There's no surprise in logic, but there can be logic in surprise
In elke crisis, calamiteit of disruptie zit een element van verrassing, surprise. Anders was het niet gebeurd. Welke psychologische, organisatorische en politieke factoren spelen daarin een rol? Kan je surprise beperken of zelfs voorkomen? Rizoomes onderzoekt het in de Surprise Dagboeken.
De verstopte crisis bij de demonstratie op de Dam
25 oktober 2020
Over de demonstratie op de Dam van 1 juni 2020 verscheen onlangs een rapport onder de titel ‘De verkeerde afslag.’ Het is in het Regionaal Beleidsteam van de Veiligheidsregio Amsterdam Amstelland te prijzen dat zij deze kans om te leren niet voorbij heeft laten gaan. Graag draag ik daar mijn steentje aan bij door in dit blog te beschrijven hoe je met een andere bril op ook nog iets over VUCA, situational awareness en fundamental surprise uit het rapport kunt halen.
De ellende van complicatie- en escalatiefactoren
18 oktober 2020
Complicatie- en escalatiefactoren moeten volgens de Dikke BOB al in de beeldvormingsfase geïnventariseerd worden. Want ze kunnen je ongewenste gebeurtenis behoorlijk uit de klauw laten lopen. Daarom is er in de zes B’s een speciaal item gewijd aan ‘bijzonderheden’: alles wat niet in de andere vijf B’s zit. En omdat dat best veel is, zijn de complicatie- en escalatiefactoren bedacht voor de eerste inventarisatie van afwijkingen op het standaard incident verloop. Om je te helpen tunnelvisie te voorkomen.
De zes B’s van de Dikke BOB
18 oktober 2020
De zes B’s van de Dikke BOB helpen je bij de beeldvorming over een ongewenste gebeurtenis. Het zijn zes lijstjes met vragen over bron, bedrijfsvoering, bereikbaarheid, beeldvorming extern, bestuur en bijzonderheden. Blog drie uit de serie ‘disruptiemanagement’.
‘t Silveren Seepaerd: waarom mensen dodelijk verrast worden door brand
28 september 2020
Ik ben nooit in hotel ‘t Silveren Seepaerd geweest. Nadat het afbrandde op 28 september 1971 is het niet herbouwd. Toch voel ik er een diepere verbinding mee dan met een willekeurige andere brand in een hotel waar ik nooit was. Dat komt door deze foto van Hans Peters, uit het ANP-archief.
Het met-de-kennis-van-nu syndroom
20 september 2020
Het werd uiteindelijk een trouwboekje met een strafblad. “Hadden ze de bruiloft maar met zijn tweeën gevierd”, treurde Grapperhaus achteraf ter verdediging in de Tweede Kamer. Een typisch geval van het-met-de-kennis-van-nu syndroom, de ultieme smoes om iets goed te praten wat je vooraf had kunnen weten. En het zou zo maar kunnen dat Balkenende er de uitvinder van is.
Kleine taxonomie van de ongewenste gebeurtenis
12 september 2020
De ongewenste gebeurtenis is in zijn oervorm een brand of een natuurramp, zoals een overstroming, maar komt tegenwoordig in vele gedaanten voor. In zoveel gedaanten zelfs, dat een classificatie van de ongewenste gebeurtenis op zijn plaats is. Want ze kennen allemaal een eigen karakteristiek die voor elke basisvorm vraagt om een gerichte aanpak, met daarbij horende specifieke competenties. One size doesn’t fit all in dit geval en dat is precies het belang van deze kleine taxonomie.
Ik beschrijf in dit blog de vier basisvormen van de ongewenste gebeurtenis zoals ik die in de praktijk ben tegengekomen: de spoedeisende hulpverlening, de disruptie, de dreiging en de crisis. Wat ik de afgelopen jaren zag gebeuren is dat we alles crisis zijn gaan noemen. Ik heb daar trouwens vrolijk aan mee gedaan. Lange tijd was dat ook niet zo’n punt, maar vanaf 2014, eigenlijk met de aanslag op de MH17, merkte ik dat de oude, organisch gegroeide opvattingen en definities niet goed meer klopten.
Hoe de kettingbotsing bij Prinsenbeek het begin werd van het Museum of Accidents
25 augustus 2020
“To invent the sailing ship or the steamer is to invent the shipwreck. To invent the train is to invent the train accident of derailment. To invent the family car is to produce the pile up on the highway.”
Precies zo legde de ontwikkeling van de snelweg bij Prinsenbeek de kiem voor de latere kettingbotsing, de grootste ooit in Nederland. Het zou er daar trouwens niet bij eentje blijven. Wat geleerd moet worden, herhaalt zich, net zo lang tot we weten hoe het werkt. Dat geldt ook voor ongelukken. Lees hier het hele blog.
De incubatie van de Marbon
10 augustus 2020
Als ik dit schrijf is het 49 jaar geleden dat een explosie bij de Marbon in Amsterdam een einde maakte aan het leven van negen brandweermannen. Vier van de Marbon zelf, en vijf van het korps Amsterdam. Over een jaar zal het onheil een halve eeuw oud zijn, een leeftijd die meestal gepaard gaat met herinneringen, terugblikken en memoires van hen die het al die tijd overleefd hebben. Lees hier het hele blog over de Marbon uit de brandweercanon.
De verrassing van een foute situational awareness
28 juli 2020
Situational awareness was opeens een buzzwoord in de wereld van incidentbestrijding en crisismanagement. Weten wat er om je heen gebeurt, zo laat het zich vertalen. Zeer geschikt om het er op abstract niveau met iedereen over eens te zijn dat de situational awareness ontbrak, hoger had moeten zijn of niet mogelijk was in het scenario van gesprek. Als je wat meer in detail gaat kijken, dan blijkt die consensus soms opeens verdwenen als sneeuw voor de zon.
Daarom leek het mij een goed idee om situational awareness eens wat nader te duiden met een heel concreet voorbeeld van een wandeling. Het laat zien hoe makkelijk een foute situational awareness ontstaat en voor welke verrassing je dan kan komen te staan. Want ja, dit was een heel onschuldige wandeling, maar in spannender omgevingen kan er wel degelijk (grote) schade ontstaan. Lees hier het hele blog
De vier stappen van de surprise sequentie
16 juli 2020
De surprise sequentie is een beschrijving van de vier stappen die een gemiddeld mens doorloopt na confrontatie met een verrassende gebeurtenis: freeze, find, shift en share. Van die vier stappen zijn er twee enigszins beïnvloedbaar en geschikt voor (externe) interventie. Maar twee dus ook niet. Goed om te weten als de surprise opeens een crisis wordt. Lees hier het hele blog
De Verrassende Twintig van 2020
7 juli 2020
Twintig twintig zit er voor de helft op. Tijd dus voor een halfjaarslijstje: wat zijn de pareltjes in die borrelende brij van nieuwe liedjes? Zie hier de twintig meest verrassende nummers van 2020 tot nu toe.
Bommel ontdekt een basisrisicofactor voor surprise
1 juli 2020
In ‘Het spook van Bommelstein’ denkt Bommel dat er spoken zijn op zijn kasteel. Hij gaat op gesprek bij Dokter Zieleknijper, waar zich de volgende discussie ontspint:
‘De kwestie is’, hernam de zielkundige, ‘dat u anderen ziet zoals u denkt dat ze zijn. Niet zoals ze werkelijk zijn. En anderen zien u zoals ze denken dat u bent. Iedereen is slechts een verzinsel van degene die hij ontmoet. Een schim, een fantoom.’
Bommel ontdekt hier eigenlijk een basisrisicofactor voor surprise: als je mensen slechts ziet zoals je denkt dat ze zijn, verlies je de werkelijkheid uit het oog. Je eigen ego en aannames zijn daarom niet zelden de oorzaak van een verrassing.
VS koopt wereldwijde voorraad virusremmer op
30 juni 2020
De Guardian schrijft vanavond dat de VS de wereldwijde voorraad remdesivir heeft opgekocht, alsmede de geplande productie voor juli en augustus. Voor de rest van de wereld blijft er voorlopig niets meer over.
Remdesivir is oorspronkelijk ontwikkeld als medicijn tegen ebola, maar bleek daar uiteindelijk toch niet tegen te werken. Op corona slaat het dus wel aan, reden waarom de EU in een versnelde procedure vorige week het medicijn goedgekeurd heeft. Maar dat betekent niet heel veel als er geen remdesivir beschikbaar is.
De vraag is nu hoe dit zomaar kan gebeuren. Dat de VS dit doet past binnen hun huidige beleid van ‘America First.’ Het zou dus eigenlijk geen surprise mogen zijn voor de EU of de UK. Toch staat Europa weer achteraan in het rijtje, net als bij de mondkapjes aan het begin van de pandemie.
Zo langzamerhand is er steeds meer sprake van een fundamental- dan van een situational surprise en lijkt de relevance gap steeds groter door de hardnekkige ontkenning van een nieuw speelveld. Dat geeft te denken, zeker als er straks een vaccin beschikbaar komt. Ik ben benieuwd of daar dan wel de adequate maatregelen voor genomen zijn.
When the unexpected meets with the unprepared, over there we find the greatest astonishments!
Mehmet Murat ildan
Het ontstaan van de surprise dagboeken
29 juni 2020
Het derde deel van de surprise dagboeken gaat over het ontstaan van dat thema. Wat is er aan vooraf gegaan? Hoe is het naar boven gekomen? En wat kun je als lezer verwachten, de komende tijd?
Rizoomes is een proces
Volgens Jared Diamond zijn de meeste individuele en nationale crises de culminatie van geleidelijke veranderingen die vaak al jaren aan de gang zijn. Niet dat Rizoomes in een crisis heeft gezeten, dat niet. Maar het is wel zo dat er al geruime tijd allerlei ontwikkelingen speelden waardoor ik in de winter van 2019 – 2020 besloot om het roer van Rizoomes om te gooien; geen brandweerkunde meer als centraal thema. Maar wat dan wel?
Om daar achter te komen besloot ik om de website te gaan verbouwen. Oude blogs omzetten naar de nieuwe blokeditor van WordPress; minder goede blogs deleten; goede blogs opknappen en bijpunten; foto’s bijwerken en zo nog het één en ander. Een tijdrovend klusje waarbij je zo op het eerste gezicht kreeg wat je al had: een website over crisis en risico, wanderingen en muziek. Is dat niet zonde van de tijd?
Het tweede gezicht
Maar waar een eerste gezicht is, is er ook altijd een tweede. En dat tweede gezicht ontdekte dat er tussen de blogs die ik tot dan toe geschreven had, vijf rode draden waren gespannen: herdenking en verlies, rizoom, essays en verhalen, human factors en surprise. Vooral dat surprise thema intrigeerde me. Ik had er al eens een uitgebreid verhaal over geschreven onder de titel fundamental surprise.
“Hoe goed je ook je best doet, er is altijd kans dat je overvallen wordt door een crisis of een ongewenste gebeurtenis. In de meeste gevallen is het toeval, pech of gewoon een verkeerde stand van gedrag, techniek of organisatie. Dat noem je een situational surprise. Maar soms ligt er een veel dieper probleem ten grondslag aan de crisis, namelijk jijzelf (of je organisatie) en de manier waarop je naar de wereld kijkt. Dan spreken we van een fundamental surprise.”
Toen ik dat nog eens goed op me in liet werken, besefte ik opeens dat heel veel verhalen al over één of andere vorm van surprise gingen: door gebrek aan situational awareness, het verlies van contact met de werkelijkheid, het aansturen van een reactieve organisatie die niet wil leren, of door zoiets als ‘the blinkering pursuit of the wrong goals’. En zo zijn er nog veel meer voorbeelden.
Daarna ben ik mijn huiswerk gaan doen (“You didn’t do your homework” wordt een centrale stelling, ik kom er nog op terug). Wat is er te vinden over surprise? Is het te koppelen aan crisis en risico, wanderingen en muziek? Welke onderwerpen kon ik zo al verzinnen? Eigenlijk maakte ik een klein businessplannetje op surprise, met de conclusie dat het volgens mij moet kunnen.
Surprise dagboeken
Wat kan er dan, volgens het plan? Vaker een kleiner blog, op deze plek onder de noemer van de Surprise Dagboeken. Elke dag zal niet lukken, maar wel vaak. Kom dus geregeld kijken als je bij wilt blijven. Ik ga verder schrijven over predicatable surprise, de surprise cyclus en of surprise een emotie is of niet. Ik ben van plan om met mensen kleine interviews te doen over surprises uit hun werk en / of leven. En ik ga rapporteren over verrassende wandelingen, muziek en bier. Over de laatste heb ik zelfs al een blogje gemaakt.
Moet je dan het woord surprise gebruiken, Ed, als er een Nederlands woord voor is? Die vraag heb ik mezelf diverse keren gesteld en in de praktijk zal ik het hoogstwaarschijnlijk afwisselen. Al was het maar omdat het schrijftechnisch wat meer ruimte biedt.
Gevoelsmatig drukt het Engelse woord surprise echter beter uit wat ik ga onderzoeken dan het Nederlandse verrassing. Omdat verrassing een te positieve lading heeft en te veel aan cadeautjes doet denken. Terwijl ik meer op de Websterlijn zit: to astonish als overtreffende trap van surprise. Dat is waar het op Rizoomes over gaat.
Op bezoek in het Kröller Muller
28 juni 2020; Het tweede dagboekfragment gaat over een zondags bezoek aan het Kröller Muller Museum. In twee foto's.
Verrassend bier na de drooglegging van 2020
27 juni 2020; het eerste surprise dagboek gaat over bier. Maar dat is misschien helemaal geen verrassing.
Eén van de grootste genoegens in dit leven is misschien wel een lekker bier op een terras na een lange wandeling. Het liefst eentje uit de streek zelf. Dat je ergens bent wezen lopen, de omgeving hebt verkend en bekeken, wie weet zelfs interessante gesprekken hebt gevoerd met mensen die je tegenkwam. En dan als kers op de appelmoes een streekbier; de smaak van die buurt. Hoe veel mooier kan het zijn?
Op deze startpagina bouwt zich elke maand van beneden naar boven een nieuw dagboek op. Volle dagboeken gaan in de bieb onder het thema ‘surprise’ en in het archief. Berichten met voldoende inhoud voor een zelfstandig blog zijn onder een eigen titel terug te vinden in het archief en onder een van de thema’s of hoofdstukken van Rizoomes.
Geef een reactie