. Het is een veelheid, een multiplicity. Daarmee is mijn brandweermonument weliswaar af, maar niet klaar. Want de herinnering blijft. Ook op schrift.
Voor de onervaren crisismanager is de verleiding groot om te gaan voor de eerste de beste oplossing die voorbij komt tijdens een crisis. Die keus wordt wel het local maximum genoemd. Het alternatief is zoeken naar het global maximum, de allerbeste oplossing. Maar hoe weet je of die er is? En kan je dan misschien toch niet beter die eerste optie pakken als ie goed genoeg is?
Fluke is het nieuwe boek van Brian Klaas, een politicoloog uit Minnesota die werkt als associate professor op de University College in Londen. Change, chaos and why everything we do matters is de ondertitel ervan. En dat is precies waar het over gaat.
‘Niet door corona alleen’ is de derde wandergids. Hij gaat in op corona als exemplaar: als dit de manier is waarop we onze crises managen, wat zegt dat dan over ons systeem van risico- en crisismanagement? Eigenlijk precies wat het Museum of Accidents ook doet. Maar dan voor een crisis on the edge of chaos.
Dit blog is een verhaal van twee dagen over de veerkracht van Nederland. De eerste dag betreft het congres dat georganiseerd was rondom het boek ‘De veerkracht van Nederland’, zojuist uitgebracht door het NIPV. De tweede dag, of avond moet ik eigenlijk zeggen, vond plaats bij de Veiligheidsregio Hollands Midden, maar was georganiseerd door de werkgroep Club & Calamiteit. Toevallig, of misschien ook niet, was ik bij allebei aanwezig en zag ik een connectie die te mooi is om voorbij te laten gaan.
De held met de duizend gezichten is een boek van bijna mythische proporties dat in 1949 verscheen. Joseph Campbell beschrijft daarin de monomythe. Dat is de rode draad uit alle sprookjes en mythes, verbeeld als de reis van de held. Deze reis is de blauwdruk geworden van storytelling. Vrijwel alle verhalen lopen conform dat schema, zowel in boeken als in films. Een invloedrijk boek dat desondanks bijna niemand helemaal gelezen heeft.
Het Elfstedenpad is een streekpad van zo’n 300 kilometer dat in grote lijnen de Elfstedentocht volgt. De wandeltocht der wandeltochten, meldt het gidsje dan ook trots. Wij zoeken het voor je uit, of dat echt zo is. In een serie onregelmatig verschijnende blogs doen we verslag van onze Friese belevenissen. Te beginnen in Leeuwarden.
De stemmen van Tsjernobyl is een bespreking van het boek ‘Wij houden van Tsjernobyl’ van Svetlana Alexijevitsj’. De blogtitel doet veel meer recht aan wat dit document ook echt is: een grote verzameling stemmen, verhalen en monologen van hen die de grootste kernramp tot nu toe ondergingen. Van heel dichtbij krijg je een inkijkje in wat er gebeurde met de mensen die er woonden. Indringender dan dit kan het niet.
De risico’s van het vak is de tweede wandergids op Rizoomes. Daarvoor ga ik terug naar de wortels van deze site: veiligheid bij repressie. Dat was ooit de reden om deze blogs te gaan schrijven. Ik struinde nog eens door het archief en kwam weer naar buiten met deze acht blogs, die een mooi hoog-over tracee vormen over de risico’s van het vak.
Na ‘Crisis en Catastrofe’ is ‘Rampen’ het tweede boek van Lotte Jensen dat op deze website wordt besproken. Waar het vorige boek vooral als een Nederlandse variant op disaster studies valt te zien, is ‘Rampen’ eigenlijk een canon. Een Museum of Accidents, zou Paul Virilio zeggen. Jensen noemt het zelf een nieuwe geschiedenis van Nederland. En dat is het ook.
De evolutie van crisis is de eerste wandergids op rizoomes. Na zo’n 420 blogs die zich als een rizoom alle kanten op bewegen maar toch over hetzelfde gaan, is het tijd om eens wat aan bewegwijzering te doen. Met een serie wandergidsen, want het motto van Rizoomes is immers wanderings in crisis.
De handreiking voor een Black Swan Analyse is een poging om de escalatie van een triggerincident te leren voorspellen. Het is geen vastgetimmerd protocol met een zekere uitkomst. Eerder is het een manier om een deel van het crizoom inzichtelijk te maken, teneinde de mogelijke ophef over een gebeurtenis te voorkomen dan wel te beperken.
Vet coole soul, dat is wat The Greyhounds maken. Hun nieuwe album ‘Live on 29th Street Volume IV’ benadert wat mij betreft de perfectie. Alles wat ze niet nodig hadden is er uitgesloopt en dan nog blijft er een hele hoop over. Met speciale dank aan drummer Jay Mumford.
Het vergeten risico is het risico dat je zelf veroorzaakt en dat de fragiliteit van je organisatie vergroot. En fragiliteit is één van de vier onderdelen van crizoom. In een naschrift bij dit blog leg ik uit wat dat is, een crizoom. Eerst maar eens dieper in op het vergeten risico.
Fukushima staat bekend als de grootste kernramp sinds 2011. Na een zeebeving op 11 maart van dat jaar voor de kust van Sendai, in het noordoosten van Japan, overspoelde een tsunami de kerncentrale die vlak aan zee staat. Daardoor vielen in een keten van meerdere storingen uiteindelijk de koelsystemen uit, met enkele explosies tot gevolg en een forse radioactieve emissie. Rizoomes haalde er drie leerpunten uit.
Ignatius van Loyola als crisismanager beschrijft de manier waarop de orde van Jezuïeten omgaat met chaos, crisis en onzekerheid. Paul de Blot, hoogleraar business spiritualiteit, schreef er een intrigerend boek over. In dit blog haal ik er een paar zaken uit die volgens mij voor crisismanagers in het algemeen van belang zijn. Ook anno nu.
De brand in de Rijksdag op 27 februari 1933 was een belangrijke factor in de aanloop naar de Tweede Wereldoorlog. Er ontbreekt hard bewijs dat de Nazi’s deze brand doelbewust hebben aangestoken, maar ze hebben er in ieder geval wel gebruik van gemaakt in hun weg naar absolute macht. Hun frames over de “communistische aanslag” zorgde ervoor dat de NSDAP de grootste partij van Duitsland werd. Wat dat betreft is dit ook weer een mooi voorbeeld dat niet de brand in de Rijksdag zelf een Black Swan was, maar wel de massale reactie van de Duitse bevolking erop.
De kunst van richting te veranderen is de subtitel van het boekje ‘De toekomst van Nederland’, geschreven door de voormalig Rijksbouwmeester Floris Alkemade. Het is een enthousiasmerend en inspirerend betoog dat één vraag centraal stelt: wie willen we eigenlijk zijn?
Onversneden ouderwetsche soul uit Amsterdam. Zo kan je het nieuwe album van The Tibbs typeren. Garage soul, zo noemen ze het zelf. Hoe dan ook een fijn plaatje voor elk moment van de dag. Voor fans van Amy Winehouse tot Paul Weller en alles er tussen in.
De veiligheidsrisico’s bij stedelijke verdichting nemen toe, zo blijkt uit een klein gedachtenexperiment over de voorgenomen uitbreiding van Amsterdam met 20.000 woningen. Maar het grootste risico is misschien wel dat het systeem ‘stad’ fragiel wordt en daarmee gevoelig raakt voor een predictable surprise.
In de zomer van 2008 verscheen het laatste album van B.B. King, One kind favor. King was toen al 83 en misschien is dat wel de reden dat het zo relaxed klinkt. Cool blues is het. In de jazz zouden ze het misschien blue noemen, maar ja, blues is al blue.
De nieuwe politie is een boek van Steven de Smet. Het gaat over de effecten van sociale media op de openbare veiligheid in de samenleving en de rol van de politie daarbij. Maar na lezing vond ik dat het eigenlijk ging over ondermijning van de rechtsstaat. En ja, daar had ik wel zelf het één en ander bij gehaald. Het is in die zin een aangevulde recensie.
Klassieke wijsheid over tijden van crisis, staat er op het boekje over Crisis bij de Grieken. Het is een bloemlezing met oude teksten over één gemeenschappelijk thema, zoals eerder al een bloemlezing over speechen verscheen. Toen ik het net uit had vroeg ik me af welke klassieke wijsheid ik nu had opgedaan. Maar soms moet je nu eenmaal wat dieper graven om te kijken wat je hebt geleerd.
Prosoché is de stoïcijnse kunst van leven in het nu. Daar kan je een heel lang verhaal over vertellen, maar het komt erop neer dat je je ego zo klein mogelijk probeert te maken. Dan pas kan je de dingen ervaren zoals ze echt zijn. Prosoché is ook heel handig tijdens crisis, laat Rizoomes aan het eind van dit blog zien. Maar let op, het is hard werken, geen mindfulness trucje.
Het Hawthorne effect is een klassiek fenomeen uit de psychologie. Het staat voor een heel omslachtige manier om vast te stellen dat mensen zich beter gaan voelen als ze aandacht krijgen. En dat ze dan ook nog eens beter gaan presteren. Belangrijker dan dat is dat je met aandacht de ziel raakt. Van een ander mens.
Het nieuwe Westen is een boek uit 2021 van Hans Boutellier. Het gaat over de strijd om identiteit in de huidige samenleving, het zoeken naar een plek voor jezelf tussen al die andere identiteiten die ook positie claimen. Boutellier reikt daar een aantal concepten voor aan die prima passen in mijn zoektocht naar de Black Swan. Maar er is meer over het nieuwe Westen te vertellen.
Wat waren de beste blogs van 2023 op Rizoomes? Zo op de drempel van het nieuwe jaar is het altijd goed om even terug te kijken, zekerstellen dat je nog op koers ligt. Met een kleine vooruitblik op 2024.
Illusionaire incidenten zijn gebeurtenissen waar een hoge dreiging met mogelijk grote impact wordt waargenomen, die achteraf niet bevestigd kan worden. Men zag een Black Swan vliegen, nam verregaande maatregelen maar bij nadere beschouwing kon er niets worden aangetoond. Een eerste verkenning door Rizoomes.
Stel dat je veiligheidskunde voortaan onveiligheidskunde noemt, terwijl je verder alles hetzelfde laat, verandert er dan iets? En wat als je veiligheid en onveiligheid als twee variabelen zou definiëren, in plaats van als een dichotomie, wat gebeurt er dan? Een klein Rizoomes gedachtenexperiment.
Het cobra effect komt uit de economische psychologie en is de metafoor voor een oplossing die het originele probleem juist groter maakt. Als je er iets dieper induikt, zie je dat de cobra uit Extremistan komt en dat je eigenlijk opnieuw naar je grote risico’s zou moeten kijken. Omdat die niet zouden moeten gaan over kansen op een effect, maar over de grenzen van het effect.
De beste muziek van 2023 staat deze keer in een lijstje van 20 nummers, voornamelijk americana en jazz. Het is elk jaar weer even kijken wat logisch is op basis van de groslijst, soms kiest Rizoomes er iets meer en dan weer iets minder. Daarnaast moet Youtube meewerken natuurlijk. Want ook daar kan het zowel mee- als tegenzitten. En dat zat het dit jaar.
Leeslijst
Rizoomes is zo opgezet dat je in principe overal kunt beginnen met lezen. Toch zijn er een paar blogs die helpen om het geheel beter te volgen als je die eerst gelezen hebt. Dat lijstje staat hieronder.
In alle recente discussies over weerbaarheid mag de Strategie van het Zijn niet ontbreken. Deze strategie is afgeleid van ‘fleet in being’, een oud concept van de marine; door er alleen maar te zijn beperk je het handelingsperspectief van de ander. Toch is het geen bluf, en ook geen dreigen. Het is de Strategie van het Zijn.
Si vis pacem, para bellum; wie vrede wil, bereidt zich voor op oorlog
In 1690 was Engeland in oorlog met Frankrijk. Eén van de slagen zou plaatsvinden bij Beachy Head, maar Lord Torrington adviseerde om de Fransen niet aan te vallen. Hun vloot was superieur en dat zou alleen maar tot verliezen leiden.
Beter was het om in de haven te blijven, zo zei hij. Dan houden we de Fransen hier vast en kunnen ze elders geen schade aanrichten. Ondertussen wachten wij op een gunstiger moment om aan te vallen.
Arthur Herbert (c.1648-1716), 1st Earl of Torrington. Afbeelding is van Wikipedia
Een vloot die niet actief vecht, maar invloed uitoefent door alleen maar te bestaan, weerspiegelt een inherente kracht die Deleuze zou beschrijven als een niet-hiërarchisch netwerk van mogelijkheden in plaats van een lineaire keten van oorzaken en gevolgen. Een rizoom dus. Deze rizomatische structuur veroorzaakt ook onvoorspelbaarheid en vergroot de kans op een onverwachte actie.
Fleet in being
Torrington noemt dat idee een fleet in being, al haalt hij Deleuze en rizomatisch denken er niet bij. De Strategie van het Zijn, zo vertaalde ik het, want in geabstraheerde vorm is Torrington’s idee breder toepasbaar in het crisismanagement.
De kern ervan is dat je een sterke capability opbouwt, maar die niet actief inzet. Je houdt het als optie achter de hand. En dan niet als één optie, maar als een rizoom van mogelijke opties.
Al naar gelang de ontwikkelingen.
Opties die niet alleen jij ziet, maar ook je mogelijke tegenstander, dan wel andere partijen in het veld. Wie weet zien zij nog wel meer opties dan jijzelf, omdat ze ook hun eigen kwetsbaarheden kennen en wat jouw fleet in being daar zou kunnen aanrichten.
Wat hen mogelijk voorzichtiger maakt.
De Strategie van het Zijn maakt zodoende gebruik van psychologische spanning om invloed uit te oefenen. Het creëert urgentie zonder paniek en bouwt anticipatie op bij niet direct betrokkenen. Want die kijken ook mee. En dat beïnvloedt dan weer de onderstroom.
De principes van fleet in being gebruik je in crisismanagement om een strategische balans te vinden tussen zichtbaarheid en terughoudendheid, tijd winnen en tijd manipuleren, hollen of stilstaan. Door onzekerheid te beheren, percepties te sturen en tijdslijnen te controleren, krijg je grip op complexe situaties zonder overhaast of destructief te handelen.
Deze aanpak helpt niet alleen om directe crises te beheersen, maar ook om vertrouwen en strategische voordelen op de lange termijn te waarborgen. Want crisis is een sociaal construct, iets wat door mensen zelf wordt gemaakt. Het is daardoor tijd- en cultuurgebonden en tegelijkertijd ook continu in ontwikkeling. Het is geen statisch begrip, je maakt er zelf onderdeel van uit en jouw handelen interacteert met die van anderen, zowel goedschiks als kwaadschiks.
Strategie van het Zijn
Binnen die context is de Strategie van het Zijn dus een interessante optie om de weerbaarheid van je organisatie te vergroten. Een paar punten op een rijtje.
Volgens het gedachte-experiment van Schrödinger is een kat in een bepaalde experimentele setting zowel dood als levend tegelijk. Alleen door te kijken weet je het, maar daarmee beïnvloed je wel die setting. Poes Mia is een variant op de kat van Schrödinger als ze bij haar favoriete raam zowel binnen als buiten is. En van een fleet in being weet je ook alleen maar hoe sterk die is als je gaat kijken. Daarmee verander je dus wel de situatie zonder dat je de uitkomst van tevoren kent.
De Strategie van het Zijn is geen bluf of dreiging. Fleet in being vraagt om een realistisch opgebouwde capability, die alleen door er te zijn wel een dreiging oproept, maar slechts defensief van aard is.
Dreigen daarentegen is expliciet, vaak gericht op directe gedragsverandering en daardoor forcerend. Het belangrijkste verschil zit in de mate van subtiliteit, het risico, en de focus op behoud van strategische flexibiliteit versus onmiddellijke actie.
En bluf is showen met wat je niet hebt, het is het opwekken van een illusie. Dat is dus ook wat anders.
Zijn, dreigen en bluffen kun je natuurlijk ook door elkaar en met elkaar gebruiken. Dat is een soort van uitgebreide Strategie van het Zijn.
Met de Strategie van het Zijn koop je in eerste instantie tijd. Je vertraagt de handelingen, maar het is geen besluiteloosheid. Paul Virilio noemt dit actieve stilstand. Want achter de schermen doe je ondertussen van alles.
Geen besluit nemen is in crisis vaak slimmer dan een verkeerd besluit.
Daarmee vergroot je ook de ambiguïteit. Andere spelers in het veld snappen heus wel dat er iets gaat gebeuren, maar ze weten nog niet wat.
Door communicatie kun je zowel de factor tijd als ambiguïteit nog verder naar je toe trekken. Dat hoeft trouwens helemaal niet transparant te zijn, want we hebben het niet over incidentbestrijding of een disruptie. Let er wel op dat als het gebrek aan transparantie uitkomt, een deel van je fleet in being lek kan raken.
De zichtbare Strategie van het Zijn uit zich bijvoorbeeld in surveillance, controles, camera’s, back up teams, redundantie, actieve en passieve samenwerkingspartners, waarschuwingsborden en informatievoorziening. Om er maar eens een paar te noemen.
De onzichtbare Strategie van het Zijn zit bijvoorbeeld in het inwinnen van juridisch advies, het opbouwen van een netwerk aan (nieuwe) medestanders, aanleggen van financiële buffers en/of cashflow en het aankopen van aandelen om je te beschermen tegen een ongewenste overname.
Kanttekeningen
De Strategie van het Zijn zie je op dit moment breed toegepast worden, zowel in militair als in civiel opzicht. Veel activistische partijen wisselen demonstraties af met doelgerichte communicatie, waarin ze nieuwe acties aankondigen, fysiek dan wel juridisch. Want het benoemen van een mogelijke rechtszaak is ook een vorm van fleet in being, al is het op de grens van dreiging.
Andere vormen van de Strategie van het Zijn zie je gebruikt worden in communicatie met wetenschappelijke rapporten over bijvoorbeeld het klimaat, de vergrijzing en overbevolking. Daarmee probeert men urgentie te creëren en vervolgens verandering van beleid op te starten.
Schout-bij-nacht Schey verwijt lord Torrington voor de krijgsraad het verlies van de slag bij Beachy Head. Afbeelding komt van Wikipedia en hangt als schilderij in het Amsterdam Museum.
Dat roept echter ook tegenreacties op die de Strategie van het Zijn weer ontkrachten. Als je geloofwaardigheid niet groot genoeg is, kan de fleet in being dus ook gewoon zinken. Andere risico’s zijn dat de actieve stilstand verwordt tot inactiviteit en je daarmee het initiatief verliest, of dat je tegenstander je handelen interpreteert als zwakte en daarom escaleert.
En je kan ook gewoon overruled worden als je organisatie het niet snapt of het om andere redenen niet wil. Zo ondervond Torrington uiteindelijk in 1690. Want de admiraal werd door Queen Mary II van Engeland gewoon op strijd gestuurd en kreeg gigantisch op zijn broek van de Fransen. Hij verloor maar liefst elf schepen, waaronder tien Nederlandse.
Die hij min of meer offerde om de Engelse schepen te redden.
Om de Hollanders tegemoet te komen werd Torrington voor de krijgsraad gesleept, maar vrijgesproken. Tot ongenoegen van Willem III, die hem ontsloeg uit de marine. Torrington trok zich daarop terug uit het openbare leven en verschanste zich op Oatlands Park, waar hij tot zijn dood een fleet in being bleef.
Update 1 januari 2025
Ik kreeg enkele vragen over hoe de Strategie van het Zijn zich verhoudt tot het Crisis Awareness Framewerk (CAF). Het kortste antwoord daarop is dat je de fragiliteit van je organisatie ermee afstemt op de territory, tot je het gewenste niveau van weerbaarheid bereikt.
Eigenlijk is de Strategie van het Zijn dus een adaptatie. Op de as van fragiliteit verschuif je de weerbaarheid (en ingebouwde veerkracht) van je organisatie verder naar robuust, waarmee je in een nieuwe verhouding van dynamische stabiliteit tot de territory komt te staan.
Als de adaptatie tekort schiet om je doel te bereiken is een transformatie noodzakelijk. Je moet dan fundamenteel anders gaan organiseren om de gewenste opties van je fleet in being te kunnen realiseren.
Dat is geen gemakkelijke opgave en je ziet dat veel organisaties er dan ook terughoudend in zijn. Of dat voor de langere termijn een slimme oplossing is zal per bedrijf en sector verschillen, afhankelijk van hun territory.
In zijn algemeenheid kun je zeggen dat investeren in maatregelen kosten met zich meebrengen die de financiële fragiliteit kunnen vergroten. Tegelijkertijd kunnen de ontwikkelingen in de territory opeens zo hard gaan, dat je weerbaarheid niet meer op tijd in orde is te brengen. Typisch een vraag voor risicomanagers.
Ridder & Rat. Zo gingen we het noemen. We zaten aan het diner in Theater Flint te Amersfoort, in afwachting van de show van Raymond Mens en we vroegen ons af of we samen een project dan wel probeersel zouden gaan opstarten. Welke van de twee pro’s het dan werd zou de tijd uitwijzen.
En doorzettingsvermogen.
Beetje geluk.
Dat.
Een strip, dat was het idee. Het mocht gaan over van alles. Maar het moest wel herkenbaar zijn. Iets wat er nog niet was. Beetje cartoon, beetje commentaar, beetje crisis. Zoiets. En dan kijken wat het wordt.
Project of Probeersel.
Of herhalen we ons dan nu al?
Ridder & Rat
Hoe dan ook, kom vooral veel langs op deze pagina van Ridder & Rat. Geen idee nog wie het zijn verder. Dat gaat groeien, ook wij moeten hen nog ontdekken. Maar dat is precies de lol ervan; ontdekken door het te doen.
Heel regelmatig gaan we hier dus posten, misschien zelfs wel iedere dag, je weet het niet. We beginnen met een restje 2024, die vanzelf over gaat in 2025. Als je op de tekening klikt, wordt ie vanzelf groter. Alhoewel hij rechtsonder niet echt pakt, vreemd genoeg. Zoals met alle galerijen op Rizoomes.
Hoe verschillend rampen ook kunnen zijn, zowel qua dynamiek als oorzaak, er is altijd één opgave hetzelfde: de opvang van overlevenden en nabestaanden. Als je dat vanaf het begin goed doet, vergroot je de veerkracht van de samenleving. Dat is de les van het Heartbreak Hotel.
Het was een standaardgrap.
Van mijn eerste baas bij brandweer Schiphol.
“Wij zijn de enige waar de brand heen wordt gebracht,” zei hij altijd.
Ik vind het nog steeds grappig. Alleen klopt het niet, merkte ik dankzij de grote incidenten waar ik beroepshalve bij betrokken was.
Zoals de crash van de Turkish Airlines, de TK51 in 2009. Die moest de luchthavenbrandweer namelijk gaan zoeken. Niks brengen, gewoon van de radar verdwenen, vlak voor de landing. Toen de crashtenders op de plaats incident aankwamen, stonden de meeste passagiers al buiten. Ze hadden zichzelf gered.
Crash TK51
Ander voorbeeld. De MH17 was in 2014 een nationale ramp en voor Schiphol ook atypisch. Een aanslag op een burgertoestel in volle vlucht, dat is ongekend. In onze planvorming hadden we met zoiets geen rekening gehouden. Dat werd dus improviseren.
Combinatie van factoren
En zo was het eigenlijk met alle grote gebeurtenissen. Rampen lijken bij nadere beschouwing niet zo veel op elkaar. De voornaamste overeenkomst tussen de TK51 en de MH17 was dat er een vliegtuig bij betrokken was, maar die was er bij de brand in het cellencomplex dan weer niet niet. Alle grote incidenten waar ik op één of andere manier mee te maken had, waren anders.
Dat is ook logisch.
Er worden veel veiligheidsmaatregelen genomen om risico’s te beheersen, vaak met meerdere lines of defense achter elkaar. De directe oorzaak van elke afzonderlijke ramp is dan ook meestal een unieke combinatie van gefaalde beheersmaatregelen.
Het is net als met een Ikea meubel dat bij hoge uitzondering een essentieel onderdeel mist. Dat is altijd een ander stukje. Want het standaard kwaliteitszorgsysteem van Ikea is te goed om suffe fouten te herhalen. Het zijn echt goede fouten, de nieuwe.
Die onderzoek je en je verzint nieuwe maatregelen, zodat die fout niet meer kan voorkomen. De volgende ramp ontstaat dan door een nieuwe fout. Zo begint de cyclus weer opnieuw, met steeds betere veiligheid en betere rampen.
Wel minder rampen. Dat is de grote winst.
Voor ik een fout maak, maak ik die fout nooit.
Johan Cruyff
Tegelijkertijd zegt het onwaarschijnlijkheidsprincipe dat de kans op een zeldzame gebeurtenis helemaal zo klein niet is. Er zijn er namelijk heel veel van, zeldzame gebeurtenissen. Niet raar dus, dat die regelmatig oppoppen.
Alleen die ene specifieke die het net wel wordt, heeft een hele kleine kans en een unieke dynamiek. Al zit daar al gauw ook een stuk retrospectieve vertekening in.
Toch klopt dit beeld niet helemaal, besefte ik toen ik een stuk las over het Heartbreak Hotel van JFK Airport in New York. Want de oorzaken zijn weliswaar heel verschillend en eenmalig, maar de gevolgen, de opvang van grote groepen mensen, niet. Die is altijd hetzelfde.
Elvis Presley is mijn eerste associatie met het Heartbreak Hotel
Wat is het Heartbreak Hotel?
Het Heartbreak Hotel was een grootschalige opvanglokatie voor nabestaanden van vliegtuigrampen, gevestigd in het voormalig Ramadahotel, een betonnen kolos op de rand van de luchthaven in New York. Inmiddels is het gesloopt. Wat er van rest zijn slechts verhalen.
Zoals die over de telefoon.
Bij de receptie stond een rode telefoon waarvan iedereen wist dat als die ging, er stront aan de knikker was. Dan werd het hotel onmiddellijk ingericht om nabestaanden en familie op te vangen, afgescheiden van alle andere gasten.
Aan alles was gedacht; een kapelletje, kinderopvang, psychologische ondersteuning, veel snoep en teddyberen. Zeker vier grote crashes werden er afgehandeld, waaronder de crash met de TWA 800 in 1996.
Omdat het toestel een tussenstop op Charles de Gaulle zou maken zaten er ook veel Fransen aan boord. Waaronder Mr. Michel, wiens broer vermist was na de crash. Na 17 dagen hadden de duikers hem eindelijk gevonden.
Al die tijd bivakkeerde Mr. Michel in het Heartbreak Hotel, waar hij dagelijks de lievelingskleren van zijn broer droeg. Om dicht bij hem te zijn.
”It’s a terrible place,” said Mr. Michel, the brother of one of the victims said of the Ramada, referring to all the grief inside. ”But it’s a good place at the same time. Outside, they don’t understand and you feel so alone. Inside, we are secure. We are one family. We are all together.”
Veerkracht
Mr. Michel vertolkt hiermee de essentie van het Heartbreak Hotel. Mensen moeten hun verhaal kwijt, over hun verdriet kunnen vertellen. Ze moeten geholpen worden de brokstukken van hun leven bij elkaar te vegen, weer de hoop en energie krijgen om door te gaan.
“A heart with 478 chambers, ready for the next air disaster, hoping the red phone stays silent.” Zei verslaggever Beth Nissen van CNN in een documentaire over het Heartbreak Hotel. De foto is van een website die ik jaren geleden heb gedownload, maar nu niet meer bestaat.
Dat gebeurt natuurlijk niet allemaal in één keer in de opvang. Maar daar start het wel. Daar begint de veerkracht en het herstel van vertrouwen.
Voor alle grote rampen is dat hetzelfde. Of het nu een vliegtuigcrash is of een overstroming , een goede opvang geeft de slachtoffers het gevoel dat ze er bij horen en ook elkaar kunnen helpen.
“In the Ramada, among all the grieving families, Mr. Michel was able to tell people about his brother. They, in turn, told their stories about the daughters and wives and husbands they had lost. And united by a terrible tragedy and a brick hotel, the mourning strangers found comfort and community.”
Het verhaal van het Heartbreak Hotel is voor mij daarom een symbool van veerkracht. Het gaat er niet om wat je overkomt, maar om hoe je er mee omgaat. Rampen zijn weliswaar niet te voorkomen omdat ze allemaal uniek zijn, maar je kunt er sterker uitkomen als je goed voor elkaar zorgt.
Misschien zelfs wel antifragiel.
Het is al weer een paar jaar geleden dat ik het Heartbreak Hotel ontdekte. Veel van het materiaal dat ik toen heb verzameld is online niet meer beschikbaar of geblokt. De citaten van Mr. Michel komen uit een artikel van de New York Times uit 1996.
In de paragraaf ‘rampen’ van het hoofdstuk Triggerincidenten vind je meer blogs over, jawel, rampen. Daarvan vind ik het verhaal over het boek van Berthold Gersons een aanrader. In het Museum of Accidents is een paragraaf opgenomen over herdenking en verlies. Daaruit sluit dit blog over ‘remember’ goed aan op het Heartbreak Hotel.
En zo gaat alles zijn gangetje en wee hem die vraagt: waarom?
Nescio, laatste zin van Titaantjes.
Als er één iemand lang op de afdeling Fichebeheer werkt dan is het wel mijnheer van de Berg. Iedere ochtend leegt hij de lade van de grote persmachine, stipt om half acht, en verdeelt de stapel fiches onder zijn drie collega’s. Dan kunnen die straks gelijk aan het werk.
Titaantjes uit mijn boekenkast
Daarna gaat hij koffie zetten. Terwijl het apparaat staat te pruttelen, vouwt hij voorzichtig het grote servet open met de koek die zijn broer gisteren heeft gebakken. Elke dag een andere.
Vlak voor lunchtijd dekt mijnheer van de Berg de tafel voor vijf. Het hoofd van de afdelings schuift ook standaard aan, het enige moment van de dag dat hij er is. Verder zien ze hem nooit. Terwijl de andere vier een potje klaverjassen, houdt mijnheer van de Berg de stand bij.
“Wie schrijft die blijft,” grapt hij dan steevast.
Op zekere maandag neemt het afdelingshoofd bij de lunch een man mee.
“Heren,” zegt hij plechtig, “we hebben er enige tijd op moeten wachten, maar hier is hij dan: jullie nieuwe afdelingshoofd.”
“Director,” verbetert de man. “En de naam is Godot. Gewoon Godot.”
Tijdens de lunch wordt er die dag niet geklaverjast. Godot vertelt over alle reorganisaties die hij heeft gedaan. Tot hij mijnheer van de Berg recht in zijn gezicht aankijkt.
“Zeg eens, wat doe jij zoal op een dag?”
Mijnheer van de Berg begint enthousiast te vertellen, maar na een paar zinnen wordt hij door Godot onderbroken.
“Waarom?” vraagt hij.
Het gezicht van Mijnheer van de Berg verstart. Zijn linker mondhoek trilt.
“Eh, waarom?”
“Ja, waarom. Waarom doe je wat je doet?”
Het blijft stil.
“Als je het nu niet weet, vraag ik het morgen gewoon weer.”
Die nacht kon mijnheer van de Berg de slaap niet vatten. Als hij ’s ochtends op kantoor komt, staat Godot hem op te wachten.
“Weet je het al?”
Maar mijnheer van de Berg weet het niet. En de dagen erna ook niet.
Slot van het verhaal ‘Titaantjes’, door Nescio voltooid in januari 1914, in het handschrift van Aagje Grönloh-Tiket, Nescio’s echtgenote.
Op vrijdag zegt Godot: “als mensen niet weten waarom ze doen wat ze doen, kunnen ze net zo goed wegblijven.”
’s Maandags om 8 uur zit de lade van de grote pers nog helemaal vol als de collega’s van mijnheer van de Berg op kantoor komen.
“Wat raar, normaal is hij er al lang.”
Om half 9 bellen ze met de broer van mijnheer van de Berg. Maar die weet ook niet waar hij is. “Vrijdag vertelde hij dat ze op het werk hadden gezegd dat hij net zo goed weg kon blijven. Daarna trok hij zijn jas aan en zei, vlak voordat hij de deur sloot:
“wee hem die niet weet waarom.”
Dit blog verscheen als column in de laatste NVVKinfo van 2024, die in het teken staat van grensoverschrijdend gedrag en pesten op het werk. Al eerder schreef ik dit blog over Psychologische veiligheid. Hier vind je de andere columns die ik over veiligheid schreef.
De beste muziek van 2024 bestaat uit een lijstje van 15 nummers. Weer veel Americana en jazz met regelmatig een rockerig randje. En, oh ja, twee Nederlandse bijdragen. Daar beginnen we gelijk mee.
Bandrecorder uit 1948. Foto ANP.
Maar niet na eerst nog een klein woordje aan Spotify wrapped te hebben gewijd. Want die houdt al je liedjes bij, telt ze bij elkaar op en komt dan rond de eerste woensdag van december met het resultaat. Zo ook dit jaar.
Daar is wel wat mee, met die Wrapped.
Kijk, dat lijstje van die artiesten klopt nog wel aardig. Die zoek ik regelmatig zelf op via een album. De Greyhounds ontdekte ik begin 2024 en daar was ik best enthousiast over, zoals je ook in dit blog kunt lezen. Niet gek dus dat die bovenaan staat.
Maar dat rijtje topnummers slaat nergens op. Dat is gewoon wat het algoritme van Spotify aandraagt en dat is zeker geen random staffeltje. Memory Lane is een aardig nummer van Ryan Adams, maar niet meer dan dat. Die heb ik dus nu uit alle playlists gegooid. Dat zal ze leren :-).
Benieuwd wat Wrapped er volgend jaar in manipuleert.
Goed, op naar de beste muziek van 2024. Die is geheel vrij van elke andere manipulatie dan louter mijn smaak. Geen van de 15 is de beste. Misschien Seek High, want die blijft makkelijk in je hoofd zitten.
En de Greyhounds natuurlijk, want dat album kun je echt op elk moment van de dag en in elke situatie opzetten. Maar die staan hier niet in, omdat die al in een eigen blog zitten. Net als de Tibbs trouwens.
Zowel de shortlist als de longlist van de beste muziek over de jaren 20 tot nu toe heb ik verzameld in één playlist: de Roaring Twenties. Daar zitten dus alle jaarlijsten in vanaf 2020. Aangevuld met nummers die ik tegen kwam voor andere blogs. Die teller staat inmiddels op 789 nummers. Daar ben je ruim 62 uur zoet mee.
Genoeg ingeleid. Daar gaat ie. Zoals beloofd met twee Nederlandse inzendingen.
DeWolff – In Love
Zo langzamerhand is DeWolff een vaste gast op het Bloemterras geworden, maar in de jaarlijst op Rizoomes verschenen ze nog nooit. Dit jaar dus wel. In Love is de eerste singel van het nieuwe album dat begin december uitkomt. Niet dat ik heel veel nieuws verwacht. Al jaren maken ze soulvolle bluesrock met een vleugje psychedelica. En die wordt alsmaar beter, dat is inmiddels geen verrassing meer. Misschien wel Neerlands beste band, maar goed, ik ben dan ook een beetje In Love.
Ploegendienst & Spinvis – Interessant
Over vaste gasten gesproken, Spinvis stond al wel eerder in een jaarlijstje en wel die van 2020. Deze keer doet ie het met Ploegendienst. Dat nederpunk kwartet was mij, geheel ten onrechte overigens, volslagen onbekend. Strakke hardcore met toffe teksten, zo hoor ik op hun nieuwe langspeler DSM-5. De combi met Spinvis pakt geweldig uit, echt waanzinnig interessant.
Dark Brown – Jose in the Hole
Dark Brown is het geesteskind van de Amerikaanse producer Bryan Lee Brown. Subconscious rhytms, melodic psychedelica en abstract minimalism ronkt de reclame voor zijn nieuwe album. Die maakt Brown met veel medewerking van muzikale vrienden in een tijdsbestek van maar liefst 12 jaar. Zelfs Dick Dale, de bekende surfgitarist, deed mee aan wat naar verluidt zijn laatste opname is geworden. Mij viel vooral Jose in the Hole op, door het straffe ritme van oud Breeders drummer Jose Medeles en de speelse gitaarlijnen van Eric McFadden. En over Medeles gesproken, check ook eens zijn album Railroad Cadences & Melancholic Anthems uit 2022. Voor Americana fans.
José James – Let’s Get It
Nog meer Jose, deze keer van hem van James. Voor de derde keer in een jaarlijst, na 2018 en 2020. Ik ben dan ook vooral fan van zijn eerdere werk. In 2024 kwam hij met een nieuw album, 1978. Best een aardige plaat, maar mij net iets teveel disco. Gelukkig bracht hij een volledige live registratie uit van 1978, nota bene uit Paradiso. Met de geweldige gitarist Marcus Machado. Hopelijk gaan we daar nog veel van horen. Ik kon van Paradiso niet zo gauw iets vinden, maar het klonk ongeveer zoals deze opname uit The Blue Note.
The Messthetics & James Brandon Lewis – Fourth Wall
The Messthetics zijn geformeerd uit de restanten van Fugazi, aangevuld met gitarist Anthony Pirog. Jazz punk jam noemen ze het zelf en dat is precies wat het is. Check vooral hun album Anthropocosmic Nest uit 2019 eens uit. Gaan met de banaaaan. Maar toen übertoeteraar James Brandon Lewis zich meldde om eens een stukje mee te spelen, ging de overdrive er helemaal op. Avant punk jazz. Maar toch lekker, zoals je hoort op Fourth Wall. Eigenlijk is het gewoon indierock met een toeter. En daar dan een heel album vol van.
Mark Guiliani – Just Listen
Ik ben dol op drummers die solo gaan. In voorgaande jaren scoorde Makya McCraven daarom altijd wel een plekje in de eindlijst, maar dit jaar niet. Want de trommelaar van dienst in de beste muziek van 2024 is Mark Guiliani. Die timmert al jaren aan de weg in de jazzbandjes van onder andere Brad Mehldau en Avishai Cohen. En trouwens ook op het laatste album van David Bowie, Blackstar. Op zijn eigen album gaat ie helemaal los. Experimenteel, maar toch ritmisch. Just listen.
Nubya Garcia – The Seer
Ook Nubya Garcia uit de London jazz scene stond al vaker in een jaarlijstje. Haar stijl wordt steeds eclectischer en schuift (helaas) steeds meer de R&B op. Maar op haar beste werk klinkt ze als John Coltrane. Ook bij The Seer is die invloed nooit ver weg. Niet zo gek als je een jaar lang elke dag naar A love Supreme luistert, zoals ze onlangs in een interview vertelde.
Alberta Cross & Band of Skulls – The Thief & The Heartbreaker
Alberta Cross is sterk beïnvloed door Neil Young, zo zeggen ze zelf. Dan spits ik altijd de oren, omdat ome Neil op mijn lijstje met favoriete artiesten staat. En inderdaad, Alberta Cross doet denken aan de dromerige rocknummers waar Young vroeger ook zo goed in was. Toch klinken ze eigen genoeg op The Thief & Heartbreaker, maar dat is misschien omdat de countrypunkers van de Band of Skulls mee doen. Veruit het beste nummer van hun laatste album.
The Bones of J.R. Jones – Live Line
Jonathan Linaberry is de spil van The Bones of J.R. Jones. Hij maakt een interessante mix van punk, blues en folk, meesurfend op de golf van gitaar en drum duo’s die de afgelopen jaren over ons heen zijn gespoeld. Voor liefhebbers van The Black Keys en The White Stripes, dat spreekt dan verder voor zich, nietwaar?
Greg Koch Band – Since I’ve Been Loving You
Er zijn veel gitaristen die lekker hard over de snaren racen, maar je toch niet echt raken. Goede muzikanten, maar componeren, ho maar. Eigenlijk is Greg Koch er zo eentje. Regelmatig spelen op andermans platen en af en toe een mislukkinkje met solowerk van hemzelf. Tot hij dit jaar kwam met een bewerking van Led Zep’s Since I’ve Been Loving You. En die schoot in één keer in de roos. Goed dat er playlisten bestaan, want dan kan je de rest van zijn EP vergeten en deze in de beste muziek van 2024 zetten.
Hector Tellez & Peter Buck – Horse Skull
Hector Tellez is een Cubaanse bluesmuzikant die in 2023 heel toevallig tegen producer Barret Martin opliep, bekend van zijn werk met The Screaming Trees en Mad Season. En Martin kreeg het voor elkaar dat Peter Buck van REM en Krist Novoselic van Nirvana ook mee wilden doen op zijn debuutalbum The Great Unknown. Waar het nummer Horse Skull duidelijk boven de rest uitstijgt; Zorromuziek zonder Antonio Banderas. Nou ja, ik zei ook niet dat het perfect was. Maar wel heel goed.
Alain Apaloo & Marcus King – Nothing to Lose
Blues, beste vrienden, is al lang niet meer de voorspelbare vierkwartsmaat van weleer. In de loop van de jaren is het verbreed naar vormen van bijna World Music door fenomenen als Keb Mo, Tony Allen en Ondara. Alain Apaloo uit Togo past naadloos in dit rijtje. In 2024 verscheen zijn album Naked, vol sferische Americana die we ook zo goed kennen van Ry Cooder. Op Nothing to Lose doet Marcus King mee, die we nog kennen van No Pain uit het jaarlijstje 2020.
Jeff Lang & John Butler – Seek High
Jeff Lang is een muzikant uit Australïe die samen met Chris Whitley de mooiste uitvoering van Stagger Lee op zijn naam heeft staan. In 2024 bracht hij More Life uit, een album met een karrevracht aan muzikale vrienden. Het resultaat is een vrolijke ratjetoe aan stijlen tussen folk, world en jazz in. En blues. Seek high, opgenomen met rootsrocker John Butler, steekt met kop en schouders tussen de andere nummers uit. Hij blijft aangenaam plakken in de herinnering. Deze live uitvoering begint met een vrolijke sketch van beide heren, maar laat je daar niet door ontmoedigen. Want de betoverende combi van een banjo met slide gitaar is het wachten meer dan waard.
Molly Miller Trio – Cine
The Ballad of Hotspur is het nieuwste album van Molly Miller. Ze maakt instrumentele Americana met een rauw gitaarrandje, alhoewel het nergens echt rockerig wordt. Cine is denk ik wel het meest ruige nummer van de plaat, dus dan weet je het verder wel. Easy does it, zonder dat het saai wordt. En gitaar spelen kan ze, het is niet voor niets dat ze een gevraagde sessiemuzikant is bij artiesten als Jason Mraz. Een soort van The Shadows in nieuwe tijden.
Black Keys – Read em and Weep
De Black Keys, ik heb er een haat – liefde verhouding mee. Prachtige albums als Delta Kream en El Camino worden afgewisseld met glibberige muziek van bijvoorbeeld Brothers. Ohio Players is hun nieuwste werk en het is ze gelukt die dubbelheid nu op één en dezelfde plaat te persen. Dat gezegd hebbend, Read Em and Weep is onweerstaanbaar. Misschien dat Tarantino er voor deze ene keer nog een film bij wil maken.
Dit was het rijtje beste muziek van 2024. Alle nummers staan zoals gezegd in de Roaring Twenties playlist op Spotify. En andere muziekblogs vind je hier.
Update 24 december: Top 2000 perikelen
Sinds jaar en dag stuur ik mijn favoriete Top 2000 in naar de NPO. Die overigens wisselt per jaar, niet elk jaar zijn dezelfde muziekjes mijn favoriet. Maar uit de inzending van dit jaar werd wel heel karig geplaatst in de eindlijst; slechts 10 van de 35 nummers komen voorbij.
Deze hieronder, om precies te zijn.
De andere 25 vallen dus buiten de boot. Daaronder klassiekers als Taillights Fade, Hotellounge, Cajun Moon, Cortez the Killer, Coney Island Baby en Once. There’s something going on in de Top 2000 en het lijkt erop dat de geschiedenis van mijn popmuziek langzaam wordt gewist.
Sign of the Times, Prince zei het al. Die staat trouwens op 700.
Waiting for Godot is een iconisch boek uit de wereldliteratuur van Samuel Beckett. In de vorm van een toneelstuk, gepubliceerd in 1952. Talloze studies zijn er over geschreven, dikke boeken met filosofische speculaties. Toch is dit het enige stukje dat ik ken dat zich afvraagt of Godot misschien een Black Swan is. Ja, je weet het niet.
Ergens in een desolate omgeving, bovenop een heuvel, staat een boom. Er zitten twee mannen onder, Vladimir en Estragon, die elkaar GoGo en Didi noemen.
Ze wachten.
Op Godot.
Het is onduidelijk hoe lang ze er al wachten. Of hoe vaak ze er zijn teruggekeerd. Het is ook onduidelijk wie Godot is. Eigenlijk is alles onduidelijk. En dat blijft het hele toneelstuk zo.
Onduidelijk.
Het wordt ook nog absurd, als Pozzo en Lucky voorbij komen. Lucky draagt alle koffers en zit aan een lang touw vast, waar Pozzo naar believen aan trekt. Om Lucky mee te besturen.
Raar.
Mijn exemplaar van Godot komt uit 1959
In het tweede deel komen Pozzo en Lucky nog een keer voorbij, al is de situatie dan totaal veranderd. Dat moet jezelf maar eens lezen. Het roept wel de vraag op of Pozzo en Lucky ook langs die boom lopen als Vladimir en Estragon er niet zijn.
En hoe de boel er de volgende keer voor staat. Is er leven na de tweede acte? Of is het gewoon een herhaling van de eerste, is alles een herhaling?
Alhoewel dat eigenlijk niets uitmaakt. Dingen gebeuren of gebeuren niet, wachtend op Godot.
Boekenclub
Waiting for Godot is al weer het zesde boek dat de Waddinxveense Boekenclub Excelsior las. De enige twee leden van de WBE zijn eensgezind in hun oordeel. Goed dat het er is en goed dat er ook maar eentje van is. Want wat moet je hier in Godots naam mee?
Maar hij mag wel in de boeken top 100. Omdat ie zo veel impact heeft gehad. Omdat iedereen die zich belangrijk vindt er zijn hoofd over gebroken heeft. Er dikke boeken met geleerde teksten over zijn verschenen. Terwijl Beckett er zelf heel mysterieus over bleef doen.
Expres, denk ik. Om te plagen.
Het is een spel, zo zei hij. Een spel om te overleven. En tegen één van de hoofdrolspelers zei hij, gevraagd waar Waiting for Godot nou echt over ging: ‘It’s all symbiosis, Peter; it’s symbiosis,’
Dat u het maar weet.
Overigens zei Ian McKellan over Godot dat het voornamelijk over oude mannen gaat. Met pijnlijke voeten, vaste gewoontes en een kleine blaas. “Waarom denk je dat Estragon zo vaak uit beeld verdwijnt? “
Black Swan als anti-gebeurtenis
Tussen al die geleerde beschouwingen over Godot zou een heel kleintje van mij niet in de weg zitten, vond ik. Dus vroeg ik me af of Godot misschien een Black Swan was, voor Vladimir en Estragon althans.
Patrick Stewart en Ian McKellan als respectievelijk Vladimir en Estragon voor de beroemde boom. Fot is een still uit een promofilmpje van youtube.
Onmiskenbaar heeft Godot een grote impact op hun leven, dat ze pas achteraf beginnen te begrijpen. Voor hen belichaamt hij de mogelijke ontsnapping uit hun ellende, die uiteindelijk niet komt. Een Black Swan is dus niet alleen iets waardoor je ergens in beland, maar ook waardoor je er niet uitkomt.
Een anti-gebeurtenis.
Zoals een mislukte bevrijding van de Tweede Wereldoorlog zou zijn geweest. Gelukkig liep het anders, maar je kan je de impact van die (hypothetische) anti-gebeurtenis voorstellen.
Voor Vladimir en Estragon is het wegblijven van Godot anti-gebeurtenis genoeg om zichzelf op te hangen, althans daar een poging toe te wagen. Want het touw dat Estragon als broekriem gebruikt is te kort om zich mee te verhangen. Zelfs dat lukt ze niet.
Niets lukt ze.
Endgame
Dat leidt uiteindelijk tot het volgende slot:
ESTRAGON: You say we have to come back tomorrow?
VLADIMIR: Yes.
ESTRAGON: Then we can bring a good bit of rope.
VLADIMIR: Yes.
Silence.
ESTRAGON: Didi?
VLADIMIR: Yes.
ESTRAGON: I can’t go on like this.
VLADIMIR: That’s what you think.
ESTRAGON: If we parted? That might be better for us.
VLADIMIR: We’ll hang ourselves tomorrow. (Pause.) Unless Godot comes.
ESTRAGON: And if he comes?
VLADIMIR: We’ll be saved.
ESTRAGON: Well? Shall we go?
VLADIMIR: Pull on your trousers
ESTRAGON: What?
VLADIMIR: Pull on your trousers.
ESTRAGON: You want me to pull off my trousers?
VLADIMIR: Pull ON your trousers.
ESTRAGON: (realizing his trousers are down). True.
He pulls up his trousers.
VLADIMIR: Well? Shall we go?
ESTRAGON: Yes, let’s go.
They do not move
Godot als anti-gebeurtenis. Impressie van Chat GPT
Eindoordeel
Waiting for Godot begint met niets en het eindigt met niets. Wat er in de tussentijd gebeurt doet er eigenlijk ook niet toe. Zulks is het leven. Uitgebeeld in een absurdistisch toneelstuk van dik anderhalf uur, dat zo ambigu is dat zowel alles waar kan zijn als niks. Desondanks wordt het nergens somber. Het is een opgewekt toneelstuk.
Dat is de kortst mogelijke samenvatting van Waiting for Godot.
Vanwege die toneelvorm leest het trouwens niet zo lekker weg. Gelukkig is het wel heel kort; 94 pagina’s. Maar als je de kans krijgt, kijk dan naar het theaterstuk. De manier waarop de verschillende acteurs hun rol invullen is echt een toegevoegde waarde. Da’s veel beter dan tekst alleen.
Cijfer: 8
Zou ik het bewaren als de boekenkasten vol zijn en er geruimd moet worden: Ja. Want het is wel een icoon in de literatuur.
In september en oktober van 2024 raasden twee grote orkanen, Helene en Milton, over het zuiden van Amerika. Helene kostte zo’n 230 mensen het leven. Milton eiste er 25. Helene veroorzaakte 45 miljard dollar schade, Milton 175. Welke hurricane was nou het zwaarst? Hoe bepaal je dat?
In Amerika doen ze dat met de Waffle House Index. Dat is een officieuze norm voor de zwaarte van een ramp.
“If you get there and the Waffle House is closed – that’s really bad.”
Craig Fugate, Former Head of the Federal Emergency Management Agency
De index ontstond tijdens hurricane Katrina in 2004, toen het zuiden van Amerika zwaar werd geraakt en grote delen van New Orleans onder water liepen. Zeven vestigingen van de Waffle House Company werden vernietigd en zo’n honderd moesten er sluiten.
Toen besloten de eigenaren van Waffle House zich te profileren met snel herstel van bedrijfsvoering na een ramp. Disaster recovery heet dat in vaktermen.
Wat is Waffle House?
De Waffle House Company is een keten van zo’n 2000 wegrestaurants in het zuiden en midden-westen van Amerika. Ze zijn herkenbaar aan de zwart gele belettering. En ze zijn altijd open: 24/7, 365 dagen per jaar.
Waffle House Vestiging. Foto Wikipedia
Officieel zijn het breakfast restaurants, maar daar kijken wij als Europeanen anders tegen aan. Hun meest verkochte gerecht is namelijk hashbrown, een soort hachee met gebakken aardappels. Gegarneerd met worst, bacon, kaas en ahornsiroop.
De Waffle House Index
De Amerikaanse rampenbestrijdingsdienst FEMA beschreef in 2011 dat je kon zien hoe erg een ramp was aan hoeveel Waffle Houses er sloten. Zo ontstond de Waffle House Index.
Hij kent drie niveaus.
Bij code groen zijn de restaurants open. Er is minimale schade, de elektriciteitsvoorziening is op orde, en het hele menu is te krijgen.
Bij code oranje ziet het er minder gunstig uit. Vestigingen draaien op noodstroom. Ze grillen niet op gas en bieden een beperkt menu aan. Zo verdwijnt de bacon, want dan passen er meer worsten op de elektrische grill.
Code rood: de winkel is dicht omdat hij onder water staat, geen dak meer heeft, of omdat het te gevaarlijk is voor het personeel.
Preparatie
Want Waffle House heeft zich goed voorbereid. Ze sluiten niet zomaar. Zo hebben alle vestigingen noodstroom en is er een rampenplan waarin beschreven staat hoe en welke menu’s er geserveerd worden.
Daarnaast zijn er speciale teams die ingezet worden om elkaar te ondersteunen. Ze beschikken zelfs over een mobiele commandowagen, van waaruit de hele boel wordt aangestuurd.
Volgens Waffle House doen ze dit vooral ter ondersteuning van de gemeenschap. De kosten die ze maken wegen volgens het bedrijf niet op tegen de extra inkomsten. “Maar het is belangrijk voor de veerkracht van een samenleving. Alles moet zo snel mogelijk weer zijn gangetje gaan.”
Directeur Dan Stoneking van de FEMA ondersteunt die stelling: “The sooner restaurants, grocery and corner stores, or banks can re-open, the sooner local economies will start generating revenue again – signaling a stronger recovery for that community.”
Recovery
Het rampbestrijdingsmodel van de Verenigde Staten is gebaseerd op recovery: wederopbouw. In plaats van rampen te voorkomen – bijvoorbeeld met waterkeringen – ruimen de Amerikanen de boel gewoon weer op na elke ramp. Preventie zien ze als onnodige overheidsbemoeienis. Lees onder andere dit blog over het boek Disasters by choice van Ilan Kelman.
Waffle House Index geplot door de FEMA
Dat werkt prima als je weinig rampen hebt.
Bij ons is het net andersom. Wij proberen van alles te voorkomen met ingewikkeld en duur beleid. Dat is soms zeer ingrijpend, zoals het programma Ruimte voor de rivier. Een tweede Watersnoodramp, zoals in 1953, wil Nederland koste wat kost voorkomen.
De Amerikanen lijken daar nu ook anders over te gaan denken. Bij Helene ging de Waffle House Index op rood. Eén vestiging in Crawfordsville ging dicht tijdens de orkaan. Maar bij Milton sloten ruim 30 Waffle Houses uit voorzorg voor de hurricane toesloeg.
Zou dat de nieuwe functie van de Waffle House Index kunnen zijn? Waarschuwen in plaats van opruimen? Preventie in plaats van recovery?
Naschrift 27 oktober 2024
De effecten van orkaan Helene hebben ook een (nu nog klein) staartje in Nederland, zo meldt de NOS. Er is een tekort aan infuuszakken in Nederlandse ziekenhuizen. Fabrikant Baxter, die 60% van de Nederlandse infuuszakken levert, is onder water gelopen en moet eerst hersteld worden voor er nieuwe productie kan worden geleverd.
Los van de kwetsbaarheid van Baxter is het bijzonder dat de Nederlandse ziekenhuizen kennelijk zo afhankelijk zijn van één leverancier. Er is nog genoeg te doen aan de weerbaarheid van onze samenleving.
Daarnaast wees iemand mij er terecht op dat het de vraag is of de Waffle House Index nog klopt als ie preventief gebruikt wordt. Het gaat dan namelijk niet meer om de geleden fysieke schade, maar om een inschatting daarvan. Een verwachting.
De variabelen die gebruikt worden om de verwachting op te stellen zijn dan van doorslaggevend belang. En heel erg goed zijn de meeste mensen niet in het opstellen van risico-inschattingen, blijkt zowel uit dit blog als deze.
Hurricanes zijn volgens de definitie van het Crisis Awareness Framewerk een disruptie, die kunnen leiden tot maatschappelijke ontwrichting. Een ramp. Het worden triggerincidenten als er achter die ramp een onderliggende crisis naar boven komt die bijvoorbeeld het bevoegd gezag raakt. Dat kan zowel een interne crisis zijn (fragiliteit) als een externe (territory). Of allebei. In dat licht bezien is het interessant om de verschuiving van de Waffle House Index te zien. Ik ben benieuwd of die door zet.
Rizoomes is zo opgezet dat je in principe overal kunt beginnen met lezen. Toch zijn er een paar blogs die helpen om het geheel beter te volgen als je die eerst gelezen hebt. Dat lijstje staat hieronder.
