Bij leiderschap wordt vaak gedacht aan een sterke man of vrouw aan de top. Maar zo zit het rizoom niet in elkaar. Leiderschap daar is samenwerken in verschillende rollen. Ik noem er hier vijf, gebaseerd op een korte documentaire over een lagere school uit Japan. Ja inderdaad, over een lagere school.
Op enig moment kruiste deze documentaire ‘Children full of life’ mijn pad. En zoals dat dan soms gaat met onverwachte ontmoetingen raakte het mij diep en liet het me niet meer los. Zonder dat ik overigens wist wat ik er verder mee moest, op dat moment. Ik had er iets in herkend wat ik belangrijk vond en mee wilde nemen, maar kon in eerste instantie nog niet duiden wat dat dan was.
Dus zo liepen film en ik geruime tijd op, totdat ik opeens besefte dat in deze documentaire elementen van rizomatisch leiderschap worden onthuld. En toen wilde ik dit blog er over schrijven.
De documentaire is in 2003 gemaakt in Kanazawa, een dorpje in de buurt van Tokyo. Meneer Kanamori is er leraar op een lagere school. “Mr. Kanamori, a teacher of a 4th grade class, teaches his students not only how to be students, but how to live. He gives them lessons on teamwork, community, the importance of openness, how to cope, and the harm caused by bullying”.
De hele documentaire is op youtube terug te vinden in vijf delen van 10 minuten. Deel drie is wat mij betreft de essentie: daarin zie je de elementen van rizomatisch leiderschap aan je voorbij trekken. Het filmpje duurt iets korter dan tien minuten.
Rizomatisch leiderschap is groepsleiderschap. Er is geen sprake van één alwetend en alkunnend leider, maar de verschillende noodzakelijke rollen worden vervuld door meerdere mensen in het rizoom. Tegelijkertijd is rizomatisch leiderschap ook geen natuurlijke hiërarchie: het gaat niet om degene met de grootste mond die het voor het zeggen heeft en zijn eigen bontkraag met vazallen opbouwt. Het gaat er om dat de diverse koppelpunten in het rizoom onbaatzuchtig hun functie vervullen ten behoeve van het geheel. Om samen verder te komen.
Uit het filmpje haal ik de volgende vijf elementen van rizomatisch leiderschap.
Richting geven.
Er is één iemand die richting geeft. Deze leider wordt geacht op basis van ervaring, kennis en inzicht zoveel gezag te hebben dat de andere deelnemers uiteindelijk volgen. De gekozen richting is de beste richting voor het rizoom. In de documentaire is de leraar degene die richting geeft. Hij maakt de lessen, het programma en geeft de kinderen opdrachten.
Rechtvaardigheid.
Ik schreef al dat een rizoom geen natuurlijke hiërarchie is. Dat betekent dat er diverse regels zijn die moeten worden opgevolgd om het rizoom functioneel en leefbaar te houden. Die regels zijn er voor het algemeen belang en niet om machthebbers in het zadel te houden. Rechtvaardigheid is daarbij een groot goed: sancties op het overtreden of niet naleven van regels moeten in verhouding staan met die overtreding. In de documentaire zie je dat de klas de opgelegde straf niet als rechtvaardig ziet. Daarmee is de straf vanuit rizomatisch oogpunt dus onhoudbaar en wordt uiteindelijk ook verworpen.
Onbaatzuchtigheid.
Dit is een belangrijk element, want het betekent dat je inzet niet bedoeld is voor persoonlijk gewin maar ten dienste staat van het geheel, de groep, het rizoom. Onbaatzuchtigheid wordt altijd herkend en is daardoor heel krachtig. Uiteindelijk komt onbaatzuchtigheid ook ten gunste van jezelf, maar het is een indirecte winst. Als je directe winst wilt behalen door te doen alsof je onbaatzuchtig bent, val je door de mand en keert het zich tegen je. Het jongetje dat zich als eerste roert tegen de straf van de leraar is het voorbeeld van onbaatzuchtigheid: “we need him in the team”.
Solidariteit.
Zodra de eerste weerstand tegen het onrechtvaardige besluit zich openbaart, moet de rest wel volgen. Anders is het een individuele mening, die hoe onbaatzuchtig ook, nooit een groepsmening wordt. Solidariteit is zodoende noodzakelijk om de rechtvaardigheid van besluiten te ondersteunen en te borgen in het rizoom. Solidariteit, maar ook onbaatzuchtigheid en rechtvaardigheid, vraagt om actie door het hele rizoom: dat maakt rizomatisch leiderschap tot groepsleiderschap.
Reflectie.
Op het eind van de documentaire blikt de leraar terug op wat er gebeurde. Hij ziet in dat zijn initiële richting niet klopte en is trots op de weerstand vanuit de klas en de manier waarop ze het voor hun klasgenoot hebben opgenomen. Reflectie is belangrijk om van te leren en om te onthouden. Daarmee komt het rizoom verder en wordt het sterker.
Dit zijn vijf elementen van rizomatisch leiderschap die mij zijn bij gebleven uit de film en die ik zo kan projecteren op andere situaties uit mijn werk en leven. Dat wil niet zeggen dat deze elementen gelijk voor iedereen gelden, noch is het lijstje compleet. Maar ik hoop wel dat deze documentaire je een beeld heeft gegeven van wat groepsleiderschap kan betekenen en welke kracht rizomatisch leiderschap kan hebben. Ook buiten de schoolklas.
Dit blog is onderdeel van het thema ‘rizoom.’ Daar kun je nog meer blogs over dat onderwerp vinden.
Geef een reactie